ავტორი: ს. ავერინცევი
წყარო: Нравственные ценности в эпоху перемен.М., 1994.
მთარგმნელი: დეკანოზი არჩილ ხაჩიძე
იყო დრო, როდესაც ისეთ რომანტიკოს მოაზროვნეს, როგორიც ნოვალისი იყო, დასასათაურებლად შეეძლო გამოეყენებინა თავისი სახელგანთქმული ფრაზა: `ქრისტიანული მსოფლიო, ანუ ევროპა~ («christenheit, oder Europa»»). რა თქმა უნდა, ეს სათაური მაშინაც, ანუ 1799 წელს, როდესაც ვოლტერისა და რუსოს საუკუნე იწურებოდა, როდესაც დიოკლეტიანეს დროიდან არნახული `დექრისტიანიზაციის~ იაკობინური პოლიტიკის ცდა ჩავლილი იყო, მოძველებულად გამოიყურებოდა, რაც რომანტიკოსებისათვის არის დამახასიათებელი; თუმცა, ყველაფრის მიუხედავად, მაინც დასაშვები იყო მისი გამოყენება. მას შემდეგ ჯერ ორ საუკუნესაც არ გაუვლია, და სად ვართ ჩვენ დღეს?
`ქრისტიანული მსოფლიოს~ _ არქიევროპული, საერთოევროპული ცნება ლათ. christianitas, ინგლ. Christendom, გერმ. Christenheit, ფრანგ. chretienté, რომელიც, როგორც ცნობილია, უკვე `როლანდის შესახებ სიმღერაში~ და ა.შ. არის დამოწმებული, _ ეს შუა საუკუნეებისათვის დამახასიათებელი აზროვნების ტიპის მიერ შექმნილი საკვანძო ცნება, რომელსაც ჯერ კიდევ გააჩნდა მნიშვნელობა ადრეული ახალი დროის რეალობისათვის, ჩვენთვის საოცრად შორეული და ილუზორული გახდა.
დღეისათვის მთელ მსოფლიოში, ყველა კონტინენტზე, ყველაზე განსხვავებულ და ეგზოტიკურ რეგიონებშიც შეიძლება ქრისტიანების ნახვა. ამავდროულად ჩვენი ახალმოქცეული ძმების რწმენა უფრო ჯანსაღი და უფრო ცოცხალი ჩანს, ვიდრე ევროპაში მცხოვრები მათი ერთმორწმუნეებისა. დიახ, ქრისტიანობა ყველგანაა _ მაგრამ უმრავლეს შემთხვევაში უმცირესობის, საკმაოდ ხშირად დარტყმის ქვეშ დაყენებული საფრთხის ქვეშ მყოფი უმცირესობის უფლებით. ამგვარი რამის ნახვა ევროპის ქვეყნებმა უკვე მოასწრეს. დასავლეთის ძველ ქალაქებში იმ ბაზილიკებს, რომლებსაც თაობიდან თაობამდე მიაგებდნენ პატივს, ამაყად დაჰყურებენ საქმიანი შენობების კორპუსები, ზოგჯერ კი _ ახალთ-ახალი მეჩეთები. თავად მოსკოვის ქუჩებშიც, გარდასულ დროთა მართლმადიდებლურ დედაქალაქში, ქუჩებში, რომლებშიც ჯერ კიდევ გუშინ საბჭოთა ოფიციოზის მელოდიები ქუხდნენ, დღეს `ჰარი კრიშნას~ ღიღინის მოსმენაა შესაძლებელი. ქრისტიანი წინაპრების მრავალი თაობის შთამომავლები, რომლებიც დღემდე რჩებიან ნომინალურ ქრისტიანებად და ამა თუ იმ აღმსარებლობას მიეკუთვნებენ თავს ან აგნოსტიკოსებად ან ათეისტებად იწოდებიან, ერთნაირი თავგამოდებით ემსახურებიან დროის რადიკალურად სეკულარისტული სულის კულტს, მათ მთავარ ფასეულობებს _ «efficiency», «fitness» და წრეგადასული გახსნილობა წარმოადგენს, ხოლო საიდუმლებების მაგივრად მისი სუროგატებით – ასტროლოგიით ან რაიმე მსგავსით კმაყოფილდებიან, სეკულარიზმისგან დაღლილები კი რომელიმე ეკზოტიკური რელიგიის, უფრო ხშირად, _ ისლამის მიმდევრები ხდებიან, თუ აღარაფერს ვიტყვით `ახალგაზრდული~ სუბკულტურის ჯერ არგაგონილი დემონების შესახებ. ხოლო თუ სადმე ჯერ კიდევ შესაძლებელია ნამდვილი, ცოცხალი და შემოქმედებითი ქრისტიანობის ნახვა, იგი სულ უფრო და უფრო იშვიათადაა მშობლებისაგან მემკვიდრეობით მიღებული, რაც ოჯახური ტრადიციებით ან თუნდაც ეროვნული კუთვნილებით იქნებოდა განპირობებული. მაგალითისთვის XX საუკუნის კათოლიკური კულტურის წამყვანი მოღვაწეები გავიხსენოთ: იმ პირთა პროცენტული წილი, რომლებიც კათოლიკეები გახდნენ, `მასთან მივიდნენ~, ძალიან მაღალია. გ. კ. ჩესტერტონის წინაპრები პურიტანები იყვნენ _ კათოლიკური სარწმუნოების უკიდურესი ანტაგონისტები, ჟან მარი ტენი ჰუგენოტად დაიბადა, მისი ცოლი რაისა _ უკრაინელი ებრაელი იყო. გერმანიაში გადასახლებულ ძველ ჰუგენოტურ საგვარეულოს ეკუთვნოდა გერტრუდა ფონ დე ფორტი, რომელმაც კლოდელის რელიგიური ლირიკის გერმანული ანალოგის მსგავსი რაღაცის შექმნა შეძლო. კარგინალი ლუსტიჟე _ დაბადებით პოლონელი ებრაელი იყო, ხოლო მორწმუნე მართლმადიდებელ მოაზროვნეებს რაც შეეხება _ ოლივიე კლემანის დასახელებით შემოვიფარგლებით, რომელიც ქვეყანას ჰუგენოტი წინაპრებისა და ათეისტი მშობლების პირმშოდ მოევლინა, თუმცა კი რუსული ემიგრაციის ინტელიგენტების წრის ზემოქმედებით მორწმუნე გახდა. ახლაც სწორია ის, რაც ტერტულიანეს დროს იყო სწორი: `ქრისტიანებად კი არ იბადებიან, არამედ ხდებიან~ (“Fiunt, non nascuntur christiani”). სულ უფრო ხშირად ხდება ჩვეული როლების გაცვლა: ე.წ. მესამე მსოფლიოს ქრისტიანთათვის ევროპაში სამისიონეროდ წასვლის აზრი სულაც არ არის უცხო (როგორც ებრაელი წინაპრების შთამომავალი მამა ალექსანდრე მენი მისიონერობდა მიწაზე, რომელსაც ერთ დროს წმინდა რუსეთი ერქვა). დავუშვათ, რომ ჩვენი ძვირფასი ევროპა ჯერ კიდევ რაღაც კონტექსტში შეიძლება იქნეს მოხსენიებული `ეკლესიის პირმშო ქალწულად~ (ოდესღაც ასე იწოდებოდა საფრანგეთი); სხვათა შორის, თუკი ასაკის შესახებ საკითხს ბუკვალურად გავიაზრებთ, მაგალითად კოპტური ან სირიული ქრისტიანობის გახსენება მოგვიწევს, მაგრამ საქმე ამაშიც კი არაა. გონებაში თავისთავად მოდის გამომაფხიზლებელი აზრი იმის შესახებ, თუ ღვთის ნებით, როგორ ხშირად ერთმევა ერთს პირმშოობა და მეორეს გადაეცემა, ასევე ის საჩოთირო როლი, რომელსაც უფროსი ძმა ასრულებს სახარებისეულ იგავში უძღები ძის შესახებ. დღეისათვის საოცრად აქტუალურია იოანე ნათლისმცემლის შეგონება: `ნუ ჰგონებთ და იტყვით თავით თვისით: `მამად გვივის ჩუენ აბრაჰამი~; რამეთუ გეტყვი თქუენ ვითარმედ: შემძლებელ არს ღმერთი აღდგინებად ქვათა ამათგან შვილად აბრაჰამისა~ (მთ. 3.9).
გარკვეული აზრით დასაშვებია იმის თქმა, რომ დიოგნეტესადმი ეპისტოლის _ ამ ადრექრიტიანული ეპოქის დაუვიწყარი ლიტურგიკული ძეგლის (II ს.) დროება დაბრუნდა. მასში ჩვენ ვკითხულობთ: `არც მიწა, არც ენა, არც ადათები არ განასხვავებენ ქრისტიანებს სხვა ადამიანებისგან. ისინი თავის მოვალეობებს სხვა მოქალაქეთა თანასწორად ასრულებენ, თუმცა კი უცხოთა დარად იდევნებიან. მათთვის ყოველი უცხო მიწა-წყალი _ მამულია, და ყოველი მამული _ უცხო მიწაა~.
ეს ჯერ კიდევ შუასაუკუნეობრივი ინსტიტუციონალური სისტემის დაფუძნებამდეა დაწერილი, რომელიც ერთგზის წარმოიშვა რა, თაობიდან თაობამდე, საუკუნიდან საუკუნემდე თავისთავად ნაგულისხმევ მოცემულობად აღიქმებოდა; `ქრისტიანული მსოფლიოს~ დაბადებამდე რწმენა გარეგანი დაცვის გარეშე არსებობდა, ცხოვრობდა სიცოცხლით, რომელშიც არაფერია თავისთავად ნაგულისხმევი.
ამ სიტუაციის ერთ-ერთი ყველაზე რადიკალური ვარიანტი რუსეთის მორწმუნეებმა გამოსცადეს ბოლშევიკების დროს. ყველაფერი, აბსოლუტურად ყველაფერი ქრისტიანულ ტრადიციაში, ქრისტიანულ; კულტურაში, რისი დანგრევაც კი შესაძლებელია, უცერემონიოდ ინგრეოდა, ინგრეოდა დიდი მონდომებით და გადარჩენა მხოლოდ შიშველ, საკუთარი თავის წინაშე დაყენებულ რწმენას შეეძლო. რამდენად დამაჯერებელი ხდება რწმენა, როცა იგი ყველაფრის საწინააღმდეგოდ საკუთარი შინაგანი ძალით ცოცხლობს, როცა მას მიწის უკანასკნელი გოჯი აქვს წართმეული და სულიწმიდის ცეცხლოვანი ენის ადგილი მხოლოდ ჰაერში რჩება, მორწმუნეთა თავებს ზემოთ! ახლა დევნულებათა დრომ ჩაიარა და მორწმუნეებს უფრო საკუთარ თავზე ერთგვარი მოუხეშავი პაროდიის საფრთხე გვემუქრება, _ მაგრამ სწორედ ამ პაროდიის უხერხულობა გვახსენებს ჩვენ იმ ჭეშმარიტებას, რომლისთვისაც ძალზე ძვირია გადახდილი მართლმორწმუნეთა ტანჯვით, რომ იგი დაგვავიწყდეს. მე დარწმუნებული ვარ, რომ ლენინ-სტალინურ წლებში სარწმუნოების `მესაზღვრე მდგომარეობით~ შეძენილი გამოცდილება კიდევ გამოგვადგება მომავალში და არამარტო ჩვენ თვითონ. ამსოფლის მეუფე, რომლის სახის აპოკალიპტური მხეცის სახით დანახვ ჩვენ ერთხელ უკვე მოგვიხდა ყოველგვარი ნიღბის გარეშე და მტანჯველი სიცხადით ვიხილეთ იგი, დღესაც იქვე რჩება; და მისი არსება ისევე არაა დამოკიდებული გეოგრაფიულ არეალზე, როგორც დროზე. იგი მხოლოდ ხერხებს იცვლის, მიზანი კი უცვლელი რჩება.
ყველას დაბეჯითებით ვთხოვ ჩემი სიტყვები ერთგვარი ფსევდოესქატოლოგიური პანიკის სულისკვეთებით არ გაიგონ, როგორსაც ასე ხშირად ვაწყდებით `ინტეგრირებულთა~ ან უბრალოდ სექტანტურ წრეებში. არა და უაღრესად სამწუხარო იქნება თუკი ტოტალიტარულ რეჟიმებთან დაპირისპირებაში გამომუშავებულ ერთდროულად მშვიდობიანი და შეურიგებელი წინააღმდეგობის ეთიკას ხვალინდელი ქრისტიანობა დაკარგავს. რადგანაც წინააღმდეგობა ყველანაირ პირობებში ქრისტიანულ იმპერატივად, ქრისტიანული ცხოვრების ნორმად რჩება; რჩება წინააღმდეგობად ამსოფლის მეუფისადმი მაშინაც, როცა იგი მხოლოდ ირიბად ეხება ან საერთოდ არ ეხება პოლიტიკის სფეროს. ნუ თანა-ხატ ექმნებით სოფელსა ამას, _ გვასწავლიდა ჩვენ წმიდა პავლე მოციქული (რომ. 12.2): ჩვენი სული და სამშვინველი გამორჩენით არ უნდა დაემორჩილონ დროის სულისკვეთებას, მსოფლიოს არსებულ და წარმავალ მდგომარეობას. თუკი ჩვენ უკვე სხვა ქრისტიანული ჭეშმარიტებების ისევე ცხადად, ისევე უშუალოდ დანახვა არ შეგვიძლია, როგორც მათ ჩვენი წინაპრები ხედავდნენ `ქრისტიანული მსოფლიოს~ კლასიკურ პერიოდში, _ ეს ჭეშმარიტება ჩვენ იმდენად უცილობლად გვესახება, როგორსაც იგი პირველქრისტიანთა, `პირველი სიყვარულის~ (გამოცხ. 2. 4) დროიდან წარმოადგენდა მხოლოდ რჩეულთათვის: კონფორმისტული ქრისტიანობა სხვა არაფერია თუ არა ლოგიკური შეცდომა, contradictio in adiecto. ტყუილად არ იწოდება ჩვენი უფალი `განხეთქილების ნიშნად~ (ლკ. 2. 34). თუმცა პოლიტკური კონფორმიზმი ერთ-ერთი შესაძლებელი ბოროტებაა; განსაზღვრულ დროსა და პირობებში ცხოვრების სტილის კონფორმიზმი, მოდის კონფორმიზმი, დროის სულისკვეთების კონფორმიზმიგაცილებით საშიშია.ქრისტიანი, რომელიც მზად არაა იმისთვის, რომ მას ალმაცერად შეხედავენ, შესაძლოა პირშიც კი დასცინონ იმისათვის, რომ იგი ისე არ ცხოვრობს, როგორც ამსოფლის შვილები და ამას მოითხოვს `თანამედროვე გემოვნება~, არ იმსახურებს ქრისტიანად წოდების პატივს.
მე იძულებული ვარ კიდევ ერთხელ გავაფრთხილო ყველა, ჩემი სიტყვების არასწორი გაგების თავიდან ასაცილებლად; მე არანაირ თანაგრძნობას არ განვიცდი როგორც თანამედროვე ზილოტების `ირაციონალური სწრაფვისადმი~, რომელნიც იმავდროულად ესოდენ ეგზალტირებულნი და არაადამიანურნი არიან, ისე ფარისევლობისადმი, რომელიც ახლაც, ისევე, როგორც ჩვენი უფლის მიწიერი მოღვაწეობის პერიოდში, მზადაა მორწმუნეებს ისეთი ტვირთი დაადოს, რომელსაც ვერ იტვირთავენ, და არც განვლილი ისტორიული პირობების რესტავრაციისადმი. ყველა არასაჭირო კონფლიქტი ჩვენი დროის რეალობასთან, რომელშიც ღმერთმა ჩვენი ცხოვრება განაჩინა, თავიდან უნდა იქნეს აცილებული. შესაძლოა მე არ მქონდეს პრინციპული წინააღმდეგობა კათოლიკური `აჯორნამენტოს~(1) ჩანაფიქრის წინააღმდეგ, იმ შემთხვევაშიც კი, როცა ამ ჩანაფიქრის აღსრულების დეტალებში გულისდაწყვეტით შევნიშნავ იმას, რაც მე შეუსაბამობად მეჩვენება. რაც შეეხება კერძოდ მართლმადიდებლობას, რუსულ მართლმადიდებლობას, მე მრავალი ჩვემი მეგობრის თვალსაზრისის საპირისპიროდ, ჩემივე საკუთარი კონსერვატორული გემოვნების საპირისპიროდ არ შემიძლია არ დავინახო მთელი რიგი ცვლილებების გარდაუვალობა, და მხოლოდ შემიძლია ვისურვო რომ ეს ცვლილებები გონივრულად იქნეს გატარებული ცხოვრებაში, ისე რომ მინიმალური დანაკარგისა და მაქსიმალური შენაძენის მომტანი იყოს. ადრეული საბჭოთა ეპოქის `ობნოვლენცებმა~ კარგა ხნით მოახდინეს ჩვენთან განახლების შესახებ ნებისმიერი საუბრის კომპრომეტირება; თუმცა, იქიდან, რომ `განმაახლებლობის~ ლიდერებმა – არა ყველა მათმა მიმდევარმა მორწმუნემ, არამედ სწორედ ლიდერებმა, _ თავი შეირცხვინეს უღმერთო ხელისუფლებასთან დანაშაულებრივი კავშირითა და კანონიერი იერარქიის პირდაპირი ღალატით, იქიდანაც კი, რომ მათ მიერ ჩაფიქრებული რეფორმები წინააღმდეგობაში მოდიოდნენ წესიერების კანონებთან და ჯანსაღ აზროვნებასთან, სულაც არ გამომდინარეობს,რომ პრობლემები, რომელთა გადაჭრასაც ისინი ცდილობდნენ შეუფერებელ დროს და არაადეკვატური ხერხებით, სულაც არ არსებობენ. როგორც ყველაფერი ცოცხალი,საეკლესიო პრაქტიკაც მისი გარეგანი ფორმებით, ქრისტიანობის მთელი ისტორიის განმავლობაში იცვლებოდა უძველესი დროიდან დღემდე, მაგრამ, თუკი ქრისტიანობა, ინარჩუნებს რა უკვე პავლე მოციქულისთვის ესოდენ დამახასიათებელი ფხიზელი რეალიზმისადმი ერთგულებას, შეუძლია და ვალდებულია ანგარიში გაუწიოს დროის რეალობას, იგი მოვალეა წინააღმდეგობა გაუწიოს დროის სულს, ანუ იმ იდეოლოგიურ ფანტომებს, რომლებიც ამ სინამდვილეზე პარაზიტობენ. ერთის მეორისაგან გარჩევა ადვილი სულაც არაა, მაგრამ ყოვლად აუცილებელია. ზღვარი დროის რეალობასა და იმას შორის თუ როგორ განმარტავს და იმართლებს საკუთარ თავს ეს დრო, იმით თუ როგორი საკუთარი თავის დანახვა უნდოდა მას, _ ეს არის მიჯნა, რომლის იქითაც ვერავითარი ჯანსაღი `აჯორნამენტო~, ვერავითარი დასაშვები `განმაახლებლობა~ ვერ წავა. `იესუ ქრისტე გუშინ და დღეს და იგი თავადი არს უკუნისამდე~(ებრ. 13. 8). გარემოებები იცვლება და რას უნდა ვხედავდეთ, რომ მარადიული კეთილუწყება მივუთხროთ რეალურ და არა გამოგონილ ადამიანებს. მაგრამ `დროის სული~ არავითარ შემთხვევაში არ უნდა გახდეს უკანასკნელი ინსტანცია ქრისტიანული რჯულმოძღვრებისა და ქრისტიანული სინდისისათვის.
ეს `დროის რეალიზმი~ თავს აბსოლუტურ რელატივიზმად ავლენს,რომელიც მზადაა აღიაროს ყველაფერი, რაც ხელსაყრელია, გარდა აბსოლუტური ჭეშმარიტების ძიებისა. მისი ერთ-ერთი გამოვლინებაა `ე.წ. სექსუალური რევოლუცია, რომელიც დიდი ხანია არამხოლოდ `პერმისიულად~, არამედ აგრესიულად მოქმედებს, აღვივებს რა მორალურ ტერორს, რომელიც, როგორც ჩანს, გადააჭარბებს ძველ დროს პირფერობის, პირმოთნეობისა და მაჩვენებლობის ყველა საშინელებას _ იმ ზოგადი წესით, რომლის მიხედვითაც რევოლუციური ტერორი ძველრეჟიმისეულზე გაცილებით ეფექტურია. ქრისტიანული ეთიკა, რომლიც საკუთარ თავს არ ღალატობს, მის მატარებელთა მხრიდან ნებისმიერი ხარისხის ტაქტისა და შემწყნარებლობის პირობებში მაინც გარდაუვალად ხდება გონების იმ განწყობის გამოწვევა, რომელიც საკუთარ გამარჯვებას ზეიმობს და ყველას უპირობო კაპიტულაციის იძულებისკენ მიისწრაფვის.
მიწიერი ყოველმხრივი ინსტიტუციონალური დაცვა, რომელსაც `ქრისტიანული მსოფლიოს~, `ქრისტიანული საზოგადოების~, `ქრისტიანული სახელმწიფოს~ სისტემა თუნდაც გარეგნულად უზრუნველჰყოფდა ჩვენი სარწმუნოების ღირებულებებისათვის, დაუბრუნებლადაა დაკარგული. წინასწარგანჭვრეტილ მომავალში ჩვენ ყველა ებრაელთა მიმართ ეპისტოლის ტექსტის ერთ მონაკვეთზე საფუძვლიანად ბჭობისთვის ვართ მიწვეულნი: `რამეთუ არა მაქუს ჩუენ აქა საყოფელად ქალაქი, არამედ მერმესა მას ვეძიებთ~ (ებრ. 13. 14).
რა თქმა უნდა, ხელაღებით მსჯელობები ყოველთვის სარისკოა. აქა-იქ ევროპაში ღმერთი ჯერ კიდევ ინახავს ოაზისებს, რომლებშიც ცხოვრების ნორმა დღემდე დიდწილად ტრადიციული ზნეობისა და ღვთისმოსაობის ძვირფასი მემკვიდრეობით განისაზღვრება. ჩვენი მოვალეობაა, რომ ეს ოაზისები შესაძლებლობის ფარგლებში დავაფასოთ და დავიცვათ: ვინ იცის, იქნებ იქ ჩვენმა შვილიშვილებმაც კი ჰპოვონ ნუგეში. მაგრამ ეს მხოლოდ ყოფილი `ქრისტიანული მსოფლიოს~ ნამსხვრევებია. და განა თანამედროვეობა და `დროის სულისკვეთება~ მთელი აქსესუარებით არ პოულობს გზას ამ ოაზისებისკენ? პოლონელთა გმირული კათოლიციზმისათვის კვაზიდემოკრატული ყოველმხრივ გახსნილობა თითქმის უფრო საშიში ხდება, ვიდრე გუშინ და გუშინწინ იყო კომუნისტური იდეოლოგია და საბჭოთა ოკუპაცია. როგორებიც არ უნდა იყვნენ, ოაზისები _ მხოლოდ ოაზისები არიან ვრცლად გადაჭიმულ უდაბნოში, `უდაბნო კი იზრდება~, როგორც ეს თავის დროზე ნიცშემ იწინასწარმეტყველა. თუმცა სწორედ უდაბნოში და არა სხვა ადგილას ბრძანებს წინასწარმეტყველი ესაია უფლის გზათა მომზადებას. მადლი და სიხარული ჰქონდეთ მათ, ვინც უდაბნოში ჩვენს დროში ინახავს რაღაცას მეუდაბნოეთა სულიდან, უდაბნოთა მამათა სულიდან! თუ ღვთის ნება იქნება უდაბნოს ახალ მამათა მოღვაწეობიდან ახალი `ქრისტიანული მსოფლიო~ დაიბადება. მაგრამ იგი სრულიად ახალი, ჯერ არნახული იქნება: რამდენადაც ჩვენს უფალს გამეორება არ ახასიათებს, იგი `ყოველივეს ახალს ჰყოფს~ (გამოცხ. 21. 5). თუმცა უახლოეს მომავალში, იქამდე, სადამდეც ჩემი ახლომხედველი გონების თვალს შეუძლია საგნების კონტურების გარჩევა, მე მხოლოდ `უდაბნოს~ მდგომარეობის ლოგიკური შედეგების შემდგომ გაშლა-გავრცობას ვხედავ, – ანუ, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ქრისტიანობის მდგომარეობას `ქრისტიანული მსოფლიოს~ გარეშე.
ჩვენ აუცილებლად კარგად უნდა გავიგოთ რაში მდგომარეობს ჩვენი სარწმუნოების ყველაზე ანტაგონისტური საპირწონე. მეცნიერული თუ ფსევდომეცნიერული საფუძვლების მაძიებელი ძველებური ათეიზმი თავისთავად უკვე დიდი ხანია საშიში აღარ არის. იგი სიკვდილსაა მიწევნული, მომავალი მისთვის უკანასკნელი დარტყმის მისაყენებლად უკვე მზადაა. ათეიზმის `შინაგანი გამოცდილება~, რომელსაც ესოდენ დაწვრილებით განიხილავდნენ მეოცე საუკუნის ღვთისმეტყველები და რელიგიური ფილოსოფოსები, ძირითადად გადაჭრილ პრობლემათა რიცხვს მიეკუთვნება; თუკი მას ოდესმე თავისი დამოუკიდებელი შინაარსი გააჩნდა, რაშიც მე პირადად ეჭვი მეპარება, ეს შინაარსი ქრისტიანული აზრის მიერ უკვე ჯეროვნად არის გადახარშული და გათავისებული. თუმცაღა ათეისტური იდეის დაცემა სამწუხაროდ სულაც არის არის მორწმუნეთა ზეიმის მიზეზი. ჩვენს დროზე უფრო ალალი, გულუბრტყვილო და გულწრფელი იყო დრო, როდესაც ღმერთის იდეა განდგომილისთვისაც კი იმდენად მნიშვნელოვან რამედ რჩებოდა, რომ მისგან განშორება მხოლოდ ფორმალური, თეორიულად გამოცხადებული უარყოფის მეშვეობით იყო შესაძლებელი. ამ დრომ უკვე ჩაიარა. ცხოვრების მოდური წესის პრაქტიკასთან შეზავებული რადიკალური რელატივიზმი და პრაგმატიზმი სულის მეტად სპეციფიურ მდგომარეობას შობენ, რომლის დროსაც ღმერთის არსებობის შესახებ საკითხი უარყოფითი პასუხის მიღების გარეშე სხვა ყველა დანარჩენთან ერთად კარგავს ყოველგვარ სერიოზულობას. ადამიანურ ტიპთა ფენომენოლოგიის პერსპექტივაში ეს ბევრად უფრო საშიშია, ვიდრე ათეიზმი.
ამგვარ ბოროტებას მომავლის ქრისტიანობამ მყარი, უკომპრომისო, გამომაფხიზლებელი სერიოზულობა უნდა დაუპირისპიროს. იმისათვის, რომ ამ ამოცანას თავი გაართვას, მას არ ჭირდება საკუთარი თავის არც სპეციფიურად `კონსერვატულად~, არც სპეციფიურად `ლიბერალურად~ და `მოწინავედ~ წარმოჩენა; მას მხოლოდ და მხოლოდ დამაჯერებლობა მოეთხოვება. (ადვილი სათქმელია!) სხვა საქმეა, რომ როგორც ჩანს ყოველთვის იქნებიან შედარებით `კონსერვატული~ და შედარებით `ლიბერალური~ ღვთისმეტყველები; მაგრამ იდეის საკუთარი სტატუსით თეოლოგიური კონსერვატიზმიც და მასთან გარდაუვალად ნაგულისხმევი და მისი თანაფარდი თეოლოგიური ლიბერალიზმიც დიდწილად აზრის დაკარგვისთვის არიან განწირულნი. საქმე იმაშია, რომ აზრობრივად ეს ორივე ტენდენცია მეტად ძლიერად იყო ძველი `ქრისტიანული მსოფლიოს~ თანდათანობითი დაცემის სიტუაციით განპირობებული; კონსერვატიზმი დაცემის გზაზე დამდგარი კავშირების შენარჩუნებისაკენ ილტვოდა, ლიბერალური თეოლოგია კი პირუკუ, ინდივიდუალური რელიგიური განცდის ამ კავშირებისაგან გამოთავისუფლების მოსურნე იყო. მეტად თვალსაჩინოა, რომ ჰარვი კოქსის `ამსოფლიურ ქალაქში~ (`Secular City~) კონსერვატიზმს ისევე აღარაფერი აქვს დასაცავი, როგორც ლიბერალურ თეოლოგიას აღარ აქვს არაფერი გასათავისუფლებელი: პირველი უიმედო ნოსტალგიამდე, ხოლო მეორე ჟესტისა და ფრაზის დონემდე დაცემის რისკის წინაშე დგას.
`მომავალი~ ეს ამქვეყნად მომავალი თაობებია. მათ ქრისტიანობამ საკუთარი დამაჯერებლობა უნდა განუცხადოს. ამასთან დაკავშირებით ზედმეტი არ იქნება თ. ს. ელიოტის ერთი ფრაზის გახსენება: ახალგაზრდებისათვის, რომლებიც რამედ ღირან, არამარტო უფრო პატიოსანი, არამედ პრაგმატულადაც კეთილგონივრული იქნება ქრისტიანობის, როგორც ყველაზე მოთხოვნადი სარწმუნოების შეთავაზება. ყველაფერი, რაც ზომიერად მოსახერხებელი და მყუდრო არაა, მათში ბუნებრივ სიძულვილს აღძრავს.
საკუთარი თავი რომ არ დაკარგოს, ქრისტიანობამ უფრო მკაცრად უნდა დაიცვას დისტანცია გარეშე მიზნებთან მიმართებაში, _ კერძოდ ნაციონალისტურთან. ეს არის სულისა და იმავდროულად რეალიზმის მოთხოვნა, რადგანაც ქრისტიანობა სულ უფრო თვალშისაცემად და მკაფიოდ ხდება ქრისტიანთა და არა `ქრისტიან ხალხთა~ რწმენა. მართალია, ჩვენ ექს-კომუნისტურ აღმოსავლეთ ევროპაში სწორედ დღეს გვიწევს ნაციონალიზმის კატასტროფული აფეთქების გადატანა, რომელსაც სხვა უბედურებებთან ერთად კონფესიონალიზმის ეპოქის რელიგიური ომების სახით უახლესი გაყალბება მოაქვს თან, მაგალითად, სერბებთან და ხორვატებთან. იმედი უნდა ვიქონიოთ, რომ ეს ე.წ. `იდეოლოგიური ვაკუუმის~ სწრაფად წარმავალი სიტუაციით აღძრული აფეთქება, რომელსაც უფრო ღრმა საფუძვლები არ გააჩნია, ხანგრძლივი არ აღმოჩნდება. ამას გარდაუვალი რეაქცია მოქყვება. ყველაფერი, რაც დღეს ნაციონალისტურ ისტერიასთან კავშირით საკუთარი თავის კომპრომეტირებას ახდენს, თავის თავზე იმავე ზიზღის სიმძიმეს გამოცდის, რომელიც დღეს იმას მიემართება, რამაც გუშინდელი დღის ტოტალიტარიზმთან გამორჩენითი დამოკიდებულებით შეირცხვინა თავი.
და უნდა ვივარაუდოთ, იმედი უნდა გვქონდეს, რომ მომავალი თაობები კითხვას დასვამენ არა `ნაციონალური~ (ან პირიქით, `ლიბერალური~) ქრისტიანობის, არამედ ქრისტიანული ქრისტიანობის თაობაზე. სწორედ ამიტომ ძალზე სავარაუდოა, რომ ისინი უფრო ქრისტეს წმინდა და ერთი ეკლესიის ძიებას დაიწყებენ, ვიდრე `კონფესიონალური იდენტობისა~ როგორც ასეთის. ზემოთ ჩვენ უკვე ვთქვით, რომ ქრისტიანული სარწმუნოება უფრო და უფრო იშვიათად გადადის დაბადებით და დედის რძესთან ერთად ეთვისება ახალ ადამიანს. ეს მრავალი თვალსაზრისით უაღრესად გულდასაწყვეტი ფაქტია ქრისტიანული კულტურისათვის, ამ სიტყვის ყველაზე უფრო ფართო გაგებით: ნეოფიტმა მძიმე დაძაბულობით, საფრთხეების გადალახვით ხელოვნურად უნდა შეიძინოს ცოდნა, რომელიც ქრისტიანთა წინარე თაობებში შობიდან თანდაყოლილი ინსტინქტის ლამაზი ბუნებრივობით ვლინდებოდა. მაგრამ მთელი მსოფლიოს დაახლოვებისათვის და ღმერთმა ქნას ქრისტეს სახელის გაფანტულ ამღიარებელთა ხელახალი გაერთიანებისათვის, ასეთი სიტუაცია ახალ შანსს ქმნის. რწმენის მემკვიდრეობასთან ერთად, მემკვიდრეობით საუკუნოვანი კონფესიური წყენები და განწყობებიც გადმოვიდა,სამოქალაქო რელიგურ კულტურასთან ერთად კი _ ამ კულტურის განსაკუთრებულობა. მაგრამ მისთვის, ვინც ჩვენი თანამედროვეობის უვრცელეს უდაბნოში ტოტალური რელატივიზმისაგან წარმოშობილ უჰაერო სივრცესა და უწონადობის მდგომარეობაში თავისუფლად აირჩევს ქრისტეს, ნაკლებად მოსალოდნელია, რომ განსაკუთრებით საინტერესო იყოს ანგარიშები, რომლებსაც ერთი ქრისტიანული კონფესია თხოვს მეორეს.
ამასთან, კარგად უნდა გავაცნობიეროთ, რომ ქრისტიანული რელიგიური კულტურის კონფესიურად განპირობებული ტიპების რამდენადმე მართებული სინთეზი მომავლის უკიდურესად რთული ამოცანაა, რომელიც თავაუღებელ შრომას მოითხოვს. ორი თუ სამი ყველაზე სახელგანთქმული მართლმადიდებლური ხატის ტირაჟირებული ასლების შესახებ, რომლებიც ამჟამად ასე ხშირად გვხვდებიან მათთვის საკმაოდ უცხო კათოლიკური და ზოგჯერ ანგლიკანური ეკლესიების გარემოშიც კი, მე ცუდს ვერაფერს ვიტყვი, _ ღმერთმა დამიფაროს! მაგრამ მსგავსი მოვლენები ჯერ საკითხის გადაწყვეტასთან მისასვლელი გზაც კი არ არის.
სინთეზის საკითხი კვლავაც ურთულესად რჩება: კეთილგონიერ ქრისტიანს შეუძლებელია არ აძრწუნებდეს ის საზოგადო ეკლექტიკურ-სინკრეტიკული გაურკვევლობა, რომელიც საბოლოო ბოლოს მოღებით ემუქრება სულიერი სტილისა და გემოვნების ისედაც საკმაოდ შელახულ გრძნობას. სამაგიეროდ, ამ საკითხის გადაწყვეტა მსოფლიო ქრისტიანობის სხვა სასიცოცხლო პრობლემებთან ბრძოლის განუზომლად შემსუბუქების პირობას იძლევა. დღეისათვის ქრისტიანულ დასავლეთს ძალიან ჭირდება საიდუმლოს, `ღვთის შიშის~, შემოქმედსა და ქმნილებას შორის ონტოლოგიური დისტანციის მართლმადიდებლური განცდა, ცოდვის განცდის ეროზიასთან დასაპირისპირებლად მართლმადიდებლური დახმარება; სხვაგვარად სულ უფრო მეტი დასავლელი ვაჟი და ასული, რომელიც ჭეშმარიტი ღმერთისა და ჭეშმარიტი რელიგიის ინდივიდუალურ დონეზე მოძღვრის გარეშე ძიებით არ დაიღლება, დაიწყებს არაქრისტიანული აღმოსავლეთისაკენ _ მაგალითად ისლამისაკენ სვლას. მაგრამ ქრისტიანულ აღმოსავლეთსაც გაუჭირდება განმანათლებლების მიერი გამოწვევის პირისპირ ორ საუკუნეზე მეტი ხნის განმავლობაში შეძენილი სარწმუნოებრივი ცხოვრების დასავლური გამოცდილების გარეშე, იმ ყველაფრის გარეშე, რაც დასავლეთის აზრმა `გამოიმუშავა~ ზნეობრივი ღვთისმეტყველებისა და მასთან გადაჯაჭვული სამართლის ღვთისმეტყველების პრობლემებზე, ნიუანსების მოთმინებით გარჩევის დასავლური ჩვევის გარეშე, ინტელექტუალური პატიოსნების იმპერატიული მოთხოვნის გარეშე; სხვაგვარად, დემოკრატიული ცივილიზაციის სიცოცხლის უფლება ჩვენთან კვლავ და კვლავ გათამაშდება ქრისტიანობის საწინააღმდეგო კოზირად, რომლის `მცირე ძალთა~ რწმენის დონეზე `გაჭრა~ შეუძლებელი კიდევ ერთხელ აღმოჩნდება. დასავლურ ქრისტიანობას აქვს უფლება შეგვახსენოს: `ძმანო, ნუ ყრმა იქმნებით გონებითა~ (1 კორ. 14. 20). ჩვენ კი გვაქვს საფუძველი ჩვენს დასავლეთელ ძმებს შევახსენოთ: `დასაბამი სიბრძნისა არს შიში უფლისა~ (იგავ. 1. 7).
__
1 აჯორნამენტო _(იტალ. aggiornamento – განახლება) კათოლიკურ გარემოში დამკვიდრებული ტერმინი, რომელიც აქტუალურ გარემოპირობებთან შეწყობა-შეგუებას გულისხმობს. ეკლესიაში აჯორნამენტოს აუცილებლობის დასაბუთებას ის ცვლილებები წარმოადგენენ, რომლებიც მასში ისტორიის განმავლობაში ხდებიან, მაგრამ არ ეხებიან იმას, რაც ცვლილებას არ ექვემდებარება, რამდენადაც ღმერთის მიერ არის დადგენილი (საიდუმლოებები, ეკლესიის უცვლელი მოწყობა, მისი ცვალებადი სტრუქტურებისაგან განსხვავებით). ეკლესიაში ცვლილებების მიზეზი შედეგის მიღწევითა და დროის მოთხოვნებზე პასუხის გაცემით საკუთარი დანიშნულების ყველაზე სრულყოფილად აღსრულებისაკენ სწრაფვაში მდგომარეობს.
წყარო: Нравственные ценности в эпоху перемен.М., 1994.
მთარგმნელი: დეკანოზი არჩილ ხაჩიძე
იყო დრო, როდესაც ისეთ რომანტიკოს მოაზროვნეს, როგორიც ნოვალისი იყო, დასასათაურებლად შეეძლო გამოეყენებინა თავისი სახელგანთქმული ფრაზა: `ქრისტიანული მსოფლიო, ანუ ევროპა~ («christenheit, oder Europa»»). რა თქმა უნდა, ეს სათაური მაშინაც, ანუ 1799 წელს, როდესაც ვოლტერისა და რუსოს საუკუნე იწურებოდა, როდესაც დიოკლეტიანეს დროიდან არნახული `დექრისტიანიზაციის~ იაკობინური პოლიტიკის ცდა ჩავლილი იყო, მოძველებულად გამოიყურებოდა, რაც რომანტიკოსებისათვის არის დამახასიათებელი; თუმცა, ყველაფრის მიუხედავად, მაინც დასაშვები იყო მისი გამოყენება. მას შემდეგ ჯერ ორ საუკუნესაც არ გაუვლია, და სად ვართ ჩვენ დღეს?`ქრისტიანული მსოფლიოს~ _ არქიევროპული, საერთოევროპული ცნება ლათ. christianitas, ინგლ. Christendom, გერმ. Christenheit, ფრანგ. chretienté, რომელიც, როგორც ცნობილია, უკვე `როლანდის შესახებ სიმღერაში~ და ა.შ. არის დამოწმებული, _ ეს შუა საუკუნეებისათვის დამახასიათებელი აზროვნების ტიპის მიერ შექმნილი საკვანძო ცნება, რომელსაც ჯერ კიდევ გააჩნდა მნიშვნელობა ადრეული ახალი დროის რეალობისათვის, ჩვენთვის საოცრად შორეული და ილუზორული გახდა.
დღეისათვის მთელ მსოფლიოში, ყველა კონტინენტზე, ყველაზე განსხვავებულ და ეგზოტიკურ რეგიონებშიც შეიძლება ქრისტიანების ნახვა. ამავდროულად ჩვენი ახალმოქცეული ძმების რწმენა უფრო ჯანსაღი და უფრო ცოცხალი ჩანს, ვიდრე ევროპაში მცხოვრები მათი ერთმორწმუნეებისა. დიახ, ქრისტიანობა ყველგანაა _ მაგრამ უმრავლეს შემთხვევაში უმცირესობის, საკმაოდ ხშირად დარტყმის ქვეშ დაყენებული საფრთხის ქვეშ მყოფი უმცირესობის უფლებით. ამგვარი რამის ნახვა ევროპის ქვეყნებმა უკვე მოასწრეს. დასავლეთის ძველ ქალაქებში იმ ბაზილიკებს, რომლებსაც თაობიდან თაობამდე მიაგებდნენ პატივს, ამაყად დაჰყურებენ საქმიანი შენობების კორპუსები, ზოგჯერ კი _ ახალთ-ახალი მეჩეთები. თავად მოსკოვის ქუჩებშიც, გარდასულ დროთა მართლმადიდებლურ დედაქალაქში, ქუჩებში, რომლებშიც ჯერ კიდევ გუშინ საბჭოთა ოფიციოზის მელოდიები ქუხდნენ, დღეს `ჰარი კრიშნას~ ღიღინის მოსმენაა შესაძლებელი. ქრისტიანი წინაპრების მრავალი თაობის შთამომავლები, რომლებიც დღემდე რჩებიან ნომინალურ ქრისტიანებად და ამა თუ იმ აღმსარებლობას მიეკუთვნებენ თავს ან აგნოსტიკოსებად ან ათეისტებად იწოდებიან, ერთნაირი თავგამოდებით ემსახურებიან დროის რადიკალურად სეკულარისტული სულის კულტს, მათ მთავარ ფასეულობებს _ «efficiency», «fitness» და წრეგადასული გახსნილობა წარმოადგენს, ხოლო საიდუმლებების მაგივრად მისი სუროგატებით – ასტროლოგიით ან რაიმე მსგავსით კმაყოფილდებიან, სეკულარიზმისგან დაღლილები კი რომელიმე ეკზოტიკური რელიგიის, უფრო ხშირად, _ ისლამის მიმდევრები ხდებიან, თუ აღარაფერს ვიტყვით `ახალგაზრდული~ სუბკულტურის ჯერ არგაგონილი დემონების შესახებ. ხოლო თუ სადმე ჯერ კიდევ შესაძლებელია ნამდვილი, ცოცხალი და შემოქმედებითი ქრისტიანობის ნახვა, იგი სულ უფრო და უფრო იშვიათადაა მშობლებისაგან მემკვიდრეობით მიღებული, რაც ოჯახური ტრადიციებით ან თუნდაც ეროვნული კუთვნილებით იქნებოდა განპირობებული. მაგალითისთვის XX საუკუნის კათოლიკური კულტურის წამყვანი მოღვაწეები გავიხსენოთ: იმ პირთა პროცენტული წილი, რომლებიც კათოლიკეები გახდნენ, `მასთან მივიდნენ~, ძალიან მაღალია. გ. კ. ჩესტერტონის წინაპრები პურიტანები იყვნენ _ კათოლიკური სარწმუნოების უკიდურესი ანტაგონისტები, ჟან მარი ტენი ჰუგენოტად დაიბადა, მისი ცოლი რაისა _ უკრაინელი ებრაელი იყო. გერმანიაში გადასახლებულ ძველ ჰუგენოტურ საგვარეულოს ეკუთვნოდა გერტრუდა ფონ დე ფორტი, რომელმაც კლოდელის რელიგიური ლირიკის გერმანული ანალოგის მსგავსი რაღაცის შექმნა შეძლო. კარგინალი ლუსტიჟე _ დაბადებით პოლონელი ებრაელი იყო, ხოლო მორწმუნე მართლმადიდებელ მოაზროვნეებს რაც შეეხება _ ოლივიე კლემანის დასახელებით შემოვიფარგლებით, რომელიც ქვეყანას ჰუგენოტი წინაპრებისა და ათეისტი მშობლების პირმშოდ მოევლინა, თუმცა კი რუსული ემიგრაციის ინტელიგენტების წრის ზემოქმედებით მორწმუნე გახდა. ახლაც სწორია ის, რაც ტერტულიანეს დროს იყო სწორი: `ქრისტიანებად კი არ იბადებიან, არამედ ხდებიან~ (“Fiunt, non nascuntur christiani”). სულ უფრო ხშირად ხდება ჩვეული როლების გაცვლა: ე.წ. მესამე მსოფლიოს ქრისტიანთათვის ევროპაში სამისიონეროდ წასვლის აზრი სულაც არ არის უცხო (როგორც ებრაელი წინაპრების შთამომავალი მამა ალექსანდრე მენი მისიონერობდა მიწაზე, რომელსაც ერთ დროს წმინდა რუსეთი ერქვა). დავუშვათ, რომ ჩვენი ძვირფასი ევროპა ჯერ კიდევ რაღაც კონტექსტში შეიძლება იქნეს მოხსენიებული `ეკლესიის პირმშო ქალწულად~ (ოდესღაც ასე იწოდებოდა საფრანგეთი); სხვათა შორის, თუკი ასაკის შესახებ საკითხს ბუკვალურად გავიაზრებთ, მაგალითად კოპტური ან სირიული ქრისტიანობის გახსენება მოგვიწევს, მაგრამ საქმე ამაშიც კი არაა. გონებაში თავისთავად მოდის გამომაფხიზლებელი აზრი იმის შესახებ, თუ ღვთის ნებით, როგორ ხშირად ერთმევა ერთს პირმშოობა და მეორეს გადაეცემა, ასევე ის საჩოთირო როლი, რომელსაც უფროსი ძმა ასრულებს სახარებისეულ იგავში უძღები ძის შესახებ. დღეისათვის საოცრად აქტუალურია იოანე ნათლისმცემლის შეგონება: `ნუ ჰგონებთ და იტყვით თავით თვისით: `მამად გვივის ჩუენ აბრაჰამი~; რამეთუ გეტყვი თქუენ ვითარმედ: შემძლებელ არს ღმერთი აღდგინებად ქვათა ამათგან შვილად აბრაჰამისა~ (მთ. 3.9).
გარკვეული აზრით დასაშვებია იმის თქმა, რომ დიოგნეტესადმი ეპისტოლის _ ამ ადრექრიტიანული ეპოქის დაუვიწყარი ლიტურგიკული ძეგლის (II ს.) დროება დაბრუნდა. მასში ჩვენ ვკითხულობთ: `არც მიწა, არც ენა, არც ადათები არ განასხვავებენ ქრისტიანებს სხვა ადამიანებისგან. ისინი თავის მოვალეობებს სხვა მოქალაქეთა თანასწორად ასრულებენ, თუმცა კი უცხოთა დარად იდევნებიან. მათთვის ყოველი უცხო მიწა-წყალი _ მამულია, და ყოველი მამული _ უცხო მიწაა~.
ეს ჯერ კიდევ შუასაუკუნეობრივი ინსტიტუციონალური სისტემის დაფუძნებამდეა დაწერილი, რომელიც ერთგზის წარმოიშვა რა, თაობიდან თაობამდე, საუკუნიდან საუკუნემდე თავისთავად ნაგულისხმევ მოცემულობად აღიქმებოდა; `ქრისტიანული მსოფლიოს~ დაბადებამდე რწმენა გარეგანი დაცვის გარეშე არსებობდა, ცხოვრობდა სიცოცხლით, რომელშიც არაფერია თავისთავად ნაგულისხმევი.
ამ სიტუაციის ერთ-ერთი ყველაზე რადიკალური ვარიანტი რუსეთის მორწმუნეებმა გამოსცადეს ბოლშევიკების დროს. ყველაფერი, აბსოლუტურად ყველაფერი ქრისტიანულ ტრადიციაში, ქრისტიანულ; კულტურაში, რისი დანგრევაც კი შესაძლებელია, უცერემონიოდ ინგრეოდა, ინგრეოდა დიდი მონდომებით და გადარჩენა მხოლოდ შიშველ, საკუთარი თავის წინაშე დაყენებულ რწმენას შეეძლო. რამდენად დამაჯერებელი ხდება რწმენა, როცა იგი ყველაფრის საწინააღმდეგოდ საკუთარი შინაგანი ძალით ცოცხლობს, როცა მას მიწის უკანასკნელი გოჯი აქვს წართმეული და სულიწმიდის ცეცხლოვანი ენის ადგილი მხოლოდ ჰაერში რჩება, მორწმუნეთა თავებს ზემოთ! ახლა დევნულებათა დრომ ჩაიარა და მორწმუნეებს უფრო საკუთარ თავზე ერთგვარი მოუხეშავი პაროდიის საფრთხე გვემუქრება, _ მაგრამ სწორედ ამ პაროდიის უხერხულობა გვახსენებს ჩვენ იმ ჭეშმარიტებას, რომლისთვისაც ძალზე ძვირია გადახდილი მართლმორწმუნეთა ტანჯვით, რომ იგი დაგვავიწყდეს. მე დარწმუნებული ვარ, რომ ლენინ-სტალინურ წლებში სარწმუნოების `მესაზღვრე მდგომარეობით~ შეძენილი გამოცდილება კიდევ გამოგვადგება მომავალში და არამარტო ჩვენ თვითონ. ამსოფლის მეუფე, რომლის სახის აპოკალიპტური მხეცის სახით დანახვ ჩვენ ერთხელ უკვე მოგვიხდა ყოველგვარი ნიღბის გარეშე და მტანჯველი სიცხადით ვიხილეთ იგი, დღესაც იქვე რჩება; და მისი არსება ისევე არაა დამოკიდებული გეოგრაფიულ არეალზე, როგორც დროზე. იგი მხოლოდ ხერხებს იცვლის, მიზანი კი უცვლელი რჩება.
ყველას დაბეჯითებით ვთხოვ ჩემი სიტყვები ერთგვარი ფსევდოესქატოლოგიური პანიკის სულისკვეთებით არ გაიგონ, როგორსაც ასე ხშირად ვაწყდებით `ინტეგრირებულთა~ ან უბრალოდ სექტანტურ წრეებში. არა და უაღრესად სამწუხარო იქნება თუკი ტოტალიტარულ რეჟიმებთან დაპირისპირებაში გამომუშავებულ ერთდროულად მშვიდობიანი და შეურიგებელი წინააღმდეგობის ეთიკას ხვალინდელი ქრისტიანობა დაკარგავს. რადგანაც წინააღმდეგობა ყველანაირ პირობებში ქრისტიანულ იმპერატივად, ქრისტიანული ცხოვრების ნორმად რჩება; რჩება წინააღმდეგობად ამსოფლის მეუფისადმი მაშინაც, როცა იგი მხოლოდ ირიბად ეხება ან საერთოდ არ ეხება პოლიტიკის სფეროს. ნუ თანა-ხატ ექმნებით სოფელსა ამას, _ გვასწავლიდა ჩვენ წმიდა პავლე მოციქული (რომ. 12.2): ჩვენი სული და სამშვინველი გამორჩენით არ უნდა დაემორჩილონ დროის სულისკვეთებას, მსოფლიოს არსებულ და წარმავალ მდგომარეობას. თუკი ჩვენ უკვე სხვა ქრისტიანული ჭეშმარიტებების ისევე ცხადად, ისევე უშუალოდ დანახვა არ შეგვიძლია, როგორც მათ ჩვენი წინაპრები ხედავდნენ `ქრისტიანული მსოფლიოს~ კლასიკურ პერიოდში, _ ეს ჭეშმარიტება ჩვენ იმდენად უცილობლად გვესახება, როგორსაც იგი პირველქრისტიანთა, `პირველი სიყვარულის~ (გამოცხ. 2. 4) დროიდან წარმოადგენდა მხოლოდ რჩეულთათვის: კონფორმისტული ქრისტიანობა სხვა არაფერია თუ არა ლოგიკური შეცდომა, contradictio in adiecto. ტყუილად არ იწოდება ჩვენი უფალი `განხეთქილების ნიშნად~ (ლკ. 2. 34). თუმცა პოლიტკური კონფორმიზმი ერთ-ერთი შესაძლებელი ბოროტებაა; განსაზღვრულ დროსა და პირობებში ცხოვრების სტილის კონფორმიზმი, მოდის კონფორმიზმი, დროის სულისკვეთების კონფორმიზმიგაცილებით საშიშია.ქრისტიანი, რომელიც მზად არაა იმისთვის, რომ მას ალმაცერად შეხედავენ, შესაძლოა პირშიც კი დასცინონ იმისათვის, რომ იგი ისე არ ცხოვრობს, როგორც ამსოფლის შვილები და ამას მოითხოვს `თანამედროვე გემოვნება~, არ იმსახურებს ქრისტიანად წოდების პატივს.
მე იძულებული ვარ კიდევ ერთხელ გავაფრთხილო ყველა, ჩემი სიტყვების არასწორი გაგების თავიდან ასაცილებლად; მე არანაირ თანაგრძნობას არ განვიცდი როგორც თანამედროვე ზილოტების `ირაციონალური სწრაფვისადმი~, რომელნიც იმავდროულად ესოდენ ეგზალტირებულნი და არაადამიანურნი არიან, ისე ფარისევლობისადმი, რომელიც ახლაც, ისევე, როგორც ჩვენი უფლის მიწიერი მოღვაწეობის პერიოდში, მზადაა მორწმუნეებს ისეთი ტვირთი დაადოს, რომელსაც ვერ იტვირთავენ, და არც განვლილი ისტორიული პირობების რესტავრაციისადმი. ყველა არასაჭირო კონფლიქტი ჩვენი დროის რეალობასთან, რომელშიც ღმერთმა ჩვენი ცხოვრება განაჩინა, თავიდან უნდა იქნეს აცილებული. შესაძლოა მე არ მქონდეს პრინციპული წინააღმდეგობა კათოლიკური `აჯორნამენტოს~(1) ჩანაფიქრის წინააღმდეგ, იმ შემთხვევაშიც კი, როცა ამ ჩანაფიქრის აღსრულების დეტალებში გულისდაწყვეტით შევნიშნავ იმას, რაც მე შეუსაბამობად მეჩვენება. რაც შეეხება კერძოდ მართლმადიდებლობას, რუსულ მართლმადიდებლობას, მე მრავალი ჩვემი მეგობრის თვალსაზრისის საპირისპიროდ, ჩემივე საკუთარი კონსერვატორული გემოვნების საპირისპიროდ არ შემიძლია არ დავინახო მთელი რიგი ცვლილებების გარდაუვალობა, და მხოლოდ შემიძლია ვისურვო რომ ეს ცვლილებები გონივრულად იქნეს გატარებული ცხოვრებაში, ისე რომ მინიმალური დანაკარგისა და მაქსიმალური შენაძენის მომტანი იყოს. ადრეული საბჭოთა ეპოქის `ობნოვლენცებმა~ კარგა ხნით მოახდინეს ჩვენთან განახლების შესახებ ნებისმიერი საუბრის კომპრომეტირება; თუმცა, იქიდან, რომ `განმაახლებლობის~ ლიდერებმა – არა ყველა მათმა მიმდევარმა მორწმუნემ, არამედ სწორედ ლიდერებმა, _ თავი შეირცხვინეს უღმერთო ხელისუფლებასთან დანაშაულებრივი კავშირითა და კანონიერი იერარქიის პირდაპირი ღალატით, იქიდანაც კი, რომ მათ მიერ ჩაფიქრებული რეფორმები წინააღმდეგობაში მოდიოდნენ წესიერების კანონებთან და ჯანსაღ აზროვნებასთან, სულაც არ გამომდინარეობს,რომ პრობლემები, რომელთა გადაჭრასაც ისინი ცდილობდნენ შეუფერებელ დროს და არაადეკვატური ხერხებით, სულაც არ არსებობენ. როგორც ყველაფერი ცოცხალი,საეკლესიო პრაქტიკაც მისი გარეგანი ფორმებით, ქრისტიანობის მთელი ისტორიის განმავლობაში იცვლებოდა უძველესი დროიდან დღემდე, მაგრამ, თუკი ქრისტიანობა, ინარჩუნებს რა უკვე პავლე მოციქულისთვის ესოდენ დამახასიათებელი ფხიზელი რეალიზმისადმი ერთგულებას, შეუძლია და ვალდებულია ანგარიში გაუწიოს დროის რეალობას, იგი მოვალეა წინააღმდეგობა გაუწიოს დროის სულს, ანუ იმ იდეოლოგიურ ფანტომებს, რომლებიც ამ სინამდვილეზე პარაზიტობენ. ერთის მეორისაგან გარჩევა ადვილი სულაც არაა, მაგრამ ყოვლად აუცილებელია. ზღვარი დროის რეალობასა და იმას შორის თუ როგორ განმარტავს და იმართლებს საკუთარ თავს ეს დრო, იმით თუ როგორი საკუთარი თავის დანახვა უნდოდა მას, _ ეს არის მიჯნა, რომლის იქითაც ვერავითარი ჯანსაღი `აჯორნამენტო~, ვერავითარი დასაშვები `განმაახლებლობა~ ვერ წავა. `იესუ ქრისტე გუშინ და დღეს და იგი თავადი არს უკუნისამდე~(ებრ. 13. 8). გარემოებები იცვლება და რას უნდა ვხედავდეთ, რომ მარადიული კეთილუწყება მივუთხროთ რეალურ და არა გამოგონილ ადამიანებს. მაგრამ `დროის სული~ არავითარ შემთხვევაში არ უნდა გახდეს უკანასკნელი ინსტანცია ქრისტიანული რჯულმოძღვრებისა და ქრისტიანული სინდისისათვის.
ეს `დროის რეალიზმი~ თავს აბსოლუტურ რელატივიზმად ავლენს,რომელიც მზადაა აღიაროს ყველაფერი, რაც ხელსაყრელია, გარდა აბსოლუტური ჭეშმარიტების ძიებისა. მისი ერთ-ერთი გამოვლინებაა `ე.წ. სექსუალური რევოლუცია, რომელიც დიდი ხანია არამხოლოდ `პერმისიულად~, არამედ აგრესიულად მოქმედებს, აღვივებს რა მორალურ ტერორს, რომელიც, როგორც ჩანს, გადააჭარბებს ძველ დროს პირფერობის, პირმოთნეობისა და მაჩვენებლობის ყველა საშინელებას _ იმ ზოგადი წესით, რომლის მიხედვითაც რევოლუციური ტერორი ძველრეჟიმისეულზე გაცილებით ეფექტურია. ქრისტიანული ეთიკა, რომლიც საკუთარ თავს არ ღალატობს, მის მატარებელთა მხრიდან ნებისმიერი ხარისხის ტაქტისა და შემწყნარებლობის პირობებში მაინც გარდაუვალად ხდება გონების იმ განწყობის გამოწვევა, რომელიც საკუთარ გამარჯვებას ზეიმობს და ყველას უპირობო კაპიტულაციის იძულებისკენ მიისწრაფვის.
მიწიერი ყოველმხრივი ინსტიტუციონალური დაცვა, რომელსაც `ქრისტიანული მსოფლიოს~, `ქრისტიანული საზოგადოების~, `ქრისტიანული სახელმწიფოს~ სისტემა თუნდაც გარეგნულად უზრუნველჰყოფდა ჩვენი სარწმუნოების ღირებულებებისათვის, დაუბრუნებლადაა დაკარგული. წინასწარგანჭვრეტილ მომავალში ჩვენ ყველა ებრაელთა მიმართ ეპისტოლის ტექსტის ერთ მონაკვეთზე საფუძვლიანად ბჭობისთვის ვართ მიწვეულნი: `რამეთუ არა მაქუს ჩუენ აქა საყოფელად ქალაქი, არამედ მერმესა მას ვეძიებთ~ (ებრ. 13. 14).
რა თქმა უნდა, ხელაღებით მსჯელობები ყოველთვის სარისკოა. აქა-იქ ევროპაში ღმერთი ჯერ კიდევ ინახავს ოაზისებს, რომლებშიც ცხოვრების ნორმა დღემდე დიდწილად ტრადიციული ზნეობისა და ღვთისმოსაობის ძვირფასი მემკვიდრეობით განისაზღვრება. ჩვენი მოვალეობაა, რომ ეს ოაზისები შესაძლებლობის ფარგლებში დავაფასოთ და დავიცვათ: ვინ იცის, იქნებ იქ ჩვენმა შვილიშვილებმაც კი ჰპოვონ ნუგეში. მაგრამ ეს მხოლოდ ყოფილი `ქრისტიანული მსოფლიოს~ ნამსხვრევებია. და განა თანამედროვეობა და `დროის სულისკვეთება~ მთელი აქსესუარებით არ პოულობს გზას ამ ოაზისებისკენ? პოლონელთა გმირული კათოლიციზმისათვის კვაზიდემოკრატული ყოველმხრივ გახსნილობა თითქმის უფრო საშიში ხდება, ვიდრე გუშინ და გუშინწინ იყო კომუნისტური იდეოლოგია და საბჭოთა ოკუპაცია. როგორებიც არ უნდა იყვნენ, ოაზისები _ მხოლოდ ოაზისები არიან ვრცლად გადაჭიმულ უდაბნოში, `უდაბნო კი იზრდება~, როგორც ეს თავის დროზე ნიცშემ იწინასწარმეტყველა. თუმცა სწორედ უდაბნოში და არა სხვა ადგილას ბრძანებს წინასწარმეტყველი ესაია უფლის გზათა მომზადებას. მადლი და სიხარული ჰქონდეთ მათ, ვინც უდაბნოში ჩვენს დროში ინახავს რაღაცას მეუდაბნოეთა სულიდან, უდაბნოთა მამათა სულიდან! თუ ღვთის ნება იქნება უდაბნოს ახალ მამათა მოღვაწეობიდან ახალი `ქრისტიანული მსოფლიო~ დაიბადება. მაგრამ იგი სრულიად ახალი, ჯერ არნახული იქნება: რამდენადაც ჩვენს უფალს გამეორება არ ახასიათებს, იგი `ყოველივეს ახალს ჰყოფს~ (გამოცხ. 21. 5). თუმცა უახლოეს მომავალში, იქამდე, სადამდეც ჩემი ახლომხედველი გონების თვალს შეუძლია საგნების კონტურების გარჩევა, მე მხოლოდ `უდაბნოს~ მდგომარეობის ლოგიკური შედეგების შემდგომ გაშლა-გავრცობას ვხედავ, – ანუ, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ქრისტიანობის მდგომარეობას `ქრისტიანული მსოფლიოს~ გარეშე.
ჩვენ აუცილებლად კარგად უნდა გავიგოთ რაში მდგომარეობს ჩვენი სარწმუნოების ყველაზე ანტაგონისტური საპირწონე. მეცნიერული თუ ფსევდომეცნიერული საფუძვლების მაძიებელი ძველებური ათეიზმი თავისთავად უკვე დიდი ხანია საშიში აღარ არის. იგი სიკვდილსაა მიწევნული, მომავალი მისთვის უკანასკნელი დარტყმის მისაყენებლად უკვე მზადაა. ათეიზმის `შინაგანი გამოცდილება~, რომელსაც ესოდენ დაწვრილებით განიხილავდნენ მეოცე საუკუნის ღვთისმეტყველები და რელიგიური ფილოსოფოსები, ძირითადად გადაჭრილ პრობლემათა რიცხვს მიეკუთვნება; თუკი მას ოდესმე თავისი დამოუკიდებელი შინაარსი გააჩნდა, რაშიც მე პირადად ეჭვი მეპარება, ეს შინაარსი ქრისტიანული აზრის მიერ უკვე ჯეროვნად არის გადახარშული და გათავისებული. თუმცაღა ათეისტური იდეის დაცემა სამწუხაროდ სულაც არის არის მორწმუნეთა ზეიმის მიზეზი. ჩვენს დროზე უფრო ალალი, გულუბრტყვილო და გულწრფელი იყო დრო, როდესაც ღმერთის იდეა განდგომილისთვისაც კი იმდენად მნიშვნელოვან რამედ რჩებოდა, რომ მისგან განშორება მხოლოდ ფორმალური, თეორიულად გამოცხადებული უარყოფის მეშვეობით იყო შესაძლებელი. ამ დრომ უკვე ჩაიარა. ცხოვრების მოდური წესის პრაქტიკასთან შეზავებული რადიკალური რელატივიზმი და პრაგმატიზმი სულის მეტად სპეციფიურ მდგომარეობას შობენ, რომლის დროსაც ღმერთის არსებობის შესახებ საკითხი უარყოფითი პასუხის მიღების გარეშე სხვა ყველა დანარჩენთან ერთად კარგავს ყოველგვარ სერიოზულობას. ადამიანურ ტიპთა ფენომენოლოგიის პერსპექტივაში ეს ბევრად უფრო საშიშია, ვიდრე ათეიზმი.
ამგვარ ბოროტებას მომავლის ქრისტიანობამ მყარი, უკომპრომისო, გამომაფხიზლებელი სერიოზულობა უნდა დაუპირისპიროს. იმისათვის, რომ ამ ამოცანას თავი გაართვას, მას არ ჭირდება საკუთარი თავის არც სპეციფიურად `კონსერვატულად~, არც სპეციფიურად `ლიბერალურად~ და `მოწინავედ~ წარმოჩენა; მას მხოლოდ და მხოლოდ დამაჯერებლობა მოეთხოვება. (ადვილი სათქმელია!) სხვა საქმეა, რომ როგორც ჩანს ყოველთვის იქნებიან შედარებით `კონსერვატული~ და შედარებით `ლიბერალური~ ღვთისმეტყველები; მაგრამ იდეის საკუთარი სტატუსით თეოლოგიური კონსერვატიზმიც და მასთან გარდაუვალად ნაგულისხმევი და მისი თანაფარდი თეოლოგიური ლიბერალიზმიც დიდწილად აზრის დაკარგვისთვის არიან განწირულნი. საქმე იმაშია, რომ აზრობრივად ეს ორივე ტენდენცია მეტად ძლიერად იყო ძველი `ქრისტიანული მსოფლიოს~ თანდათანობითი დაცემის სიტუაციით განპირობებული; კონსერვატიზმი დაცემის გზაზე დამდგარი კავშირების შენარჩუნებისაკენ ილტვოდა, ლიბერალური თეოლოგია კი პირუკუ, ინდივიდუალური რელიგიური განცდის ამ კავშირებისაგან გამოთავისუფლების მოსურნე იყო. მეტად თვალსაჩინოა, რომ ჰარვი კოქსის `ამსოფლიურ ქალაქში~ (`Secular City~) კონსერვატიზმს ისევე აღარაფერი აქვს დასაცავი, როგორც ლიბერალურ თეოლოგიას აღარ აქვს არაფერი გასათავისუფლებელი: პირველი უიმედო ნოსტალგიამდე, ხოლო მეორე ჟესტისა და ფრაზის დონემდე დაცემის რისკის წინაშე დგას.
`მომავალი~ ეს ამქვეყნად მომავალი თაობებია. მათ ქრისტიანობამ საკუთარი დამაჯერებლობა უნდა განუცხადოს. ამასთან დაკავშირებით ზედმეტი არ იქნება თ. ს. ელიოტის ერთი ფრაზის გახსენება: ახალგაზრდებისათვის, რომლებიც რამედ ღირან, არამარტო უფრო პატიოსანი, არამედ პრაგმატულადაც კეთილგონივრული იქნება ქრისტიანობის, როგორც ყველაზე მოთხოვნადი სარწმუნოების შეთავაზება. ყველაფერი, რაც ზომიერად მოსახერხებელი და მყუდრო არაა, მათში ბუნებრივ სიძულვილს აღძრავს.
საკუთარი თავი რომ არ დაკარგოს, ქრისტიანობამ უფრო მკაცრად უნდა დაიცვას დისტანცია გარეშე მიზნებთან მიმართებაში, _ კერძოდ ნაციონალისტურთან. ეს არის სულისა და იმავდროულად რეალიზმის მოთხოვნა, რადგანაც ქრისტიანობა სულ უფრო თვალშისაცემად და მკაფიოდ ხდება ქრისტიანთა და არა `ქრისტიან ხალხთა~ რწმენა. მართალია, ჩვენ ექს-კომუნისტურ აღმოსავლეთ ევროპაში სწორედ დღეს გვიწევს ნაციონალიზმის კატასტროფული აფეთქების გადატანა, რომელსაც სხვა უბედურებებთან ერთად კონფესიონალიზმის ეპოქის რელიგიური ომების სახით უახლესი გაყალბება მოაქვს თან, მაგალითად, სერბებთან და ხორვატებთან. იმედი უნდა ვიქონიოთ, რომ ეს ე.წ. `იდეოლოგიური ვაკუუმის~ სწრაფად წარმავალი სიტუაციით აღძრული აფეთქება, რომელსაც უფრო ღრმა საფუძვლები არ გააჩნია, ხანგრძლივი არ აღმოჩნდება. ამას გარდაუვალი რეაქცია მოქყვება. ყველაფერი, რაც დღეს ნაციონალისტურ ისტერიასთან კავშირით საკუთარი თავის კომპრომეტირებას ახდენს, თავის თავზე იმავე ზიზღის სიმძიმეს გამოცდის, რომელიც დღეს იმას მიემართება, რამაც გუშინდელი დღის ტოტალიტარიზმთან გამორჩენითი დამოკიდებულებით შეირცხვინა თავი.
და უნდა ვივარაუდოთ, იმედი უნდა გვქონდეს, რომ მომავალი თაობები კითხვას დასვამენ არა `ნაციონალური~ (ან პირიქით, `ლიბერალური~) ქრისტიანობის, არამედ ქრისტიანული ქრისტიანობის თაობაზე. სწორედ ამიტომ ძალზე სავარაუდოა, რომ ისინი უფრო ქრისტეს წმინდა და ერთი ეკლესიის ძიებას დაიწყებენ, ვიდრე `კონფესიონალური იდენტობისა~ როგორც ასეთის. ზემოთ ჩვენ უკვე ვთქვით, რომ ქრისტიანული სარწმუნოება უფრო და უფრო იშვიათად გადადის დაბადებით და დედის რძესთან ერთად ეთვისება ახალ ადამიანს. ეს მრავალი თვალსაზრისით უაღრესად გულდასაწყვეტი ფაქტია ქრისტიანული კულტურისათვის, ამ სიტყვის ყველაზე უფრო ფართო გაგებით: ნეოფიტმა მძიმე დაძაბულობით, საფრთხეების გადალახვით ხელოვნურად უნდა შეიძინოს ცოდნა, რომელიც ქრისტიანთა წინარე თაობებში შობიდან თანდაყოლილი ინსტინქტის ლამაზი ბუნებრივობით ვლინდებოდა. მაგრამ მთელი მსოფლიოს დაახლოვებისათვის და ღმერთმა ქნას ქრისტეს სახელის გაფანტულ ამღიარებელთა ხელახალი გაერთიანებისათვის, ასეთი სიტუაცია ახალ შანსს ქმნის. რწმენის მემკვიდრეობასთან ერთად, მემკვიდრეობით საუკუნოვანი კონფესიური წყენები და განწყობებიც გადმოვიდა,სამოქალაქო რელიგურ კულტურასთან ერთად კი _ ამ კულტურის განსაკუთრებულობა. მაგრამ მისთვის, ვინც ჩვენი თანამედროვეობის უვრცელეს უდაბნოში ტოტალური რელატივიზმისაგან წარმოშობილ უჰაერო სივრცესა და უწონადობის მდგომარეობაში თავისუფლად აირჩევს ქრისტეს, ნაკლებად მოსალოდნელია, რომ განსაკუთრებით საინტერესო იყოს ანგარიშები, რომლებსაც ერთი ქრისტიანული კონფესია თხოვს მეორეს.
ამასთან, კარგად უნდა გავაცნობიეროთ, რომ ქრისტიანული რელიგიური კულტურის კონფესიურად განპირობებული ტიპების რამდენადმე მართებული სინთეზი მომავლის უკიდურესად რთული ამოცანაა, რომელიც თავაუღებელ შრომას მოითხოვს. ორი თუ სამი ყველაზე სახელგანთქმული მართლმადიდებლური ხატის ტირაჟირებული ასლების შესახებ, რომლებიც ამჟამად ასე ხშირად გვხვდებიან მათთვის საკმაოდ უცხო კათოლიკური და ზოგჯერ ანგლიკანური ეკლესიების გარემოშიც კი, მე ცუდს ვერაფერს ვიტყვი, _ ღმერთმა დამიფაროს! მაგრამ მსგავსი მოვლენები ჯერ საკითხის გადაწყვეტასთან მისასვლელი გზაც კი არ არის.
სინთეზის საკითხი კვლავაც ურთულესად რჩება: კეთილგონიერ ქრისტიანს შეუძლებელია არ აძრწუნებდეს ის საზოგადო ეკლექტიკურ-სინკრეტიკული გაურკვევლობა, რომელიც საბოლოო ბოლოს მოღებით ემუქრება სულიერი სტილისა და გემოვნების ისედაც საკმაოდ შელახულ გრძნობას. სამაგიეროდ, ამ საკითხის გადაწყვეტა მსოფლიო ქრისტიანობის სხვა სასიცოცხლო პრობლემებთან ბრძოლის განუზომლად შემსუბუქების პირობას იძლევა. დღეისათვის ქრისტიანულ დასავლეთს ძალიან ჭირდება საიდუმლოს, `ღვთის შიშის~, შემოქმედსა და ქმნილებას შორის ონტოლოგიური დისტანციის მართლმადიდებლური განცდა, ცოდვის განცდის ეროზიასთან დასაპირისპირებლად მართლმადიდებლური დახმარება; სხვაგვარად სულ უფრო მეტი დასავლელი ვაჟი და ასული, რომელიც ჭეშმარიტი ღმერთისა და ჭეშმარიტი რელიგიის ინდივიდუალურ დონეზე მოძღვრის გარეშე ძიებით არ დაიღლება, დაიწყებს არაქრისტიანული აღმოსავლეთისაკენ _ მაგალითად ისლამისაკენ სვლას. მაგრამ ქრისტიანულ აღმოსავლეთსაც გაუჭირდება განმანათლებლების მიერი გამოწვევის პირისპირ ორ საუკუნეზე მეტი ხნის განმავლობაში შეძენილი სარწმუნოებრივი ცხოვრების დასავლური გამოცდილების გარეშე, იმ ყველაფრის გარეშე, რაც დასავლეთის აზრმა `გამოიმუშავა~ ზნეობრივი ღვთისმეტყველებისა და მასთან გადაჯაჭვული სამართლის ღვთისმეტყველების პრობლემებზე, ნიუანსების მოთმინებით გარჩევის დასავლური ჩვევის გარეშე, ინტელექტუალური პატიოსნების იმპერატიული მოთხოვნის გარეშე; სხვაგვარად, დემოკრატიული ცივილიზაციის სიცოცხლის უფლება ჩვენთან კვლავ და კვლავ გათამაშდება ქრისტიანობის საწინააღმდეგო კოზირად, რომლის `მცირე ძალთა~ რწმენის დონეზე `გაჭრა~ შეუძლებელი კიდევ ერთხელ აღმოჩნდება. დასავლურ ქრისტიანობას აქვს უფლება შეგვახსენოს: `ძმანო, ნუ ყრმა იქმნებით გონებითა~ (1 კორ. 14. 20). ჩვენ კი გვაქვს საფუძველი ჩვენს დასავლეთელ ძმებს შევახსენოთ: `დასაბამი სიბრძნისა არს შიში უფლისა~ (იგავ. 1. 7).
__
1 აჯორნამენტო _(იტალ. aggiornamento – განახლება) კათოლიკურ გარემოში დამკვიდრებული ტერმინი, რომელიც აქტუალურ გარემოპირობებთან შეწყობა-შეგუებას გულისხმობს. ეკლესიაში აჯორნამენტოს აუცილებლობის დასაბუთებას ის ცვლილებები წარმოადგენენ, რომლებიც მასში ისტორიის განმავლობაში ხდებიან, მაგრამ არ ეხებიან იმას, რაც ცვლილებას არ ექვემდებარება, რამდენადაც ღმერთის მიერ არის დადგენილი (საიდუმლოებები, ეკლესიის უცვლელი მოწყობა, მისი ცვალებადი სტრუქტურებისაგან განსხვავებით). ეკლესიაში ცვლილებების მიზეზი შედეგის მიღწევითა და დროის მოთხოვნებზე პასუხის გაცემით საკუთარი დანიშნულების ყველაზე სრულყოფილად აღსრულებისაკენ სწრაფვაში მდგომარეობს.
Комментариев нет:
Отправить комментарий