ალექსი ოსიპოვი
რატომ არის მართლმადიდებლობა ჭეშმარიტი რელიგია
ამჟამად ყველანი ისეთ ცხოვრებისეულ ვითარებაში ვიმყოფებით, როცა უკვე არანაირი ზღუდით არ შეგვიძლია გავემიჯნოთ გარემომცველ სამყაროს, სადაც რელიგიური მრავალმხრივობა სუფევს. ირგვლივ ურიცხვი მქადაგებელი გაჩნდა და ყველა მათგანი საკუთარ იდეებს, ცხოვრებისეულ ნორმებს, რელიგიურ შეხედულებებს გვთავაზობს. ამ მხრივ წინა თაობებს თანამედროვეობის შესაშური ნამდვილად არაფერი აქვთ. განვლილი უახლოესი ეპოქის პრობლემა რელიგიისა და ათეიზმის, ანუ მათი ურთიერთმიმართების საკითხი იყო.
დღევანდელობა ბევრად უფრო დიდი და უარესი პრობლემის წინაშე აღმოჩნდა. ღმერთის არსებობა-არარსებობის გარკვევა მხოლოდ პირველი საფეხურია. ვთქვათ, ადამიანი დარწმუნდა ღვთის არსებობაში. რა უნდა ქნას შემდგომ? სარწმუნოება ბევრია, რომელი მათგანი აირჩიოს? ქრისტიანი გახდეს თუ მუსულმანი? იქნებ, ბუდისტი? მაშინ კრიშნაიზმმა რა დააშავა? ჩამოთვლას აღარ გავაგრძელებ. ახლა იმდენი რელიგია არსებობს... ვთქვათ, ადამიანმა გააღწია ამ მრავალრელიგიური ჯუნგლებიდან და ქრისტიანი გახდა. დარწმუნდა, რომ ქრისტიანობა - საუკეთესო და სწორი რელიგიაა. მაგრამ შემდეგ როგორ განაგრძოს? რომელი ქრისტიანობა აირჩიოს? ისიც ხომ მრავალსახოვანია. მართლმადიდებლებს შეუერთდეს, კათოლიკებს, ორმოცდაათიანელებს, ლუთერანებს... (ჩამოთვლას ამჯერადაც არა აქვს აზრი). აი, რა ვითარებაში აღმოჩნდა თანამედროვე ახალგაზრდობა. ამასთან, ახალი და ძველი რელიგიების და არამართლმადიდებლური კონფესიების წარმომადგენლებს მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებით პროპაგანდის ბევრად უფრო მეტი შესაძლებლობები გააჩნიათ, ვიდრე ჩვენ, მართლმადიდებლებს...
ამდენად, თანამედროვე ადამიანის უპირველესი პრობლემა არის სარწმუნოებათა, რელიგიათა და მსოფლმხედველობათა სიმრავლე.
მოდით, ამ სიმრავლეში გასარკვევად, ისე განვიხილოთ ზოგიერთი მათგანი, თითქოს, შევდიოდეთ იმ ოთახებში, რომლებიც თანმიმდევრობით იღება ჭეშმარიტების მაძიებელი უამრავი ჩვენი თანამედროვის წინაშე. ვეცდები, ძალიან ზოგად, მაგრამ პრინციპულ შტრიხებში დაგანახოთ, თუ რატომ არის ადამიანი ვალდებული (მას არა მარტო შეუძლია, არამედ, მართლაც, ვალდებულია) შეგნებულად გახდეს მართლმადიდებელი ქრისტიანი.
დავიწყოთ პირველი პრობლემით: „რელიგია და ათეიზმი".
სხვადასხვა კონფერენციებზე,სადაც განათლებულ, განსწავლულ ადამიანებს ვხვდებით, ხშირად გვეკითხებიან ერთსა და იმავეს: ვინ არის ღმერთი? არსებობს თუ არა ის? ან რა საჭიროა იგი? თუ ღმერთი არსებობს, რატომ პირდაპირ არ აცხადებს საკუთარი თავის შესახებ?..
რა პასუხი გავცეთ მათ?
ეს საკითხი, ჩემის აზრით, შეიძლება გადაწყდეს თანამედროვე ფილოსოფიური აზროვნების მეშვეობით, რომელსაც ეგზისტენციალიზმი ეწოდება. რაში მდგომარეობს ადამიანური ცხოვრების საზრისი, მისი ძირითადი შინაარსი? რა თქმა უნდა, სიცოცხლეში, სხვაგვარად როგორ იქნება? რა აზრი შემიძლია განვიცადო, როცა მძინავს? ცხოვრების აზრი, საკუთარი არსებობისა და მოღვაწეობის ნაყოფთა შეცნობა, „გემოს გაგება" შეიძლება იყოს მხოლოდ. ადამიანი არ ფიქრობს, რომ სიცოცხლის აზრი, შესაძლოა, სიკვდილი იყოს. სწორედ აქ გადის გადაულახავი ზღვარი რელიგიასა და ათეიზმს შორის. ქრისტიანობა ამტკიცებს, რომ ამქვეყნიური ყოფა მხოლოდ საწყისი, საწინდარი საშუალებაა მარადისობაში გადასასვლელად. იგი უხსნის ადამიანს, თუ რისი გაკეთება მართებს საუკუნო ცხოვრების მოსაპოვებლად. როგორი უნდა იყოს, რომ იქ მოხვდეს. ათეიზმი ამტკიცებს, რომ არ არსებობს არც ღმერთ, არც სული, არც მარადისობა, ამიტომ, გწამდეს, ადამიანო, რომ შენ მოგელის საუკუნო სიკვდილი! შიშის ზარი გვეცემა, საშინელი უიმედობა და სასოწარკვეთილება გვიპყრობს, ტანში ჟრუანტელი გვივლის ამ საზარელი სიტყვების გაგონებაზე: ადამიანო, შენ საუკუნო სიკვდილი გელის! აღარაფერს ვამბობთ, რბილად რომ ვთქვათ, უცნაური მტკიცებულებების შესახებ, რომლებიც ამ შეხედულების დასასაბუთებლად მოჰყავთ. იგი ისედაც აძრწუნებს ადამიანის სულს.
როცა ადამიანს ტყეში გზა დაებნევა, აქეთ-იქით აწყდება და შინისკენ მიმავალ ბილიკებს ეძებს, ამ დროს თუ ვინმეს გადაეყარა და ჰკითხა: „აქედან როგორ გავაღწიო?" ეს უკანასკნელი კი პასუხობს: „აქედან ვერ გააღწევ, ამიტომ ეცადე, აქვე მოეწყო, როგორც მოახერხებო", საეჭვოა, რომ გზააბნეულმა მას დაუჯეროს. იგი აუცილებლად განაგრძობს ძიებას. თუ ისეთი ვინმე შეხვდება, რომელიც ეტყვის: „კი, გასასვლელი არის. ახლავე გეტყვი, როგორ გაიგნო გზა", - განა მას არ მიენდობა? იგივე ხდება მსოფლმხედველობრივი არჩევანის დროს, როცა ადამიანი რელიგიისა და ათეიზმის პირისპირ აღმოჩნდება. სანამ ადამიანს ჭეშმარიტების, ცხოვრების აზრის ძიების ნაპერწკალი მაინც უღვივის, ფსიქოლოგიურად არ შეუძლია მიიღოს კონფეცია, რომ ყველა ადამიანს ელის საუკუნო სიკვდილი, რომლის „მისაღწევად" აუცილებელია ცხოვრების ეკონომიური, სოციალური, პოლიტიკური და კულტურული პირობების გაუმჯობესება. შემდეგ კი ყველაფერი კარგად იქნება - ხვალ თქვენ მოკვდებით და სასაფლაოზე წაგასვენებთ. პირდაპირ, „შესანიშნავია!"
ზემოთქმულით მხოლოდ ერთ, ფსიქოლოგიურ ძალზე არსებით მხარეზე მიგანიშნეთ, რომელიც, ჩემის აზრით, სულით ცოცხალი ყოველი ადამიანისათვის სრულიად საკმარისია იმაში დასარწმუნებლად, რომ ცხოვრების საზრისზე საუბარი იწყება მხოლოდ იმის აღიარებით, ვისაც ჩვენ ღმერთს ვუწოდებთ.
ასე რომ, მე ღმერთი მწამს! ჩავთვალოთ, რომ პირველი ოთახი გავიარეთ. რაკი ვირწმუნე ღმერთი, მეორე ოთახში შევედი... აქაც დიდი სიჭრელეა, ყველა გაიძახის: „ჭეშმარიტება მხოლოდ ჩემთანაა". მუსულმანები, კონფუციელები, ბუდისტები, იუდეველები - ვინ გინდა, რომ აქ არ იყოს. ქრისტიანი მქადაგებელიც აქვეა, სხვების გარემოცვაში, და მე ვეძებ, რომელია მათ შორის მართალი, რომელს ვერწმუნო?
აქ ორი მიდგომა არსებობს (იქნებ მეტიც, მაგრამ მე ორს დავასახელებ). პირველი - შედარებითი საღვთისმეტყველო ანალიზის გზაა, რომელიც რელიგიის კარგად შესწავლას ითვალისწინებს. ამ გზას ყველა ვერ გაჰყვება. იგი დიდ დროს, ძალისხმევას და, თუ გნებავთ, შესაბამის უნარსაც მოითხოვს.
არის მეორე მეთოდიც. ბოლოს და ბოლოს, ყველა რელიგია ადამიანისკენაა მიმართული და უხსნის, თუ რა არის ჭეშმარიტება. ამასთან, ყველა მსოფლმხედველობა და რელიგია ერთსულოვანია იმაში, რომ თანამედროვე ადამიანის პოლიტიკური, სულიერ-ეკონომიკური, სულიერი, მორალური და კულტურული პირობები არანორმალურია. იქნებ, ზოგიერთები სჯერდებიან იმას, რაც არის, მაგრამ ადამიანთა დიდი უმრავლესობა, მეტნაკლებად, სწორედ ამის გამო იტანჯება. მთლიანად კაცობრიობას ეს ყველაფერი ვერ აკმაყოფილებს. იგი ეძებს რაღაც სხვას, უმჯობესს, ისწრაფვის სადღაც, შეუცნობელი მომავლისკენ, ელის „ოქროს საუკუნეს"...
ნათქვამიდან ცხადი ხდება, თუ რატომ დადის ყველა რელიგიის, ყველა მსოფლმხედველობის არსი ცხონების შესახებ სწავლებამდე. აი, სწორედ აქ ვხვდებით იმას, რაც, ჩემის აზრით, უკვე გვაძლევს საშუალებას, გავაკეთოთ დასაბუთებული არჩევანი, როცა რელიგიური მრავალფეროვნების წინაშე აღმოვჩნდებით. ყველა სხვა რელიგიისაგან განსხვავებით, ქრისტიანობა ამტკიცებს, რაღაც ისეთს, რაც სხვა რელიგიებმა (და მითუმეტეს, არარელიგიურმა მსოფლმხედველობამ) უბრალოდ, არ იციან. და არა მარტო არ იციან, არამედ, როცა გადაეყრებიან ხოლმე ასეთ რამეს, გაცხარებით უკუაგდებენ. ეს მტკიცება მოიცავს ე.წ. პირველქმნილი ცოდვის ცნებას. ცოდვაზე ლაპარაკობს ყველა რელიგია, მსოფლმხედველობა და იდეოლოგია (მართალია, მას სხვადასხვაგვარ სახელს არქმევენ, მაგრამ ამას დიდი მნიშვნელობა არა აქვს), მაგრამ არც ერთი მათგანი ადამიანის ბუნებას მის ახლანდელ მდგომარეობაში დასნეულებულად (დაზიანებულად) არ მიიჩნევს. ქრისტიანობა კი ამტკიცებს, რომ ის მდგომარეობა, რომელშიც ჩვენ ყველანი, ადამიანები, დავიბადეთ, ვიმყოფებით, ვიზრდებით და ვყალიბდებით, განვიცდით ტკბობას, ვერთობით, ვსწავლობთ, აღმოჩენებს ვაკეთებთ და ასე შემდეგ - ეს არის საშინელი სნეულების, საშინელი დაზიანების მდგომარეობა. ჩვენ ავადა ვართ. საუბარი არაა გრიპზე, ბრონქიტზე, ან ფსიქიკურ დაავადებაზე. არა და არა, ფსიქიურად ჩვენ ჯანმრთელნი ვართ - ურთულესი ამოცანების გადაჭრა და კოსმოსში გაფრენაც კი შეგვიძლია - ჩვენ სხვა მხრივ ვართ მწარედ დაავადებულები. ადამინური ყოფიერების დასაწყისში მოხდა ერთიანი ადამიანური არსების რაღაც ტრაგიკული გახლეჩა თითქოსდა დამოუკიდებლად არსებულ ურთიერთმოქიშპე ნაწილებად - გონებად, გულად და ფიზიკურ სხეულად, (მსგავსი კრილოვის იგავისა - „გედი, კიბორჩხალა და ქარიყლაპია"). ის, რასაც ქრისტიანობა ამტკიცებს, ბევრისთვის აბსურდია და აღშფოთებას იწვევს: „მე არანორმალური ვარ? დიდი ბოდიში, იქნებ სხვები არიან ასეთები, მაგრამ მე - ნამდვილად არა". და თუ ქრისტიანობას ვერწმუნებით, სწორედ აქ არის ძირი და სათავე იმისა, რომ ადამიანის ცხოვრებაში, როგორც ინდივიდუალური, ისე ზოგადსაკაცობრიო მასშტაბით, ერთი ტრაგედია მეორეს მოსდევს. რადგან, თუ ადამიანი სერიოზულადაა ავად, ის კი ამას ვერ ამჩნევს და არ მკურნალობს, რა თქმა უნდა, იღუპება.
სხვა რელიგიები არ აღიარებენ ადამიანში ამ სნეულებას, მხოლოდ უარყოფენ მას. ისინი თვლიან, რომ ადამიანი - ეს არის ჯანსაღი მარცვალი, რომელიც შეიძლება განვითარდეს როგორც ნორმალურად, ასევე არანორმალურად. მისი განვითარება დამოკიდებულია სოციალურ გარემოზე, ეკონომიკურ პირობებზე, ფსიქოლოგიურ ფაქტორებზე და ბევრ სხვა რამეზეც. ამიტომ, ადამიანი კარგიც შეიძლება იყოს და ცუდიც, მაგრამ თავისი ბუნებით ის კარგია. აი, არაქრისტიანული ცნობიერების მთავარი ანტითეზისი. არაფერს ვამბობთ არარელიგიურ ცნობიერებაზე. მასზე სათქმელი არაფერია - ის საერთოდ: „ადამიანი - ეს ამაყად ჟღერს". მხოლოდ ქრისტიანობა ამტკიცებს, რომ ჩვენი ახლანდელი მდგომარეობა - ესაა საშინელი გარყვნის, დაცემის მდგომარეობა, ამასთან, ისეთი გარყვნის, რომ თვით ადამიანს საკუთარი ძალებით მისი განკურნება არ შეუძლია. ამ მტკიცებაზეა აგებული უდიდესი ქრისტიანული დოგმატი ქრისტეზე, როგორც მხსნელზე.
სწორედ ეს იდეა არის პრინციპული ზღვარი ქრისტიანობასა და ყველა სხვა რელიგიას შორის.
ახლა კი შევეცდები გაჩვენოთ, რომ ქრისტიანობას, სხვა რელიგიებისგან განსხვავებით, შეუძლია, ობიექტურად დაასაბუთოს მის მიერვე მოცემული მტკიცება. მოდით, მივმართოთ კაცობრიობის ისტორიას, ვნახოთ, რითი ცხოვრობს და რა მიზნები გააჩნია მას ჩვენი, ადამიანური მზერისთვის მისაწვდომი დროის მანძილზე. თქმაც არ უნდა - მას სურს, ღვთის სასუფეველი დაამყაროს დედამიწაზე, ე.ი. სამოთხე მოაწყოს. ზოგიერთებს ამ მიზნის განხორციელება ღვთის შეწევნით სურთ. თუმცა, ამ შემთხვევაშიც უფალი განიხილება არა როგორც სიცოცხლის უმაღლესი მიზანი, არამედ როგორც საშუალება ამქვეყნიურ სიკეთეთა მისაღწევად. სხვებს ღმერთი საერთოდ არ სჭირდებათ. მაგრამ მთავარი სხვა რამეა. ყველას ესმის, რომ შეუძლებელია დედამიწაზე სასუფევლის მოწყობა ისეთი ელემენტალური რამეების გარეშე, როგორიცაა: მშვიდობა, სამართლიანობა, სიყვარული (თავისთავად ცხადია, რა სამოთხე შეიძლება იყოს იქ, სადაც ომი, უსამართლობა და ბოროტება სუფევს?!), თუ გნებავთ, ურთიერთპატივისცემა - აქამდეც დავედით. ესე იგი, ყველას მშვენივრად ესმის, რომ ამ ძირითადი ზნეობრივი ფასეულობების განხორციელების გარეშე შეუძლებელია რამენაირი კეთილდღეობის მიღწევა დედამიწაზე. კაცობრიობა კი რას აკეთებს მთელი ისტორიის მანძილზე? ერიჰ ფრომს კარგად აქვს ნათქვამი: „კაცობრიობის ისტორია სისხლითაა დაწერილი. ეს - მუდმივი ძალადობის ისტორიაა". ზუსტია!
ისტორიკოსებს, განსაკუთრებით კი სამხედრო ისტორიკოსებს, შესაბამისი მაგალითების მოხმობით თვალნათლივ შეუძლიათ გვაჩვენონ, თუ რითია აღსავსე კაცობრიობის მთელი ისტორია: ომები, სისხლისღვრები, ძალადობა და სისასტიკე. იდეურად მეოცე საუკუნე „უმაღლესი ჰუმანიზმის" საუკუნეა. სინამდვილეში კი, „სრულყოფილების" ეს მწვერვალი დაღვრილი სისხლით აღემატა კაცობრიობის ყველა წინა საუკუნეს, ერთად აღებულს. ჩვენს წინაპრებს რომ დაანახათ ის, რაც XX საუკუნეში მოხდა, სისასტიკის, უსამართლობისა და სიცრუის მასშტაბები შეაძრწუნებდათ. რაღაც მიუწვდომელი პარადოქსია იმაში, რომ თავისი ისტორიის განვითარებასთან ერთად კაცობრიობა სულ უფრო და უფრო შორდება იმ ძირითად იდეას, მიზნებსა და ზრახვებს, რომლისკენაც თავდაპირველად იყო მიმართული მთელი მისი ძალისხმევა.
მინდა დავსვა ასეთი რიტორიკული შეკითხვა: „შეიძლება გონიერი არსება ასე იქცეოდეს?" ისტორია პირდაპირ დაგვცინის, ირონიულად მოგვიგებს: „კაცობრიობა ჭეშმარიტად გონიერი და ჯანსაღია. იგი სულით ავადმყოფი არ არის, არა და არა. ის, უბრალოდ, იმაზე ცოტა მეტს და ოდნავ უარესს აკეთებს, რასაც გიჟები საგიჟეებში სჩადიან".
ვაი, რომ ეს ფაქტია და მას ვერსად გავექცევით. სინამდვილე გვიჩვენებს, რომ მხოლოდ ცალკეული ადამიანები კი არ ცდებიან - არამედ ეს არის რაღაც ისეთი თვისება, რომელიც პარადოქსულად მოიცავს მთელ კაცობრიობას.
თუ ადამიანს ეყოფა ზნეობრივი ძალა, „შემობრუნდეს საკუთარი თავისკენ", შეხედოს საკუთარ თავს, არანაკლებ შთამბეჭდავ სურათს იხილავს. პავლე მოციქულმა იგი ზუსტად დაახასიათა: „უბადრუკი მე ესე კაცი" (რომ. 7, 24), „რამეთუ არა რომელი-იგი მნებავს კეთილი მას ვჰყოფ, არამედ რომელი-იგი არა მნებავს ბოროტი, მას ვიქმ" (რომ. 7, 19). და მართლაც, ვინც ოდნავ მაინც მიაქცევს ყურადღებას იმას, რაც მის სულში ხდება, ზერელედ მაინც მოსინჯავს საკუთარ თავს, შეუძლებელია, ვერ შენიშნოს, თუ როგორაა სულიერად დასნეულებული, რამდენადაა დამორჩილებული და დამონებული სხვადასხვა ვნებების ზემოქმედებას. უაზრობაა, ვიკითხოთ: „უბედურო ადამიანო, რას ნთქავ ამ ხორაგს, რას ეძალები სასმელს, რატომ ცრუობ, რატომ გშურს, რას მეძაობ და ა.შ.? შენ ხომ ამით თავს იღუპავ, ოჯახს ანგრევ, საკუთარ შვილებს ამახინჯებ, წამლავ ატმოსფეროს შენს ირგვლივ. რატომ იკლავ თავს, რას ისერავ და იჩხვლეტ სხეულს, რატომ იფუჭებ ნერვებს, ფსიქიკას, ხორცსაც იუძლურებ? ხომ გესმის, რომ ეს ყველაფერი დამღუპველია?" - „კი, მესმის, მაგრამ არ შემიძლია, ეს არ ვაკეთო". ბასილი დიდს ერთხელ უთქვამს: „ადამიანთა სულებში არ ჩასახულა იმაზე დამღუპველი ვნება, ვიდრე შურია". ასე რომ, ადამიანი, იტანჯება რა, როგორც წესი, ვერ ახერხებს გაუმკლავდეს საკუთარ თავს და სწორედ მაშინ, სულის სიღრმეში ყოველი გონიერი ადამიანი შეიცნობს იმას, რაზეც ქრისტიანობა ამბობს: „არა რომელი-იგი მნებავს კეთილი, მას ვჰყოფ, არამედ რომელი-იგი არა მნებავს ბოროტი, მას ვიქმ" (რომ. 7, 19). რა არის ეს - ჯანმრთელობა თუ ავადმყოფობა?
როგორ შეიძლება შეიცვალოს ადამიანი სწორი ქრისტიანული ცხოვრებით? ისინი, ვინც განიწმინდნენ ვნებათაგან და თავმდაბლობა მოიპოვეს, ღირსი სერაფიმ საროველის სიტყვებით რომ ვთქვათ, „სული წმიდა მოიღეს", ფსიქოლოგიური თვალსაზრისით, ძალიან საინტერესო სულიერ მდგომარეობას აღწევდნენ: თავი ყველაზე უარესად მიაჩნდათ. პიმენი დიდი ამბობდა: „მერწმუნეთ, ძმანო, მეც იქ ჩამაგდებენ, სადაც სატანა ჩააგდეს". როცა სისოი დიდი კვდებოდა, სახე მზესავით გაუბრწყინდა, შეუძლებელი იყო მისთვის თვალის გასწორება. წმინდანი კი ღმერთს ევედრებოდა, კიდევ ცოტაოდენი დრო მიეცა სინანულისთვის. რა არის ეს? რაღაც ფარისევლობა, მოჩვენებითი თავმდაბლობა? ღმერთმა დაგვიფაროს! მათ ფიქრებით შეცოდებისაც ეშინოდათ, ამიტომაც, გულწრფელად ამბობდნენ იმას, რასაც სინამდვილეში განიცდიდნენ. ჩვენ ოდნავ მსგავს რამესაც კი არ განვიცდით. ყოველგვარი ჭუჭყითა ვარ აღსავსე, თავი კი ძალიან კარგი მგონია. მე კარგი ვარ! მერე რა, რომ ზოგჯერ ვცოდავ, უცოდველი არავინაა. მითხარით ერთი, ვინ მჯობია? თან, მე იმდენად არა ვარ დამნაშავე, რამდენადაც აი, ის ვიღაც კაცი, ვიღაც ქალი, და საერთოდ, სხვები. ჩვენ ვერ ვჭვრეტთ საკუთარ სულებს და ამიტომაც ვთვლით თავს ასე კარგებად. რა საოცარი განსხვავებაა წმინდა ადამიანთა და ჩვენს ხედვას შორის!
ვიმეორებ, ქრისტიანობა ამტკიცებს, რომ ადამიანი თავისი ბუნებით, თავის ახლანდელ, ეგრეთ წოდებულ ნორმალურ მდგომარეობაში, საშინლად დასნეულებულია. სამწუხაროდ, ჩვენ ამას თითქმის ვერ ვამჩნევთ. უცნაური სიბრმავე, უსაშინლესი, უმთავრესი, რომელიც ჩვენშია, - ესაა საკუთარი სნეულების ვერდანახვა. არადა, ყველაზე საშიში სწორედ ეს არის. იმიტომ, რომ როცა ადამიანი ამჩნევს თავის სნეულებას, მკურნალობს, ექიმებს მიმართავს, დახმარებას ეძებს. მაგრამ როცა თავი ჯანმრთელად მიაჩნია, ექიმთან მას მიასწავლის, ვინც უმტკიცებს, სნეული ხარო. აი, ჩვენი ავადმყოფობის უმძიმესი ნიშანი. ხოლო კერძოდ თუ რას წარმოადგენს იგი, მთელი ძალითა და სიცხადით მოწმობს როგორც კაცობრიობის, ისე ცალკეული ადამიანების ცხოვრების წესი. და ყოველი ჩვენგანი ნათლად ხედავს ამას საკუთარი ცხოვრების მაგალითზე.
შემიძლია ვთქვა, რომ ადამიანური ბუნების დასნეულების შესახებ ქრისტიანული სწავლება უკვე ობიექტური დასტურია საიმისოდ, თუ რომელ რელიგიას უნდა მივმართო - იმას, რომელიც ავლენს ჩემს სნეულებებს და მათი მკურნალობის საშუალებებს მთავაზობს, თუ იმ რელიგიას, რომელიც ჩქმალავს ჩემს წყლულებს, ადამიანურ თავ-მოყვარეობას უკმევს და მეუბნება: ყველაფერი კარგადაა, ყველაფერი მშვენივრადაა, არავითარ მკურნალობას შენ არ საჭიროებ, პირიქით, გარემომცველ სამყაროს უნდა კურნავდე, თვითგანვითარებასა და თვით-სრულყოფაზე უნდა ზრუნავდე...
ისტორიულმა გამოცდილებამ კი გვიჩვენა, რასაც ნიშნავს მკურანლობაზე უარის თქმა.
კარგით, მივედით ქრისტიანობამდე. მადლობა უფალს, - ბოლოს და ბოლოს მივაგენი ჭეშმარიტ სარწმუნოებას. შევდივარ მომდევნო ოთახში... მაგრამ ისიც ხალხითაა გაჭედილი. ისევ შეძახილები: ჩემი ქრისტიანული სარწმუნოება საუკეთესოა! კათოლიკე მოგვიწოდებს: შეხედეთ, რამდენი დგას ჩემს უკან - 1 მილიარდ 45 მილიონი. სხვადასხვა დომინაციის პროტესტანტები ამბობენ, ჩვენ 350 მილიონი ვართო. მართლმადიდებლები ყველაზე ცოტანი არიან - სულ 170 მილიონი. მართალია, ვიღაც მკარნახობს, რომ ჭეშმარიტება რაოდენობაში კი არა, ხარისხშია, მაგრამ საკითხი ძალიან სერიოზულად დგას. „მაინც სად არის ის, ჭეშმარიტი ქრისტიანობა?"
ამ საკითხის გადაწყვეტაც სხვადასხვაგვარად შეიძლება. სემინარიაში ყოველთვის გვთავაზობდნენ, ერთი მხრივ, კათოლიციზმისა და პროტესტანტიზმის, მეორე მხრივ კი - მართლმადიდებლობის დოგმატური სისტემების შედარებითი შესწავლის გზას. ეს მეთოდი უეჭველად იმსახურებს ყურადღებასა და ნდობას, მაგრამ მე ის საუკეთესოდ და სრულყოფილად სულაც არ მიმაჩნია, რადგან, ადამიანს თუ კარგი განათლება და საკმარისი ცოდნა არა აქვს, ძალიან გაუჭირდება დოგმატური დისკუსიების ლაბირინთში გაღწევა და იმის გარკვევა, თუ ვინაა მართალი და ვინ - მტყუანი. ამასთან, იქ ზოგჯერ ისეთი მძლავრი ფსიქოლოგიური მეთოდები გამოიყენება, რომლებითაც ძალიან ადვილია ადამიანისთვის თავგზის აბნევა. მაგალითად, თუ კათოლიკეებთან პაპის პრიმატის პრობლემას განიხილავ, გეტყვიან: „პაპი? პაპის პრიმატი და უცოდველობა? - რას ამბობთ, ეს ხომ სისულელეა. ეს იგივეა, რაც პატრიარქის ავტორიტეტი. პაპის უცოდველობა და ძალაუფლება, პრაქტიკულად, არაფრით განსხვავდება ნებისმიერი ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესიის მეთაურის განცხადებებისა და ეპისკოპოსის ავტორიტეტულობისაგან". სინამდვილეში კი, აქ პრინციპულად განსხვავებულ დოგმატურ და კანონიკურ დონეებთან გვაქვს საქმე. ასე რომ, დოგმატურ-შედარებითი მეთოდი საკმაოდ რთულია. განსაკუთრებით მაშინ, თუ უპირისპირდებით საქმეში ღრმად ჩახედულ ადამიანს, რომელიც ცდილობს, რადაც არ უნდა დაუჯდეს, თავისი აზრი მოგახვიოთ თავს.
არსებობს მეორე გზაც, რომელიც თვალნათლივ გვიჩვენებს, თუ რა არის კათოლიციზმი და საით მიაქანებს იგი ადამიანს. ესეც შედარებითი კვლევის მეთოდია, მაგრამ ამჯერად, კვლევის საგანს წარმოადგენს ცხოვრების სულიერი მხარე, რომელიც ნათლად იჩენს თავს წმინდანთა ცხოვრებაში. სრული ძალითა და სიცხადით სწორედ აქ ვლინდება „კათოლიკური სულიერების მთელი (ასკეტური ტერმინი რომ ვიხმაროთ) ხიბლი", ხიბლის მდგომარეობა, რომელსაც უმძიმესი შედეგები შეიძლება მოჰყვეს ცხოვრების ამ გზაზე შემდგარი ასკეტისთვის. საჯარო ლექციების კითხვისას, აუდიტორიიდან, სადაც სრულიად განსხვავებული ადამიანები იყრიან თავს, ხშირად მესმის კითხვები: „რითი განსხვავდება კათოლიციზმი მართლმადიდებლობისაგან? რაში გამოიხატება მისი ცდომილება? ხომ არ წარმოადგენს იგი, უბრალოდ, ქრისტესკენ მიმავალ სხვა გზას?" და ბევრჯერ დავრწმუნებულვარ, რომ საკმარისია, რამდენიმე მაგალითის მოყვანა კათოლიკე მისტიკოსთა ცხოვრებიდან, რომ დაინტერესებულმა პირებმა მიპასუხონ: „გმადლობთ, ახლა ყველაფერი ცხადია".
ჭეშმარიტად, ნებისმიერი ადგილობრივი მართლმადიდებელი ან არამართლმადიდებელი ეკლესია თავისი წმიდანებით ფასდება. მითხარით, ვინ არიან თქვენი წმინდანები და გეტყვით, როგორია თქვენი ეკლესია, რადგან ნებისმიერი ეკლესია წმინდანებად რაცხავს მათ, რომელთაც საკუთარი ცხოვრებით ხორცი შეასხეს ქრისტიანობის იმ იდეალს, რომელსაც გვისახავს ესა თუ ის ადგილობრივი ეკლესია. ამიტომაც, ამა თუ იმ ადამიანის კანონიზაცია წარმოადგენს ეკლესიის მოწმობას არა მარტო იმ ქრისტიანზე, რომელიც, მისი აზრით, ღირსია დიდებისა და მისაბაძ მაგალითად დასახვისა, არამედ, უპირველეს ყოვლისა, იგი არის ეკლესიის მოწმობა საკუთარ თავზე. წმინდანების მაგალითით ყველაზე დამაჯერებლად შეიძლება მსჯელობა ამა თუ იმ ეკლესიის ჭეშმარიტ ან მოჩვენებით სიწმინდეზე.
მოვიყვან რამდენიმე მაგალითს იმის საჩვენებლად, თუ როგორია სიწმინდის გაგება კათოლიკურ ეკლესიაში.
ერთი-ერთი უდიდესი „კათოლიკე წმინდანია" ფრანცისკ ასიზელი (XII ს.). მისი სულიერი თვითშეგნება ცხადად ჩანს შემდეგი ფაქტებიდან. ერთხელ ფრანცისკი დიდხანს ლოცულობდა (მეტად დამახასიათებელია ლოცვის საგანი) „ორი წყალობისთვის": „პირველი - რომ... შევძლო... განვიცადო ის ტკივილები, რომლებიც განიცადე შენ, უტკბესო იესო, შენი მტანჯველი ვნებების ჟამს. და მეორე წყალობა... რომ შევძლო შევიგრძნო... ის უსაზღვრო სიყვარული, რომლითაც იწვოდი შენ, ძეო ღვთისაო". როგორც ვხედავთ, ფრანცისკეს საკუთარი ცოდვილობის შეგრძნება კი არ აწუხებდა, არამედ აშკარა პრეტენზიები ქრისტესთან თანატოლობაზე. ამ ლოცვის დროს მან „შეიგრძნო, რომ სრულიად გარდაისახა იესოდ", რომელიც უკვე გამოუჩნდა ექვსფრთიანი სერაფიმის სახით და ცეცხლოვანი ისრები სტყორცნა ჯვარცმული მაცხოვრის ჭრილობების ადგილზე (ხელები, ფეხები და მარჯვენა ფერდი). ამ ხილვის შემდეგ ფრანცისკს გაუჩნდა მტკივნეული სისხლმდინარე ჭრილობები (სტიგმები) - „იესოს ვნებების" ნაკვალევი (Лодыженский М.В. Свет Незримый - Пг. 1915. გვ. 109).
ამ სტიგმების ბუნება ფსიქიატრიაში კარგადაა ცნობილი. ჯვარცმული ქრისტეს ვნებებზე ყურადღების მუდმივი კონცენტრაცია მეტისმეტად აღაგზნებს ადამიანის ნერვებსა და ფსიქიკას და ხანგრძლივი ვარჯიშით, შესაძლოა, ეს მოვლენა გამოიწვიოს. ამაში მადლისმიერი არაფერია, რადგან ქრისტეს მიმართ ამგვარ თანაგანცდაში (compossio) არ არის ის ჭეშმარიტი სიყვარული, რომლის არსსაც უფალი ამ სიტყვებით გვიცხადებს: „რომელსა აქუნდენ მცნებანი ჩემნი და დაიმარხნეს იგინი, იგი არს, რომელსა უყუარ მე" (ინ. 14, 21). ამიტომაც, თანაგანცდაზე ოცნება ერთ-ერთ უმძიმეს შეცდომას წარმოადგენს სულიერ ცხოვრებაში, მას ბევრი მოსაგრისთვის შეუქმნია დიდი წარმოდგენა საკუთარ თავზე და ამპარტავნებაში, აშკარა ხიბლისმიერ მდგომარეობაში ჩაუგდია, ეს კი, არცთუ იშვიათად, პირდაპირ ფსიქიურ დარღვევებთანაა დაკავშირებული (შედარებისთვის იკმარებს ფრანცისკის „ქადაგებები" ჩიტების, მგლების, გვრიტების, გველების... ყვავილების მიმართ და მისი მოკრძალებული დამოკიდებულება ცეცხლთან, ქვებთან, მატლებთან).
ძალიან დამახასიათებელია ცხოვრების მიზანიც, რომელიც ფრანცისკმა დაისახა: „ვიღწვოდი და მსურს, კვლავაც ვიღვაწო... რადგან ამას პატივი მოაქვს" (Святой Франциск Ассизский 1995, გვ. 145). ფრანცისკს სურს, ევნოს სხვებისთვის და სხვების ცოდვები გამოისყიდოს (გვ. 20). ამიტომ ხომ არ იყო, რომ სიცოცხლის დასასრულს მან გულწრფელად წარმოთქვა: „არ გამაჩნია არანაირი ცოდვა, რომელიც აღსარებით და სინანულით არ გამომესყიდოს" (Лодыженский გვ. 129). ეს ყველაფერი მოწმობს იმას, რომ იგი ვერ ხედავს საკუთარ ცოდვებს, საკუთარ დაცემას, ესე იგი, სულიერად ის მუდმივ სიბნელეშია, ბრმაა.
შედარებისთვის მოვიგონოთ ღირსი სისოი დიდის (V ს.) მიცვალება. სულისა და ხორცის გაყრის ჟამს ძმებით გარშემორტყმული მოსაგრე უხილავ არსებებს ესაუბრებოდა. ბერების შეკითხვაზე, თუ ვის მიმართავდა იგი, წმიდანმა მიუგო: „ანგელოზები მოვიდნენ ჩემს წასაყვანად, მაგრამ მე ვევედრები მათ, ცოტა მადროვონ, რომ მოვინანიო". ძმები, რომელთაც იცოდნენ, რომ მათი მოძღვარი სათნოებების მწვერვალამდე იყო ასული, შეეპასუხნენ: „შენ სინანული არ გჭირდება, მამაო", რაზეც სისოიმ მიუგო: „ჭეშმარიტად არა ვუწყი, სინანულის დასაბამიც მოვიგე კი?" (Лодыженский გვ. 133). ეს ღრმა შეგნება საკუთარი არასრულყოფილებისა წარმოადგენს ყველა ჭეშმარიტი მართლმადიდებელი წმინდანის მთავარ დამახასიათებელ ნიშანს.
მოვიხმოთ ნაწყვეტები „ნეტარი ანჟელას (1309) ხილვებიდან" (Откровения блаженной Анжелы М. 191.).
სულიწმიდა მას თითქოს ასე მიმართავს: „ასულო ჩემო, ჩემო ტკბილო, მე შენ ძალიან მიყვარხარ" (გვ. 95). „ვიყავი მოციქულებთან. ისინი ხორციელი თვალებით მხედავდნენ, მაგრამ ისე ვერ შემიგრძნობდნენ, როგორც შენ შემიგრძნობ" (გვ. 96). ანჟელა ასე აღგვიწერს თავის ერთ-ერთ ხილვას: „წყვდიადში მე ვხედავ წმინდა სამებას და თვით სამებაში, რომელსაც წყვდიადში ვხედავ, მეჩვენება, თითქოს ვდგავარ და ვიმყოფები მის შუაგულში" (გვ. 117). თავის დამოკიდებულებას იესო ქრისტესთან იგი ასე აღგვიწერს: „მე შემეძლო მთალიანად მოვქცეულიყავი იესო ქრისტეში" (გვ. 176), ან: „მისი სიტკბობებისა და მასთან განშორების მწუხარების გამო ვყვიროდი და სიკვდილს ვნატრობდი" (გვ. 101), - ამასთან, „ანჟელა ისეთი გააფრთებით იგვემდა თავს, რომ მონაზვნები იძულებულნი ხდებოდნენ, გაეყვანათ იგი ეკლესიიდან" (გვ. 83).
ანჟელას „ხილვებს" უხეშად, მაგრამ სწორად აფასებს მეოცე საუკუნის ერთ-ერთი უდიდესი რუსი რელიგიური მოაზროვნე ა.თ.ლოსევი. კერძოდ, იგი წერს: „სხეულით ცთუნებასა და მოხიბლვას მოჰყვება ის, რომ „სულიწმინდა" ეცხადება ნეტარ ანჟელას და ასეთ სატრფიალო სიტყვებს ჩასჩურჩულებს: „ასულო ჩემო, ჩემო ტკბილო, ასულო ჩემო, ტაძარო ჩემო, ასულო ჩემო, ტკბობავ ჩემო, გიყვარდე მე, რადგან ძალიან მიყვარხარ, იმაზე ბევრად მეტად, ვიდრე შენ გიყვარვარ". წმინდანი სასიამოვნო მოთენთილობის მდგომარეობაშია, ტრფიალებით გამოწვეული ტანჯვის გამო ადილს ვერ პოულობს. მიჯნური კი ისევ ეცხადება და ეცხადება, სულ უფრო მეტად ახურვებს მის სხეულს, გულს, სისხლს. ქრისტეს ჯვარი მას საქორწინო სარეცელად ესახება...
რა შეიძლება იყოს იმაზე უფრო განსხვევებული ბიზანტიურ-რუსული მკაცრი და უბიწო მოსაგრეობისგან (ე.ი. მართლმადიდებლური მოსაგრეობისაგან, რომელსაც განსხვავებული ეროვნული ხასიათები კიდევ უფრო ამდიდრებს და ალამაზებს. - მთარგმნელის შენიშვნა), ვიდრე ეს გამუდმებული მკრეხელური განცხადებები: „ჩემი სული შეუქმნელ ნათელში იქნა შეწყნარებული და აღყვანილი"; ქრისტეს ჯვრის, ქრისტეს ჭრილობებისა და მისი სხეულის ცალკეული ნაწილების მიმართ მიპყრობილი ეს ვნებიანი მზერა, სისხლიანი ლაქების ეს ძალდატანებითი გამოწვევა საკუთარ სხეულზე... ყოველივე ამის დასასრული ასეთია: ქრისტე ჯვარზე მიმსჭვალულ ხელს შემოხვევს ანჟელას, მას კი, სული ელევა ტანჯვისა და ბედნიერებისაგან და ამბობს: „ზოგჯერ ამ უმჭიდროესი ჩახუტებისაგან სულს ეჩვენება, რომ ქრისტეს ფერდში შედის. შეუძლებელია იმ სიხარულისა და გაცისკროვნების აღწერა, რომელსაც იგი იქ აღწევს. ეს განცდა ისე ძლიერია, რომ ზოგჯერ ფეხზე დგომას ვერ ვახერხებ, ვწევარ და ენა მერთმევა... და მე ვიწექი, ენა და სხეულის ნაწილები წამერთვა" (Лосев А.Ф. Очерки античного символизма и мофологии. М. 1830. т. 1. გვ. 867-868).
„კათოლიკური სიწმინდის" ნათელი მაგალითია ეკატერინე სიენელი (1380), რომელიც პაპ პავლე VI მიერ წმინდანთა უმაღლეს რანგში - „ეკლესიის მოძღვრის" ხარისხში იქნა აღყვანილი. მოვიყვან რამდენიმე ამონაწერს ანტონიო სიკარის კათოლიკური წიგნიდან „წმინდანთა პორტრეტები". ვფიქრობთ, ციტატებს კომანეტარი არ დასჭირდება.
ეკატერინე დაახლოებით 20 წლისა იყო. „ის გრძნობდა, რომ მის ცხოვრებაში გადამწყვეტი გარდატეხა უნდა მომხდარიყო და განაგრძობდა გულმოდგინე ვედრებას უფალ იესოს მიმართ - იმეორებდა მშვენიერ, უნაზეს ფორმულას, რომელიც მისთვის ჩვეულებრივი გახდა: „შემიუღლდი სარწმუნოებაში!" (Антонио Сикари. Портреты святых. т.2, Милан. 1991, გვ. 11).
„ერთხელ ეკატერინემ იხილა ჩვენება: ღვთაებრივი სასიძო ეხვეოდა, თავისკენ იზიდავდა, შემდეგ მკერდიდან გული ამოაცალა, რომ მისთვის სხვა, საკუთარ გულს უფრო მეტად მიმსგავსებული გული მიეცა" (გვ. 12).
ერთხელ ხმა გავარდა, ეკატერინე მოკვდაო. „შემდგომ თავად ყვება, რომ მისი გული ღვთაებრივი სიყვარულის ძალით გაიგლიჯა, მას სიკვდილის ზღუდე გადალახა და „იხილა სამოთხის ბჭეები". მაგრამ „დაბრუნდი, შვილო ჩემო, - მითხრა უფალმა, შენ უნდა დაბრუნდე... მე შენ ეკლესიის მთავრებთან და ხელმწიფეებთან მიგიყვან". „და მორჩილმა გოგონამ დაიწყო გრძელი ეპისტოლეების დაგზავნა მთელს ქვეყნიერებაზე. ამ წერილებს, ხშირად ერთდროულად სამს ან ოთხს, სხვადასხვა შინაარსის მქონეს, იგი საშინელი სისწრაფით კარნახობდა, არ იბნეოდა და სწრაფმწერლებს სჯაბნიდა. ყველა ეს ეპისტოლე ვნებიანი ფორმულით მთავრდებოდა: „იესო უტკბესი, იესო სიყვარული". ხშირად კი იწყებოდა სიტყვებით... „მე, ეკატერინე, მსახური და მხევალი იესოსი, გწერთ მის უძვირფასეს სისხლში".
„ეკატერინეს ეპისტოლეებში", უპირველეს ყოვლისა, თვალშისაცემია ხშირი და დაჟინებული გამეორება სიტყვებისა: „მე მსურს" (გვ. 12). „ამბობენ, რომ ამ შეუპოვარი სიტყვებით - „მე მსურს" - ექსტაზის მდგომარეობაში იგი იესო ქრისტესაც მიმართავდა" (გვ. 13).
ნაწყვეტი გრიგოლ XI-თან მიმოწერიდან, რომელსაც იგი შეაგონებდა, ავინიონიდან რომში დაბრუნებულიყო: „მოგმართავთ ქრისტეს სახელით... მოგმართავთ თქვენ, მამაო, იესო ქრისტეში... გამოეხმიანეთ თქვენდამი მიმართულ სულიწმინდის ძახილს" (გვ. 13).
საფრანგეთის მეფეს კი ეკატერინე მიმართავს სიტყვებით: „აღასრულეთ ნება ღვთისა და ჩემი" (გვ. 14).
არა ნაკლებ დამახასიათებელია „ხილვები" ტერეზა ავილიელისა (XVI ს.), რომელიც პაპმა პავლე VI ასევე „ეკლესიის მოძღვრის" ხარისხში აღიყვანა. სიკვდილის წინ მან წამოიძახა: „ო, ღმერთო ჩემო, მეუღლევ ჩემო, როგორც იქნა, გიხილავ!" ეს უაღრესად უცნაური შეძახილი შემთხვევითი არაა. იგი კანონზომიერი შედეგია ტერეზას მთელი „სულიერი" ღვაწლისა, რომლის არსიც ვლინდება თუნდაც შემდეგ ფაქტში.
თავისი მრავალრიცხოვანი გამოცხადებების შემდეგ „ქრისტე" ტერეზას მიმართავს: „დღეიდან შენ ჩემი სასძლო ხარ... ამიერიდან მე არა მარტო შემოქმედი ვარ შენი, არამედ სასიძოც" (Мережовский Д.С. - Испанские мистики. Брюссель 1988, გვ. 88). „უფალო, ან ვიტანჯო შენთან ერთად, ან მოვკვდე შენთვის" - ლოცულობს ტერეზა და „ამ ალერსით გათანგული ეცემა"... - წერს დ.მერეჟოვსკი. ამიტომ გასაოცარი არაა, რომ ტერეზა აღიარებს: „მიჯნური სულს ისეთი გამჭოლი სტვენით უხმობს, რომ შეუძლებელია, არ გაიგონო. ეს ძახილი სულზე ისე მოქმედებს, რომ ნდომისგან ძალა ეცლება". ამიტომ შემთხვევითი არაა, რომ ტერეზას მისტიკური გამოცდილების შეფასებისას ცნობილი ამერიკელი ფსიქოლოგი უილიამ ჯეიმსი წერდა: „მისი წარმოდგენები რელიგიის შესახებ დადიოდა, თუ შეიძლება ასე ითქვას, მიჯნურისა და მისი ღვთაების დაუსრულებელ სასიყვარულო ფლირტამდე" (Джеймс В. - Многообразие религиозного опыта. Пер. с англ. М. 1910. გვ. 337).
კათოლიციზმში სიწმინდის გაგების კიდევ ერთი ნათელი ილუსტრაციაა ტერეზა ლიზიელი (ტერეზა პატარა, ან ტერეზა იესოს ჩვილი), რომელმაც 23 წელი იცოცხლა ამქვეყნად, 1997 წელს კი, მიცვალებიდან ასი წლისთავის აღსანიშნავად, პაპ იოანე პავლე II-ის „უცოდველი" გადაწყვეტილებით, მსოფლიო ეკლესიის კიდევ ერთ მოძღვრად იქნა გამოცხადებული. აი, რამდენიმე ციტატა ტერეზას სულიერი ავტობიოგრაფიიდან - „მოთხრობა ერთი სულის შესახებ", რომელიც მჭევრმეტყველურად მოწმობს მის სულიერ მდგომარეობაზე (Повесть об одной душе // Символ. 1996 № 36, Париж. გვ. 151).
„გასაუბრების დროს, რომელიც წინ უძღოდა ჩემს აღკვეცას, მე გავამხილე, თუ რა ღვაწლის აღსრულებას ვაპირებდი კარმელაში: „მე ჩამოვედი იმისთვის, რომ სულები ვიხსნა, უპირველეს ყოვლისა კი, ღვთისმსახურთათვის ვილოცო" (საკუთარი თავის კი არა, სხვების ცხონებაზე ზრუნავს!).
საკუთარ უღირსებაზე საუბრისას იგი წერს: „მე განუხრელად ვინარჩუნებ კადნიერ სასოებას იმისას, რომ დიდი წმინდანი გავხდები... მე ვფიქრობდი, რომ დიდებისთვის ვიყავი დაბადებული და მისი მიღწევის გზებს ვეძებდი. და აი, უფალმა ღმერთმა... გამიცხადა, რომ ჩემი დიდება წარმავალი მზერის წინაშე არ გაცხადდება, მისი არსი მდგომარეობს იმაში, რომ მე დიდი წმინდანი გავხდები!!!" (შევადაროთ: მაკარი დიდი, რომელიც სიწმინდის ისეთ მაღალ საფეხურზე იყო ასული, რომ თანამოსაგრეები „მიწიერ ღმერთს" ეძახდნენ, უფალს ასე ევედრებოდა: „ღმერთო, განმწმინდე მე ცოდვილი, რამეთუ არა მიქმნიეს კეთილი წინაშე შენსა"). მოგვიანებით ტერეზა კიდევ უფრო გულახდილად დაწერს: „ჩემი დედა-ეკლესიის გულში მე სიყვარული შევიქნები... მაშინ მე ყველაფერი ვიქნები... და ამით ჩემი ოცნებაც აღსრულდება!!!"
„არაჩვეულებრივია" ტერეზას სწავლება სულიერი სიყვარულის შესახებ: „ეს სასიყვარულო ამბორი იყო. მე სატრფოდ ვგრძნობდი თავს და ვამბობდი: „მე შენ მიყვარხარ და საუკუნოდ მიგანდობ თავს". არც თხოვნა ყოფილა, არც ბრძოლა, არც მსხვერპლი; დიდი ხანი იყო, რაც იესომ და პატარა, საბრალო ტერეზამ, რაკი შეხედეს ერთმანეთს, ყველაფერი გაიგეს... ამ დღეს მზერათა გაცვლა კი არა, შერწყმა მოჰყვა, როცა უკვე ორი არ არსებობდა: ტერეზა ოკეანის სიღრმეებში ჩაკარგული წყლის წვეთივით გაქრა". არა მგონია, რომ საწყალი გოგონას - „კათოლიკური ეკლესიის მოძღვრის" - ეს ოცნებით აღსავსე რომანი კომენტარს საჭიროებდეს.
წარმოსახვის მეთოდურ განვითარებაზეა დამყარებული კათოლიკური მისტიკის ერთ-ერთი ბურჯის, იეზუიტების ორდენის ფუძემდებლის, ეგნატე ლოიოლას (XVI ს.) მისტიკური გამოცდილება.
მისი წიგნი „სულიერი სავარჯიშოები", რომელიც დიდი ავტორიტეტით საარგებლობს კათოლიკობაში, გამუდმებით მოუწოდებს ქრისტიანს, წარმოიდგინოს, წარმოისახოს, უჭვრიტოს წმინდა სამებას, ქრისტეს, ღვთისმშობელს, ანგელოზებს და ა.შ., რაც პრინციპულად ეწინააღმდეგება მსოფლიო ეკლესიის წმინდანთა სულიერი ღვაწლის საფუძვლებს, რომდენადაც მორმწუნე სრულ სულიერ და ხორციელ მოშლილობამდე მიჰყავს.
ძველი ეკლესიის ავტორიტეტული ასკეტური ჩანაწერების კრებული „სიკეთისმოყვარება" გადაჭრით კრძალავს ამგვარ „სულიერ ვარჯიშებს". აი, რამდენიმე გამონათქვამი ამ წიგნიდან: „ნუ ისურვებ გრძნობიერად იხილო ანგელოზნი ან ძალნი, ან ქრისტე, რომ მგლის მწყემსად მიჩნევით და მტრების-დემონების თაყვანისცემით არ შეირყე" (Преп. Нил Синайский. 153 Главы о молитве. гл 115 // Добротолюбие, в 5т., т. 2. изд. М 1884. გვ. 237).
ღირსი სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი (XI ს.) მათ შესახებ მსჯელობისას, ვინც ლოცვის დროს „ზეციურ სიკეთეებს, ანგელოზთა დასებს და წმინდანთა სავანეებს წარმოისახავს", პირდაპირ ამბობს, რომ „ეს ხიბლის ნიშანია". ამავე გზას ადგანან და ცოდვაში ვარდებიან ისინიც, რომლებიც ხორციელი თვალებით ნათელს ჭვრეტენ, ყნოსვის ორგანოებით კეთილსურნელებას შეიგრძნობენ, ყურებში ხმები ჩაესმით და სხვა" (Преп. Симеон Новый Богослов. О трёх образах молитвы // Добротолюбие. т.5 М. 1900. გვ. 463-464).
ღირსი გრიგოლ სინელი (XIV ს.) შეგვახსენებს: „ნურასოდეს მიიღებ, თუ იხილავ რაიმე გრძნობადს ან სულიერს, გარეთ ან შიგნით, თუნდაც ეს ქრისტეს, ანგლოზის, ან რომელიმე წმინდანის სახება იყოს... ამის მიმღები ადვილად იხიბლება... ღმერთი არ ურისხდება საკუთარ თავზე გულდასმით მიყურადებულს, თუ ის ხიბლში ჩავარდნის შიშით არ მიიღებს იმას, რაც მისგანაა.. პირიქით, ქებით მოიხსნებს მას, როგორც ბრძენს" (Преп. Григорий Синаит. Наставления безмолствующим // იქვე, გვ. 224).
ნამდვილად მართალი იყო ის მებატონე, რომელმაც (როგორც წმ. ეგნატე ბრიანჩანინოვი მოგვითხრობს) საკუთარ ასულს ხელში კათოლიკური წიგნი - თომა კემპფელის (XV ს.) „მიბაძვა იესო ქრისტესი" - რომ დაუნახა, გამოგლიჯა იგი და რისხვით მიმართა: „შეწყვიტე ღმერთთან რომანის თამაში". ზემოთ მოყვანილი მაგალითები არ გვიტოვებენ ამ სიტყვების სამართლიანობაში დაეჭვების არანაირ საშუალებას. ძალზე სამწუხაროა, მაგრამ ფაქტია, რომ კათოლიკურ ეკლესიაში უკვე აღრეულია სულიერი და ხორციელი, სიწმინდე და მეოცნებეობა, აქედან გამომდინარე კი ვერც ქრისტიანობას არჩევენ წარმართობისგან.
ეს - რაც შეეხება კათოლიციზმს.
პროტესტანტიზმის არსის შესაცნობად კი, ჩემის აზრით, დოგმატიკაზე უბრალო თვალის გადავლებაც საკმარისია. მე აქ მწვალებლობის ერთი და უმთავრესი მტკიცებით შემოვიფარგლები: „ადამიანი ცხონდება მხოლოდ სარწმუნოებით და არა საქმეებით, რადგან მორწმუნეს ცოდვა ცოდვად არ ერაცხება". აი, პროტესტანტების ძირითადი ცდომილება. ისინი ცხონების სახლის მშენებლობას მეათე სართულიდან იწყებენ, რადგან ავიწყდებათ ძველი ეკლესიის სწავლება იმის შესახებ, თუ როგორი სარწუნოება აცხოვნებს ადამიანს. იმის რწმენა ხომ არა, რომ ქრისტე 2000 წლის წინ გარდამოხდა ზეცით და ყოველივე აღასრულა ჩვენთვის?!
რითი განსხვავდება სარწმუნოების მართლმადიდებლური გაგება პროტესტანტულისაგან? მართლმადიდებლობაც ამტკიცებს, რომ ადამიანს სარწმუნოება აცხოვნებს, მაგრამ იგი თვლის, რომ მორწმუნეს ცოდვა ცოდვად ეთვლება. როგორია ეს სარწმუნოება? ეს არის სარწმუნოებრივი მდგომარეობა, რომელსაც გონიერი ადამიანი სწორი, ქრისტიანული ცხოვრებით აღწევს და მხოლოდ და მხოლოდ მისი წყალობით რწმუნდება იმაში, რომ ვნებათა მონობისა და სატანჯველებისაგან მისი ხსნა მარტო ქრისტეს შეუძლია. როგორ მიიღწევა ეს სარწმუნოებრივი მდგომარეობა? სახარებისეულ მცნებათა შესრულების მცდელობით და გულწრფელი სინანულით. ღირსი სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი ამბობს: „ქრისტეს მცნებების გულმოდგინე შესრულება ადამიანს ასწავლის თავის უძლურებას", ე.ი. უცხადებს, რომ მას არ შეუძლია დამოუკიდებლად, ღვთის შეწევნის გარეშე ამოძირკვოს ვნებები საკუთარი თავიდან. როგორც აღვნიშნეთ, თვითონ ადამიანს, მარტოდამარტო, ეს არ შეუძლია, ღმერთთან ერთად კი, როცა უკვე „მარტოკაცი" არ ეთქმის, თურმე ყველაფერი ძალუძს. სწორი ქრისტიანული ცხოვრება უცხადებს ადამიანს, პირველ რიგში, იმას, რომ ვნებები სნეულებებია, შემდეგ კი იმას, რომ ღმერთი ყველა ჩვენთაგანთან ახლოსაა, და ბოლოს, რომ ის მზადაა, ყოველ წამს მოგვეშველოს და გვიხსნას ცოდვისგან. მაგრამ უფალი უჩვენოდ, ჩვენი ძალისხმევისა და ბრძოლის გარეშე ვერ გვიხსნის. აუცილებელია ღვაწლი, რომელიც ქრისტეს მიღების უნარს მოგვანიჭებს და დაგვარწმუნებს იმაში, რომ ჩვენ ღვთის გარეშე საკუთარი თავის განკურნება არ შეგვიძლია. მხოლოდ მაშინ ვხვდები მსხნელის საჭიროებას, როცა ვიძირები, ნაპირზე მე იგი არ მჭირდება. ქრისტესკენაც მაშინ მივიქცევი, როცა ვხედავ, რომ მტანჯველ ვნებებში ვინთქმები. ისიც მოდის და შემეწევა. სწორედ აქედან იწყება ცოცხალი, მაცხოვნებელი სარწმუნოება. მართლმადიდებლობა გვასწავლის, რომ ადამიანს გააჩნია თავისუფლება და ღირსება, როგორც ღვთის თანაშემწეს საკუთარი ცხონების საქმეში. ის არ არის, ლუთერის სიტყვებით რომ ვთქვათ „მარილის სვეტი", რომელსაც არაფერი შეუძლია. აქედან ცხადი ხდება, თუ რა დიდი მნიშვნელობა აქვს ადამიანის ცხონების საქმეში ყველა სახარებისეული მცნების შესრულებას და არა მარტო სარწმუნოებას, ე.ი. ცხადი ხდება ჭეშმარიტება მართლმადიდებლობისა.
ასე იწყება ადამიანისთვის მართლმადიდებლობა და არა უბრალოდ ქრისტიანობა, უბრალოდ რელიგია ან ღვთის რწმენა.
რუსულიდან თარგმნა მაკა ბულიამ
http://orthodox.do.am/htm/Osipov/cheshmariti_religia.htm
რატომ არის მართლმადიდებლობა ჭეშმარიტი რელიგია
ამჟამად ყველანი ისეთ ცხოვრებისეულ ვითარებაში ვიმყოფებით, როცა უკვე არანაირი ზღუდით არ შეგვიძლია გავემიჯნოთ გარემომცველ სამყაროს, სადაც რელიგიური მრავალმხრივობა სუფევს. ირგვლივ ურიცხვი მქადაგებელი გაჩნდა და ყველა მათგანი საკუთარ იდეებს, ცხოვრებისეულ ნორმებს, რელიგიურ შეხედულებებს გვთავაზობს. ამ მხრივ წინა თაობებს თანამედროვეობის შესაშური ნამდვილად არაფერი აქვთ. განვლილი უახლოესი ეპოქის პრობლემა რელიგიისა და ათეიზმის, ანუ მათი ურთიერთმიმართების საკითხი იყო.
დღევანდელობა ბევრად უფრო დიდი და უარესი პრობლემის წინაშე აღმოჩნდა. ღმერთის არსებობა-არარსებობის გარკვევა მხოლოდ პირველი საფეხურია. ვთქვათ, ადამიანი დარწმუნდა ღვთის არსებობაში. რა უნდა ქნას შემდგომ? სარწმუნოება ბევრია, რომელი მათგანი აირჩიოს? ქრისტიანი გახდეს თუ მუსულმანი? იქნებ, ბუდისტი? მაშინ კრიშნაიზმმა რა დააშავა? ჩამოთვლას აღარ გავაგრძელებ. ახლა იმდენი რელიგია არსებობს... ვთქვათ, ადამიანმა გააღწია ამ მრავალრელიგიური ჯუნგლებიდან და ქრისტიანი გახდა. დარწმუნდა, რომ ქრისტიანობა - საუკეთესო და სწორი რელიგიაა. მაგრამ შემდეგ როგორ განაგრძოს? რომელი ქრისტიანობა აირჩიოს? ისიც ხომ მრავალსახოვანია. მართლმადიდებლებს შეუერთდეს, კათოლიკებს, ორმოცდაათიანელებს, ლუთერანებს... (ჩამოთვლას ამჯერადაც არა აქვს აზრი). აი, რა ვითარებაში აღმოჩნდა თანამედროვე ახალგაზრდობა. ამასთან, ახალი და ძველი რელიგიების და არამართლმადიდებლური კონფესიების წარმომადგენლებს მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებით პროპაგანდის ბევრად უფრო მეტი შესაძლებლობები გააჩნიათ, ვიდრე ჩვენ, მართლმადიდებლებს...
ამდენად, თანამედროვე ადამიანის უპირველესი პრობლემა არის სარწმუნოებათა, რელიგიათა და მსოფლმხედველობათა სიმრავლე.
მოდით, ამ სიმრავლეში გასარკვევად, ისე განვიხილოთ ზოგიერთი მათგანი, თითქოს, შევდიოდეთ იმ ოთახებში, რომლებიც თანმიმდევრობით იღება ჭეშმარიტების მაძიებელი უამრავი ჩვენი თანამედროვის წინაშე. ვეცდები, ძალიან ზოგად, მაგრამ პრინციპულ შტრიხებში დაგანახოთ, თუ რატომ არის ადამიანი ვალდებული (მას არა მარტო შეუძლია, არამედ, მართლაც, ვალდებულია) შეგნებულად გახდეს მართლმადიდებელი ქრისტიანი.
დავიწყოთ პირველი პრობლემით: „რელიგია და ათეიზმი".
სხვადასხვა კონფერენციებზე,სადაც განათლებულ, განსწავლულ ადამიანებს ვხვდებით, ხშირად გვეკითხებიან ერთსა და იმავეს: ვინ არის ღმერთი? არსებობს თუ არა ის? ან რა საჭიროა იგი? თუ ღმერთი არსებობს, რატომ პირდაპირ არ აცხადებს საკუთარი თავის შესახებ?..
რა პასუხი გავცეთ მათ?
ეს საკითხი, ჩემის აზრით, შეიძლება გადაწყდეს თანამედროვე ფილოსოფიური აზროვნების მეშვეობით, რომელსაც ეგზისტენციალიზმი ეწოდება. რაში მდგომარეობს ადამიანური ცხოვრების საზრისი, მისი ძირითადი შინაარსი? რა თქმა უნდა, სიცოცხლეში, სხვაგვარად როგორ იქნება? რა აზრი შემიძლია განვიცადო, როცა მძინავს? ცხოვრების აზრი, საკუთარი არსებობისა და მოღვაწეობის ნაყოფთა შეცნობა, „გემოს გაგება" შეიძლება იყოს მხოლოდ. ადამიანი არ ფიქრობს, რომ სიცოცხლის აზრი, შესაძლოა, სიკვდილი იყოს. სწორედ აქ გადის გადაულახავი ზღვარი რელიგიასა და ათეიზმს შორის. ქრისტიანობა ამტკიცებს, რომ ამქვეყნიური ყოფა მხოლოდ საწყისი, საწინდარი საშუალებაა მარადისობაში გადასასვლელად. იგი უხსნის ადამიანს, თუ რისი გაკეთება მართებს საუკუნო ცხოვრების მოსაპოვებლად. როგორი უნდა იყოს, რომ იქ მოხვდეს. ათეიზმი ამტკიცებს, რომ არ არსებობს არც ღმერთ, არც სული, არც მარადისობა, ამიტომ, გწამდეს, ადამიანო, რომ შენ მოგელის საუკუნო სიკვდილი! შიშის ზარი გვეცემა, საშინელი უიმედობა და სასოწარკვეთილება გვიპყრობს, ტანში ჟრუანტელი გვივლის ამ საზარელი სიტყვების გაგონებაზე: ადამიანო, შენ საუკუნო სიკვდილი გელის! აღარაფერს ვამბობთ, რბილად რომ ვთქვათ, უცნაური მტკიცებულებების შესახებ, რომლებიც ამ შეხედულების დასასაბუთებლად მოჰყავთ. იგი ისედაც აძრწუნებს ადამიანის სულს.
როცა ადამიანს ტყეში გზა დაებნევა, აქეთ-იქით აწყდება და შინისკენ მიმავალ ბილიკებს ეძებს, ამ დროს თუ ვინმეს გადაეყარა და ჰკითხა: „აქედან როგორ გავაღწიო?" ეს უკანასკნელი კი პასუხობს: „აქედან ვერ გააღწევ, ამიტომ ეცადე, აქვე მოეწყო, როგორც მოახერხებო", საეჭვოა, რომ გზააბნეულმა მას დაუჯეროს. იგი აუცილებლად განაგრძობს ძიებას. თუ ისეთი ვინმე შეხვდება, რომელიც ეტყვის: „კი, გასასვლელი არის. ახლავე გეტყვი, როგორ გაიგნო გზა", - განა მას არ მიენდობა? იგივე ხდება მსოფლმხედველობრივი არჩევანის დროს, როცა ადამიანი რელიგიისა და ათეიზმის პირისპირ აღმოჩნდება. სანამ ადამიანს ჭეშმარიტების, ცხოვრების აზრის ძიების ნაპერწკალი მაინც უღვივის, ფსიქოლოგიურად არ შეუძლია მიიღოს კონფეცია, რომ ყველა ადამიანს ელის საუკუნო სიკვდილი, რომლის „მისაღწევად" აუცილებელია ცხოვრების ეკონომიური, სოციალური, პოლიტიკური და კულტურული პირობების გაუმჯობესება. შემდეგ კი ყველაფერი კარგად იქნება - ხვალ თქვენ მოკვდებით და სასაფლაოზე წაგასვენებთ. პირდაპირ, „შესანიშნავია!"
ზემოთქმულით მხოლოდ ერთ, ფსიქოლოგიურ ძალზე არსებით მხარეზე მიგანიშნეთ, რომელიც, ჩემის აზრით, სულით ცოცხალი ყოველი ადამიანისათვის სრულიად საკმარისია იმაში დასარწმუნებლად, რომ ცხოვრების საზრისზე საუბარი იწყება მხოლოდ იმის აღიარებით, ვისაც ჩვენ ღმერთს ვუწოდებთ.
ასე რომ, მე ღმერთი მწამს! ჩავთვალოთ, რომ პირველი ოთახი გავიარეთ. რაკი ვირწმუნე ღმერთი, მეორე ოთახში შევედი... აქაც დიდი სიჭრელეა, ყველა გაიძახის: „ჭეშმარიტება მხოლოდ ჩემთანაა". მუსულმანები, კონფუციელები, ბუდისტები, იუდეველები - ვინ გინდა, რომ აქ არ იყოს. ქრისტიანი მქადაგებელიც აქვეა, სხვების გარემოცვაში, და მე ვეძებ, რომელია მათ შორის მართალი, რომელს ვერწმუნო?
აქ ორი მიდგომა არსებობს (იქნებ მეტიც, მაგრამ მე ორს დავასახელებ). პირველი - შედარებითი საღვთისმეტყველო ანალიზის გზაა, რომელიც რელიგიის კარგად შესწავლას ითვალისწინებს. ამ გზას ყველა ვერ გაჰყვება. იგი დიდ დროს, ძალისხმევას და, თუ გნებავთ, შესაბამის უნარსაც მოითხოვს.
არის მეორე მეთოდიც. ბოლოს და ბოლოს, ყველა რელიგია ადამიანისკენაა მიმართული და უხსნის, თუ რა არის ჭეშმარიტება. ამასთან, ყველა მსოფლმხედველობა და რელიგია ერთსულოვანია იმაში, რომ თანამედროვე ადამიანის პოლიტიკური, სულიერ-ეკონომიკური, სულიერი, მორალური და კულტურული პირობები არანორმალურია. იქნებ, ზოგიერთები სჯერდებიან იმას, რაც არის, მაგრამ ადამიანთა დიდი უმრავლესობა, მეტნაკლებად, სწორედ ამის გამო იტანჯება. მთლიანად კაცობრიობას ეს ყველაფერი ვერ აკმაყოფილებს. იგი ეძებს რაღაც სხვას, უმჯობესს, ისწრაფვის სადღაც, შეუცნობელი მომავლისკენ, ელის „ოქროს საუკუნეს"...
ნათქვამიდან ცხადი ხდება, თუ რატომ დადის ყველა რელიგიის, ყველა მსოფლმხედველობის არსი ცხონების შესახებ სწავლებამდე. აი, სწორედ აქ ვხვდებით იმას, რაც, ჩემის აზრით, უკვე გვაძლევს საშუალებას, გავაკეთოთ დასაბუთებული არჩევანი, როცა რელიგიური მრავალფეროვნების წინაშე აღმოვჩნდებით. ყველა სხვა რელიგიისაგან განსხვავებით, ქრისტიანობა ამტკიცებს, რაღაც ისეთს, რაც სხვა რელიგიებმა (და მითუმეტეს, არარელიგიურმა მსოფლმხედველობამ) უბრალოდ, არ იციან. და არა მარტო არ იციან, არამედ, როცა გადაეყრებიან ხოლმე ასეთ რამეს, გაცხარებით უკუაგდებენ. ეს მტკიცება მოიცავს ე.წ. პირველქმნილი ცოდვის ცნებას. ცოდვაზე ლაპარაკობს ყველა რელიგია, მსოფლმხედველობა და იდეოლოგია (მართალია, მას სხვადასხვაგვარ სახელს არქმევენ, მაგრამ ამას დიდი მნიშვნელობა არა აქვს), მაგრამ არც ერთი მათგანი ადამიანის ბუნებას მის ახლანდელ მდგომარეობაში დასნეულებულად (დაზიანებულად) არ მიიჩნევს. ქრისტიანობა კი ამტკიცებს, რომ ის მდგომარეობა, რომელშიც ჩვენ ყველანი, ადამიანები, დავიბადეთ, ვიმყოფებით, ვიზრდებით და ვყალიბდებით, განვიცდით ტკბობას, ვერთობით, ვსწავლობთ, აღმოჩენებს ვაკეთებთ და ასე შემდეგ - ეს არის საშინელი სნეულების, საშინელი დაზიანების მდგომარეობა. ჩვენ ავადა ვართ. საუბარი არაა გრიპზე, ბრონქიტზე, ან ფსიქიკურ დაავადებაზე. არა და არა, ფსიქიურად ჩვენ ჯანმრთელნი ვართ - ურთულესი ამოცანების გადაჭრა და კოსმოსში გაფრენაც კი შეგვიძლია - ჩვენ სხვა მხრივ ვართ მწარედ დაავადებულები. ადამინური ყოფიერების დასაწყისში მოხდა ერთიანი ადამიანური არსების რაღაც ტრაგიკული გახლეჩა თითქოსდა დამოუკიდებლად არსებულ ურთიერთმოქიშპე ნაწილებად - გონებად, გულად და ფიზიკურ სხეულად, (მსგავსი კრილოვის იგავისა - „გედი, კიბორჩხალა და ქარიყლაპია"). ის, რასაც ქრისტიანობა ამტკიცებს, ბევრისთვის აბსურდია და აღშფოთებას იწვევს: „მე არანორმალური ვარ? დიდი ბოდიში, იქნებ სხვები არიან ასეთები, მაგრამ მე - ნამდვილად არა". და თუ ქრისტიანობას ვერწმუნებით, სწორედ აქ არის ძირი და სათავე იმისა, რომ ადამიანის ცხოვრებაში, როგორც ინდივიდუალური, ისე ზოგადსაკაცობრიო მასშტაბით, ერთი ტრაგედია მეორეს მოსდევს. რადგან, თუ ადამიანი სერიოზულადაა ავად, ის კი ამას ვერ ამჩნევს და არ მკურნალობს, რა თქმა უნდა, იღუპება.
სხვა რელიგიები არ აღიარებენ ადამიანში ამ სნეულებას, მხოლოდ უარყოფენ მას. ისინი თვლიან, რომ ადამიანი - ეს არის ჯანსაღი მარცვალი, რომელიც შეიძლება განვითარდეს როგორც ნორმალურად, ასევე არანორმალურად. მისი განვითარება დამოკიდებულია სოციალურ გარემოზე, ეკონომიკურ პირობებზე, ფსიქოლოგიურ ფაქტორებზე და ბევრ სხვა რამეზეც. ამიტომ, ადამიანი კარგიც შეიძლება იყოს და ცუდიც, მაგრამ თავისი ბუნებით ის კარგია. აი, არაქრისტიანული ცნობიერების მთავარი ანტითეზისი. არაფერს ვამბობთ არარელიგიურ ცნობიერებაზე. მასზე სათქმელი არაფერია - ის საერთოდ: „ადამიანი - ეს ამაყად ჟღერს". მხოლოდ ქრისტიანობა ამტკიცებს, რომ ჩვენი ახლანდელი მდგომარეობა - ესაა საშინელი გარყვნის, დაცემის მდგომარეობა, ამასთან, ისეთი გარყვნის, რომ თვით ადამიანს საკუთარი ძალებით მისი განკურნება არ შეუძლია. ამ მტკიცებაზეა აგებული უდიდესი ქრისტიანული დოგმატი ქრისტეზე, როგორც მხსნელზე.
სწორედ ეს იდეა არის პრინციპული ზღვარი ქრისტიანობასა და ყველა სხვა რელიგიას შორის.
ახლა კი შევეცდები გაჩვენოთ, რომ ქრისტიანობას, სხვა რელიგიებისგან განსხვავებით, შეუძლია, ობიექტურად დაასაბუთოს მის მიერვე მოცემული მტკიცება. მოდით, მივმართოთ კაცობრიობის ისტორიას, ვნახოთ, რითი ცხოვრობს და რა მიზნები გააჩნია მას ჩვენი, ადამიანური მზერისთვის მისაწვდომი დროის მანძილზე. თქმაც არ უნდა - მას სურს, ღვთის სასუფეველი დაამყაროს დედამიწაზე, ე.ი. სამოთხე მოაწყოს. ზოგიერთებს ამ მიზნის განხორციელება ღვთის შეწევნით სურთ. თუმცა, ამ შემთხვევაშიც უფალი განიხილება არა როგორც სიცოცხლის უმაღლესი მიზანი, არამედ როგორც საშუალება ამქვეყნიურ სიკეთეთა მისაღწევად. სხვებს ღმერთი საერთოდ არ სჭირდებათ. მაგრამ მთავარი სხვა რამეა. ყველას ესმის, რომ შეუძლებელია დედამიწაზე სასუფევლის მოწყობა ისეთი ელემენტალური რამეების გარეშე, როგორიცაა: მშვიდობა, სამართლიანობა, სიყვარული (თავისთავად ცხადია, რა სამოთხე შეიძლება იყოს იქ, სადაც ომი, უსამართლობა და ბოროტება სუფევს?!), თუ გნებავთ, ურთიერთპატივისცემა - აქამდეც დავედით. ესე იგი, ყველას მშვენივრად ესმის, რომ ამ ძირითადი ზნეობრივი ფასეულობების განხორციელების გარეშე შეუძლებელია რამენაირი კეთილდღეობის მიღწევა დედამიწაზე. კაცობრიობა კი რას აკეთებს მთელი ისტორიის მანძილზე? ერიჰ ფრომს კარგად აქვს ნათქვამი: „კაცობრიობის ისტორია სისხლითაა დაწერილი. ეს - მუდმივი ძალადობის ისტორიაა". ზუსტია!
ისტორიკოსებს, განსაკუთრებით კი სამხედრო ისტორიკოსებს, შესაბამისი მაგალითების მოხმობით თვალნათლივ შეუძლიათ გვაჩვენონ, თუ რითია აღსავსე კაცობრიობის მთელი ისტორია: ომები, სისხლისღვრები, ძალადობა და სისასტიკე. იდეურად მეოცე საუკუნე „უმაღლესი ჰუმანიზმის" საუკუნეა. სინამდვილეში კი, „სრულყოფილების" ეს მწვერვალი დაღვრილი სისხლით აღემატა კაცობრიობის ყველა წინა საუკუნეს, ერთად აღებულს. ჩვენს წინაპრებს რომ დაანახათ ის, რაც XX საუკუნეში მოხდა, სისასტიკის, უსამართლობისა და სიცრუის მასშტაბები შეაძრწუნებდათ. რაღაც მიუწვდომელი პარადოქსია იმაში, რომ თავისი ისტორიის განვითარებასთან ერთად კაცობრიობა სულ უფრო და უფრო შორდება იმ ძირითად იდეას, მიზნებსა და ზრახვებს, რომლისკენაც თავდაპირველად იყო მიმართული მთელი მისი ძალისხმევა.
მინდა დავსვა ასეთი რიტორიკული შეკითხვა: „შეიძლება გონიერი არსება ასე იქცეოდეს?" ისტორია პირდაპირ დაგვცინის, ირონიულად მოგვიგებს: „კაცობრიობა ჭეშმარიტად გონიერი და ჯანსაღია. იგი სულით ავადმყოფი არ არის, არა და არა. ის, უბრალოდ, იმაზე ცოტა მეტს და ოდნავ უარესს აკეთებს, რასაც გიჟები საგიჟეებში სჩადიან".
ვაი, რომ ეს ფაქტია და მას ვერსად გავექცევით. სინამდვილე გვიჩვენებს, რომ მხოლოდ ცალკეული ადამიანები კი არ ცდებიან - არამედ ეს არის რაღაც ისეთი თვისება, რომელიც პარადოქსულად მოიცავს მთელ კაცობრიობას.
თუ ადამიანს ეყოფა ზნეობრივი ძალა, „შემობრუნდეს საკუთარი თავისკენ", შეხედოს საკუთარ თავს, არანაკლებ შთამბეჭდავ სურათს იხილავს. პავლე მოციქულმა იგი ზუსტად დაახასიათა: „უბადრუკი მე ესე კაცი" (რომ. 7, 24), „რამეთუ არა რომელი-იგი მნებავს კეთილი მას ვჰყოფ, არამედ რომელი-იგი არა მნებავს ბოროტი, მას ვიქმ" (რომ. 7, 19). და მართლაც, ვინც ოდნავ მაინც მიაქცევს ყურადღებას იმას, რაც მის სულში ხდება, ზერელედ მაინც მოსინჯავს საკუთარ თავს, შეუძლებელია, ვერ შენიშნოს, თუ როგორაა სულიერად დასნეულებული, რამდენადაა დამორჩილებული და დამონებული სხვადასხვა ვნებების ზემოქმედებას. უაზრობაა, ვიკითხოთ: „უბედურო ადამიანო, რას ნთქავ ამ ხორაგს, რას ეძალები სასმელს, რატომ ცრუობ, რატომ გშურს, რას მეძაობ და ა.შ.? შენ ხომ ამით თავს იღუპავ, ოჯახს ანგრევ, საკუთარ შვილებს ამახინჯებ, წამლავ ატმოსფეროს შენს ირგვლივ. რატომ იკლავ თავს, რას ისერავ და იჩხვლეტ სხეულს, რატომ იფუჭებ ნერვებს, ფსიქიკას, ხორცსაც იუძლურებ? ხომ გესმის, რომ ეს ყველაფერი დამღუპველია?" - „კი, მესმის, მაგრამ არ შემიძლია, ეს არ ვაკეთო". ბასილი დიდს ერთხელ უთქვამს: „ადამიანთა სულებში არ ჩასახულა იმაზე დამღუპველი ვნება, ვიდრე შურია". ასე რომ, ადამიანი, იტანჯება რა, როგორც წესი, ვერ ახერხებს გაუმკლავდეს საკუთარ თავს და სწორედ მაშინ, სულის სიღრმეში ყოველი გონიერი ადამიანი შეიცნობს იმას, რაზეც ქრისტიანობა ამბობს: „არა რომელი-იგი მნებავს კეთილი, მას ვჰყოფ, არამედ რომელი-იგი არა მნებავს ბოროტი, მას ვიქმ" (რომ. 7, 19). რა არის ეს - ჯანმრთელობა თუ ავადმყოფობა?
როგორ შეიძლება შეიცვალოს ადამიანი სწორი ქრისტიანული ცხოვრებით? ისინი, ვინც განიწმინდნენ ვნებათაგან და თავმდაბლობა მოიპოვეს, ღირსი სერაფიმ საროველის სიტყვებით რომ ვთქვათ, „სული წმიდა მოიღეს", ფსიქოლოგიური თვალსაზრისით, ძალიან საინტერესო სულიერ მდგომარეობას აღწევდნენ: თავი ყველაზე უარესად მიაჩნდათ. პიმენი დიდი ამბობდა: „მერწმუნეთ, ძმანო, მეც იქ ჩამაგდებენ, სადაც სატანა ჩააგდეს". როცა სისოი დიდი კვდებოდა, სახე მზესავით გაუბრწყინდა, შეუძლებელი იყო მისთვის თვალის გასწორება. წმინდანი კი ღმერთს ევედრებოდა, კიდევ ცოტაოდენი დრო მიეცა სინანულისთვის. რა არის ეს? რაღაც ფარისევლობა, მოჩვენებითი თავმდაბლობა? ღმერთმა დაგვიფაროს! მათ ფიქრებით შეცოდებისაც ეშინოდათ, ამიტომაც, გულწრფელად ამბობდნენ იმას, რასაც სინამდვილეში განიცდიდნენ. ჩვენ ოდნავ მსგავს რამესაც კი არ განვიცდით. ყოველგვარი ჭუჭყითა ვარ აღსავსე, თავი კი ძალიან კარგი მგონია. მე კარგი ვარ! მერე რა, რომ ზოგჯერ ვცოდავ, უცოდველი არავინაა. მითხარით ერთი, ვინ მჯობია? თან, მე იმდენად არა ვარ დამნაშავე, რამდენადაც აი, ის ვიღაც კაცი, ვიღაც ქალი, და საერთოდ, სხვები. ჩვენ ვერ ვჭვრეტთ საკუთარ სულებს და ამიტომაც ვთვლით თავს ასე კარგებად. რა საოცარი განსხვავებაა წმინდა ადამიანთა და ჩვენს ხედვას შორის!
ვიმეორებ, ქრისტიანობა ამტკიცებს, რომ ადამიანი თავისი ბუნებით, თავის ახლანდელ, ეგრეთ წოდებულ ნორმალურ მდგომარეობაში, საშინლად დასნეულებულია. სამწუხაროდ, ჩვენ ამას თითქმის ვერ ვამჩნევთ. უცნაური სიბრმავე, უსაშინლესი, უმთავრესი, რომელიც ჩვენშია, - ესაა საკუთარი სნეულების ვერდანახვა. არადა, ყველაზე საშიში სწორედ ეს არის. იმიტომ, რომ როცა ადამიანი ამჩნევს თავის სნეულებას, მკურნალობს, ექიმებს მიმართავს, დახმარებას ეძებს. მაგრამ როცა თავი ჯანმრთელად მიაჩნია, ექიმთან მას მიასწავლის, ვინც უმტკიცებს, სნეული ხარო. აი, ჩვენი ავადმყოფობის უმძიმესი ნიშანი. ხოლო კერძოდ თუ რას წარმოადგენს იგი, მთელი ძალითა და სიცხადით მოწმობს როგორც კაცობრიობის, ისე ცალკეული ადამიანების ცხოვრების წესი. და ყოველი ჩვენგანი ნათლად ხედავს ამას საკუთარი ცხოვრების მაგალითზე.
შემიძლია ვთქვა, რომ ადამიანური ბუნების დასნეულების შესახებ ქრისტიანული სწავლება უკვე ობიექტური დასტურია საიმისოდ, თუ რომელ რელიგიას უნდა მივმართო - იმას, რომელიც ავლენს ჩემს სნეულებებს და მათი მკურნალობის საშუალებებს მთავაზობს, თუ იმ რელიგიას, რომელიც ჩქმალავს ჩემს წყლულებს, ადამიანურ თავ-მოყვარეობას უკმევს და მეუბნება: ყველაფერი კარგადაა, ყველაფერი მშვენივრადაა, არავითარ მკურნალობას შენ არ საჭიროებ, პირიქით, გარემომცველ სამყაროს უნდა კურნავდე, თვითგანვითარებასა და თვით-სრულყოფაზე უნდა ზრუნავდე...
ისტორიულმა გამოცდილებამ კი გვიჩვენა, რასაც ნიშნავს მკურანლობაზე უარის თქმა.
კარგით, მივედით ქრისტიანობამდე. მადლობა უფალს, - ბოლოს და ბოლოს მივაგენი ჭეშმარიტ სარწმუნოებას. შევდივარ მომდევნო ოთახში... მაგრამ ისიც ხალხითაა გაჭედილი. ისევ შეძახილები: ჩემი ქრისტიანული სარწმუნოება საუკეთესოა! კათოლიკე მოგვიწოდებს: შეხედეთ, რამდენი დგას ჩემს უკან - 1 მილიარდ 45 მილიონი. სხვადასხვა დომინაციის პროტესტანტები ამბობენ, ჩვენ 350 მილიონი ვართო. მართლმადიდებლები ყველაზე ცოტანი არიან - სულ 170 მილიონი. მართალია, ვიღაც მკარნახობს, რომ ჭეშმარიტება რაოდენობაში კი არა, ხარისხშია, მაგრამ საკითხი ძალიან სერიოზულად დგას. „მაინც სად არის ის, ჭეშმარიტი ქრისტიანობა?"
ამ საკითხის გადაწყვეტაც სხვადასხვაგვარად შეიძლება. სემინარიაში ყოველთვის გვთავაზობდნენ, ერთი მხრივ, კათოლიციზმისა და პროტესტანტიზმის, მეორე მხრივ კი - მართლმადიდებლობის დოგმატური სისტემების შედარებითი შესწავლის გზას. ეს მეთოდი უეჭველად იმსახურებს ყურადღებასა და ნდობას, მაგრამ მე ის საუკეთესოდ და სრულყოფილად სულაც არ მიმაჩნია, რადგან, ადამიანს თუ კარგი განათლება და საკმარისი ცოდნა არა აქვს, ძალიან გაუჭირდება დოგმატური დისკუსიების ლაბირინთში გაღწევა და იმის გარკვევა, თუ ვინაა მართალი და ვინ - მტყუანი. ამასთან, იქ ზოგჯერ ისეთი მძლავრი ფსიქოლოგიური მეთოდები გამოიყენება, რომლებითაც ძალიან ადვილია ადამიანისთვის თავგზის აბნევა. მაგალითად, თუ კათოლიკეებთან პაპის პრიმატის პრობლემას განიხილავ, გეტყვიან: „პაპი? პაპის პრიმატი და უცოდველობა? - რას ამბობთ, ეს ხომ სისულელეა. ეს იგივეა, რაც პატრიარქის ავტორიტეტი. პაპის უცოდველობა და ძალაუფლება, პრაქტიკულად, არაფრით განსხვავდება ნებისმიერი ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესიის მეთაურის განცხადებებისა და ეპისკოპოსის ავტორიტეტულობისაგან". სინამდვილეში კი, აქ პრინციპულად განსხვავებულ დოგმატურ და კანონიკურ დონეებთან გვაქვს საქმე. ასე რომ, დოგმატურ-შედარებითი მეთოდი საკმაოდ რთულია. განსაკუთრებით მაშინ, თუ უპირისპირდებით საქმეში ღრმად ჩახედულ ადამიანს, რომელიც ცდილობს, რადაც არ უნდა დაუჯდეს, თავისი აზრი მოგახვიოთ თავს.
არსებობს მეორე გზაც, რომელიც თვალნათლივ გვიჩვენებს, თუ რა არის კათოლიციზმი და საით მიაქანებს იგი ადამიანს. ესეც შედარებითი კვლევის მეთოდია, მაგრამ ამჯერად, კვლევის საგანს წარმოადგენს ცხოვრების სულიერი მხარე, რომელიც ნათლად იჩენს თავს წმინდანთა ცხოვრებაში. სრული ძალითა და სიცხადით სწორედ აქ ვლინდება „კათოლიკური სულიერების მთელი (ასკეტური ტერმინი რომ ვიხმაროთ) ხიბლი", ხიბლის მდგომარეობა, რომელსაც უმძიმესი შედეგები შეიძლება მოჰყვეს ცხოვრების ამ გზაზე შემდგარი ასკეტისთვის. საჯარო ლექციების კითხვისას, აუდიტორიიდან, სადაც სრულიად განსხვავებული ადამიანები იყრიან თავს, ხშირად მესმის კითხვები: „რითი განსხვავდება კათოლიციზმი მართლმადიდებლობისაგან? რაში გამოიხატება მისი ცდომილება? ხომ არ წარმოადგენს იგი, უბრალოდ, ქრისტესკენ მიმავალ სხვა გზას?" და ბევრჯერ დავრწმუნებულვარ, რომ საკმარისია, რამდენიმე მაგალითის მოყვანა კათოლიკე მისტიკოსთა ცხოვრებიდან, რომ დაინტერესებულმა პირებმა მიპასუხონ: „გმადლობთ, ახლა ყველაფერი ცხადია".
ჭეშმარიტად, ნებისმიერი ადგილობრივი მართლმადიდებელი ან არამართლმადიდებელი ეკლესია თავისი წმიდანებით ფასდება. მითხარით, ვინ არიან თქვენი წმინდანები და გეტყვით, როგორია თქვენი ეკლესია, რადგან ნებისმიერი ეკლესია წმინდანებად რაცხავს მათ, რომელთაც საკუთარი ცხოვრებით ხორცი შეასხეს ქრისტიანობის იმ იდეალს, რომელსაც გვისახავს ესა თუ ის ადგილობრივი ეკლესია. ამიტომაც, ამა თუ იმ ადამიანის კანონიზაცია წარმოადგენს ეკლესიის მოწმობას არა მარტო იმ ქრისტიანზე, რომელიც, მისი აზრით, ღირსია დიდებისა და მისაბაძ მაგალითად დასახვისა, არამედ, უპირველეს ყოვლისა, იგი არის ეკლესიის მოწმობა საკუთარ თავზე. წმინდანების მაგალითით ყველაზე დამაჯერებლად შეიძლება მსჯელობა ამა თუ იმ ეკლესიის ჭეშმარიტ ან მოჩვენებით სიწმინდეზე.
მოვიყვან რამდენიმე მაგალითს იმის საჩვენებლად, თუ როგორია სიწმინდის გაგება კათოლიკურ ეკლესიაში.
ერთი-ერთი უდიდესი „კათოლიკე წმინდანია" ფრანცისკ ასიზელი (XII ს.). მისი სულიერი თვითშეგნება ცხადად ჩანს შემდეგი ფაქტებიდან. ერთხელ ფრანცისკი დიდხანს ლოცულობდა (მეტად დამახასიათებელია ლოცვის საგანი) „ორი წყალობისთვის": „პირველი - რომ... შევძლო... განვიცადო ის ტკივილები, რომლებიც განიცადე შენ, უტკბესო იესო, შენი მტანჯველი ვნებების ჟამს. და მეორე წყალობა... რომ შევძლო შევიგრძნო... ის უსაზღვრო სიყვარული, რომლითაც იწვოდი შენ, ძეო ღვთისაო". როგორც ვხედავთ, ფრანცისკეს საკუთარი ცოდვილობის შეგრძნება კი არ აწუხებდა, არამედ აშკარა პრეტენზიები ქრისტესთან თანატოლობაზე. ამ ლოცვის დროს მან „შეიგრძნო, რომ სრულიად გარდაისახა იესოდ", რომელიც უკვე გამოუჩნდა ექვსფრთიანი სერაფიმის სახით და ცეცხლოვანი ისრები სტყორცნა ჯვარცმული მაცხოვრის ჭრილობების ადგილზე (ხელები, ფეხები და მარჯვენა ფერდი). ამ ხილვის შემდეგ ფრანცისკს გაუჩნდა მტკივნეული სისხლმდინარე ჭრილობები (სტიგმები) - „იესოს ვნებების" ნაკვალევი (Лодыженский М.В. Свет Незримый - Пг. 1915. გვ. 109).
ამ სტიგმების ბუნება ფსიქიატრიაში კარგადაა ცნობილი. ჯვარცმული ქრისტეს ვნებებზე ყურადღების მუდმივი კონცენტრაცია მეტისმეტად აღაგზნებს ადამიანის ნერვებსა და ფსიქიკას და ხანგრძლივი ვარჯიშით, შესაძლოა, ეს მოვლენა გამოიწვიოს. ამაში მადლისმიერი არაფერია, რადგან ქრისტეს მიმართ ამგვარ თანაგანცდაში (compossio) არ არის ის ჭეშმარიტი სიყვარული, რომლის არსსაც უფალი ამ სიტყვებით გვიცხადებს: „რომელსა აქუნდენ მცნებანი ჩემნი და დაიმარხნეს იგინი, იგი არს, რომელსა უყუარ მე" (ინ. 14, 21). ამიტომაც, თანაგანცდაზე ოცნება ერთ-ერთ უმძიმეს შეცდომას წარმოადგენს სულიერ ცხოვრებაში, მას ბევრი მოსაგრისთვის შეუქმნია დიდი წარმოდგენა საკუთარ თავზე და ამპარტავნებაში, აშკარა ხიბლისმიერ მდგომარეობაში ჩაუგდია, ეს კი, არცთუ იშვიათად, პირდაპირ ფსიქიურ დარღვევებთანაა დაკავშირებული (შედარებისთვის იკმარებს ფრანცისკის „ქადაგებები" ჩიტების, მგლების, გვრიტების, გველების... ყვავილების მიმართ და მისი მოკრძალებული დამოკიდებულება ცეცხლთან, ქვებთან, მატლებთან).
ძალიან დამახასიათებელია ცხოვრების მიზანიც, რომელიც ფრანცისკმა დაისახა: „ვიღწვოდი და მსურს, კვლავაც ვიღვაწო... რადგან ამას პატივი მოაქვს" (Святой Франциск Ассизский 1995, გვ. 145). ფრანცისკს სურს, ევნოს სხვებისთვის და სხვების ცოდვები გამოისყიდოს (გვ. 20). ამიტომ ხომ არ იყო, რომ სიცოცხლის დასასრულს მან გულწრფელად წარმოთქვა: „არ გამაჩნია არანაირი ცოდვა, რომელიც აღსარებით და სინანულით არ გამომესყიდოს" (Лодыженский გვ. 129). ეს ყველაფერი მოწმობს იმას, რომ იგი ვერ ხედავს საკუთარ ცოდვებს, საკუთარ დაცემას, ესე იგი, სულიერად ის მუდმივ სიბნელეშია, ბრმაა.
შედარებისთვის მოვიგონოთ ღირსი სისოი დიდის (V ს.) მიცვალება. სულისა და ხორცის გაყრის ჟამს ძმებით გარშემორტყმული მოსაგრე უხილავ არსებებს ესაუბრებოდა. ბერების შეკითხვაზე, თუ ვის მიმართავდა იგი, წმიდანმა მიუგო: „ანგელოზები მოვიდნენ ჩემს წასაყვანად, მაგრამ მე ვევედრები მათ, ცოტა მადროვონ, რომ მოვინანიო". ძმები, რომელთაც იცოდნენ, რომ მათი მოძღვარი სათნოებების მწვერვალამდე იყო ასული, შეეპასუხნენ: „შენ სინანული არ გჭირდება, მამაო", რაზეც სისოიმ მიუგო: „ჭეშმარიტად არა ვუწყი, სინანულის დასაბამიც მოვიგე კი?" (Лодыженский გვ. 133). ეს ღრმა შეგნება საკუთარი არასრულყოფილებისა წარმოადგენს ყველა ჭეშმარიტი მართლმადიდებელი წმინდანის მთავარ დამახასიათებელ ნიშანს.
მოვიხმოთ ნაწყვეტები „ნეტარი ანჟელას (1309) ხილვებიდან" (Откровения блаженной Анжелы М. 191.).
სულიწმიდა მას თითქოს ასე მიმართავს: „ასულო ჩემო, ჩემო ტკბილო, მე შენ ძალიან მიყვარხარ" (გვ. 95). „ვიყავი მოციქულებთან. ისინი ხორციელი თვალებით მხედავდნენ, მაგრამ ისე ვერ შემიგრძნობდნენ, როგორც შენ შემიგრძნობ" (გვ. 96). ანჟელა ასე აღგვიწერს თავის ერთ-ერთ ხილვას: „წყვდიადში მე ვხედავ წმინდა სამებას და თვით სამებაში, რომელსაც წყვდიადში ვხედავ, მეჩვენება, თითქოს ვდგავარ და ვიმყოფები მის შუაგულში" (გვ. 117). თავის დამოკიდებულებას იესო ქრისტესთან იგი ასე აღგვიწერს: „მე შემეძლო მთალიანად მოვქცეულიყავი იესო ქრისტეში" (გვ. 176), ან: „მისი სიტკბობებისა და მასთან განშორების მწუხარების გამო ვყვიროდი და სიკვდილს ვნატრობდი" (გვ. 101), - ამასთან, „ანჟელა ისეთი გააფრთებით იგვემდა თავს, რომ მონაზვნები იძულებულნი ხდებოდნენ, გაეყვანათ იგი ეკლესიიდან" (გვ. 83).
ანჟელას „ხილვებს" უხეშად, მაგრამ სწორად აფასებს მეოცე საუკუნის ერთ-ერთი უდიდესი რუსი რელიგიური მოაზროვნე ა.თ.ლოსევი. კერძოდ, იგი წერს: „სხეულით ცთუნებასა და მოხიბლვას მოჰყვება ის, რომ „სულიწმინდა" ეცხადება ნეტარ ანჟელას და ასეთ სატრფიალო სიტყვებს ჩასჩურჩულებს: „ასულო ჩემო, ჩემო ტკბილო, ასულო ჩემო, ტაძარო ჩემო, ასულო ჩემო, ტკბობავ ჩემო, გიყვარდე მე, რადგან ძალიან მიყვარხარ, იმაზე ბევრად მეტად, ვიდრე შენ გიყვარვარ". წმინდანი სასიამოვნო მოთენთილობის მდგომარეობაშია, ტრფიალებით გამოწვეული ტანჯვის გამო ადილს ვერ პოულობს. მიჯნური კი ისევ ეცხადება და ეცხადება, სულ უფრო მეტად ახურვებს მის სხეულს, გულს, სისხლს. ქრისტეს ჯვარი მას საქორწინო სარეცელად ესახება...
რა შეიძლება იყოს იმაზე უფრო განსხვევებული ბიზანტიურ-რუსული მკაცრი და უბიწო მოსაგრეობისგან (ე.ი. მართლმადიდებლური მოსაგრეობისაგან, რომელსაც განსხვავებული ეროვნული ხასიათები კიდევ უფრო ამდიდრებს და ალამაზებს. - მთარგმნელის შენიშვნა), ვიდრე ეს გამუდმებული მკრეხელური განცხადებები: „ჩემი სული შეუქმნელ ნათელში იქნა შეწყნარებული და აღყვანილი"; ქრისტეს ჯვრის, ქრისტეს ჭრილობებისა და მისი სხეულის ცალკეული ნაწილების მიმართ მიპყრობილი ეს ვნებიანი მზერა, სისხლიანი ლაქების ეს ძალდატანებითი გამოწვევა საკუთარ სხეულზე... ყოველივე ამის დასასრული ასეთია: ქრისტე ჯვარზე მიმსჭვალულ ხელს შემოხვევს ანჟელას, მას კი, სული ელევა ტანჯვისა და ბედნიერებისაგან და ამბობს: „ზოგჯერ ამ უმჭიდროესი ჩახუტებისაგან სულს ეჩვენება, რომ ქრისტეს ფერდში შედის. შეუძლებელია იმ სიხარულისა და გაცისკროვნების აღწერა, რომელსაც იგი იქ აღწევს. ეს განცდა ისე ძლიერია, რომ ზოგჯერ ფეხზე დგომას ვერ ვახერხებ, ვწევარ და ენა მერთმევა... და მე ვიწექი, ენა და სხეულის ნაწილები წამერთვა" (Лосев А.Ф. Очерки античного символизма и мофологии. М. 1830. т. 1. გვ. 867-868).
„კათოლიკური სიწმინდის" ნათელი მაგალითია ეკატერინე სიენელი (1380), რომელიც პაპ პავლე VI მიერ წმინდანთა უმაღლეს რანგში - „ეკლესიის მოძღვრის" ხარისხში იქნა აღყვანილი. მოვიყვან რამდენიმე ამონაწერს ანტონიო სიკარის კათოლიკური წიგნიდან „წმინდანთა პორტრეტები". ვფიქრობთ, ციტატებს კომანეტარი არ დასჭირდება.
ეკატერინე დაახლოებით 20 წლისა იყო. „ის გრძნობდა, რომ მის ცხოვრებაში გადამწყვეტი გარდატეხა უნდა მომხდარიყო და განაგრძობდა გულმოდგინე ვედრებას უფალ იესოს მიმართ - იმეორებდა მშვენიერ, უნაზეს ფორმულას, რომელიც მისთვის ჩვეულებრივი გახდა: „შემიუღლდი სარწმუნოებაში!" (Антонио Сикари. Портреты святых. т.2, Милан. 1991, გვ. 11).
„ერთხელ ეკატერინემ იხილა ჩვენება: ღვთაებრივი სასიძო ეხვეოდა, თავისკენ იზიდავდა, შემდეგ მკერდიდან გული ამოაცალა, რომ მისთვის სხვა, საკუთარ გულს უფრო მეტად მიმსგავსებული გული მიეცა" (გვ. 12).
ერთხელ ხმა გავარდა, ეკატერინე მოკვდაო. „შემდგომ თავად ყვება, რომ მისი გული ღვთაებრივი სიყვარულის ძალით გაიგლიჯა, მას სიკვდილის ზღუდე გადალახა და „იხილა სამოთხის ბჭეები". მაგრამ „დაბრუნდი, შვილო ჩემო, - მითხრა უფალმა, შენ უნდა დაბრუნდე... მე შენ ეკლესიის მთავრებთან და ხელმწიფეებთან მიგიყვან". „და მორჩილმა გოგონამ დაიწყო გრძელი ეპისტოლეების დაგზავნა მთელს ქვეყნიერებაზე. ამ წერილებს, ხშირად ერთდროულად სამს ან ოთხს, სხვადასხვა შინაარსის მქონეს, იგი საშინელი სისწრაფით კარნახობდა, არ იბნეოდა და სწრაფმწერლებს სჯაბნიდა. ყველა ეს ეპისტოლე ვნებიანი ფორმულით მთავრდებოდა: „იესო უტკბესი, იესო სიყვარული". ხშირად კი იწყებოდა სიტყვებით... „მე, ეკატერინე, მსახური და მხევალი იესოსი, გწერთ მის უძვირფასეს სისხლში".
„ეკატერინეს ეპისტოლეებში", უპირველეს ყოვლისა, თვალშისაცემია ხშირი და დაჟინებული გამეორება სიტყვებისა: „მე მსურს" (გვ. 12). „ამბობენ, რომ ამ შეუპოვარი სიტყვებით - „მე მსურს" - ექსტაზის მდგომარეობაში იგი იესო ქრისტესაც მიმართავდა" (გვ. 13).
ნაწყვეტი გრიგოლ XI-თან მიმოწერიდან, რომელსაც იგი შეაგონებდა, ავინიონიდან რომში დაბრუნებულიყო: „მოგმართავთ ქრისტეს სახელით... მოგმართავთ თქვენ, მამაო, იესო ქრისტეში... გამოეხმიანეთ თქვენდამი მიმართულ სულიწმინდის ძახილს" (გვ. 13).
საფრანგეთის მეფეს კი ეკატერინე მიმართავს სიტყვებით: „აღასრულეთ ნება ღვთისა და ჩემი" (გვ. 14).
არა ნაკლებ დამახასიათებელია „ხილვები" ტერეზა ავილიელისა (XVI ს.), რომელიც პაპმა პავლე VI ასევე „ეკლესიის მოძღვრის" ხარისხში აღიყვანა. სიკვდილის წინ მან წამოიძახა: „ო, ღმერთო ჩემო, მეუღლევ ჩემო, როგორც იქნა, გიხილავ!" ეს უაღრესად უცნაური შეძახილი შემთხვევითი არაა. იგი კანონზომიერი შედეგია ტერეზას მთელი „სულიერი" ღვაწლისა, რომლის არსიც ვლინდება თუნდაც შემდეგ ფაქტში.
თავისი მრავალრიცხოვანი გამოცხადებების შემდეგ „ქრისტე" ტერეზას მიმართავს: „დღეიდან შენ ჩემი სასძლო ხარ... ამიერიდან მე არა მარტო შემოქმედი ვარ შენი, არამედ სასიძოც" (Мережовский Д.С. - Испанские мистики. Брюссель 1988, გვ. 88). „უფალო, ან ვიტანჯო შენთან ერთად, ან მოვკვდე შენთვის" - ლოცულობს ტერეზა და „ამ ალერსით გათანგული ეცემა"... - წერს დ.მერეჟოვსკი. ამიტომ გასაოცარი არაა, რომ ტერეზა აღიარებს: „მიჯნური სულს ისეთი გამჭოლი სტვენით უხმობს, რომ შეუძლებელია, არ გაიგონო. ეს ძახილი სულზე ისე მოქმედებს, რომ ნდომისგან ძალა ეცლება". ამიტომ შემთხვევითი არაა, რომ ტერეზას მისტიკური გამოცდილების შეფასებისას ცნობილი ამერიკელი ფსიქოლოგი უილიამ ჯეიმსი წერდა: „მისი წარმოდგენები რელიგიის შესახებ დადიოდა, თუ შეიძლება ასე ითქვას, მიჯნურისა და მისი ღვთაების დაუსრულებელ სასიყვარულო ფლირტამდე" (Джеймс В. - Многообразие религиозного опыта. Пер. с англ. М. 1910. გვ. 337).
კათოლიციზმში სიწმინდის გაგების კიდევ ერთი ნათელი ილუსტრაციაა ტერეზა ლიზიელი (ტერეზა პატარა, ან ტერეზა იესოს ჩვილი), რომელმაც 23 წელი იცოცხლა ამქვეყნად, 1997 წელს კი, მიცვალებიდან ასი წლისთავის აღსანიშნავად, პაპ იოანე პავლე II-ის „უცოდველი" გადაწყვეტილებით, მსოფლიო ეკლესიის კიდევ ერთ მოძღვრად იქნა გამოცხადებული. აი, რამდენიმე ციტატა ტერეზას სულიერი ავტობიოგრაფიიდან - „მოთხრობა ერთი სულის შესახებ", რომელიც მჭევრმეტყველურად მოწმობს მის სულიერ მდგომარეობაზე (Повесть об одной душе // Символ. 1996 № 36, Париж. გვ. 151).
„გასაუბრების დროს, რომელიც წინ უძღოდა ჩემს აღკვეცას, მე გავამხილე, თუ რა ღვაწლის აღსრულებას ვაპირებდი კარმელაში: „მე ჩამოვედი იმისთვის, რომ სულები ვიხსნა, უპირველეს ყოვლისა კი, ღვთისმსახურთათვის ვილოცო" (საკუთარი თავის კი არა, სხვების ცხონებაზე ზრუნავს!).
საკუთარ უღირსებაზე საუბრისას იგი წერს: „მე განუხრელად ვინარჩუნებ კადნიერ სასოებას იმისას, რომ დიდი წმინდანი გავხდები... მე ვფიქრობდი, რომ დიდებისთვის ვიყავი დაბადებული და მისი მიღწევის გზებს ვეძებდი. და აი, უფალმა ღმერთმა... გამიცხადა, რომ ჩემი დიდება წარმავალი მზერის წინაშე არ გაცხადდება, მისი არსი მდგომარეობს იმაში, რომ მე დიდი წმინდანი გავხდები!!!" (შევადაროთ: მაკარი დიდი, რომელიც სიწმინდის ისეთ მაღალ საფეხურზე იყო ასული, რომ თანამოსაგრეები „მიწიერ ღმერთს" ეძახდნენ, უფალს ასე ევედრებოდა: „ღმერთო, განმწმინდე მე ცოდვილი, რამეთუ არა მიქმნიეს კეთილი წინაშე შენსა"). მოგვიანებით ტერეზა კიდევ უფრო გულახდილად დაწერს: „ჩემი დედა-ეკლესიის გულში მე სიყვარული შევიქნები... მაშინ მე ყველაფერი ვიქნები... და ამით ჩემი ოცნებაც აღსრულდება!!!"
„არაჩვეულებრივია" ტერეზას სწავლება სულიერი სიყვარულის შესახებ: „ეს სასიყვარულო ამბორი იყო. მე სატრფოდ ვგრძნობდი თავს და ვამბობდი: „მე შენ მიყვარხარ და საუკუნოდ მიგანდობ თავს". არც თხოვნა ყოფილა, არც ბრძოლა, არც მსხვერპლი; დიდი ხანი იყო, რაც იესომ და პატარა, საბრალო ტერეზამ, რაკი შეხედეს ერთმანეთს, ყველაფერი გაიგეს... ამ დღეს მზერათა გაცვლა კი არა, შერწყმა მოჰყვა, როცა უკვე ორი არ არსებობდა: ტერეზა ოკეანის სიღრმეებში ჩაკარგული წყლის წვეთივით გაქრა". არა მგონია, რომ საწყალი გოგონას - „კათოლიკური ეკლესიის მოძღვრის" - ეს ოცნებით აღსავსე რომანი კომენტარს საჭიროებდეს.
წარმოსახვის მეთოდურ განვითარებაზეა დამყარებული კათოლიკური მისტიკის ერთ-ერთი ბურჯის, იეზუიტების ორდენის ფუძემდებლის, ეგნატე ლოიოლას (XVI ს.) მისტიკური გამოცდილება.
მისი წიგნი „სულიერი სავარჯიშოები", რომელიც დიდი ავტორიტეტით საარგებლობს კათოლიკობაში, გამუდმებით მოუწოდებს ქრისტიანს, წარმოიდგინოს, წარმოისახოს, უჭვრიტოს წმინდა სამებას, ქრისტეს, ღვთისმშობელს, ანგელოზებს და ა.შ., რაც პრინციპულად ეწინააღმდეგება მსოფლიო ეკლესიის წმინდანთა სულიერი ღვაწლის საფუძვლებს, რომდენადაც მორმწუნე სრულ სულიერ და ხორციელ მოშლილობამდე მიჰყავს.
ძველი ეკლესიის ავტორიტეტული ასკეტური ჩანაწერების კრებული „სიკეთისმოყვარება" გადაჭრით კრძალავს ამგვარ „სულიერ ვარჯიშებს". აი, რამდენიმე გამონათქვამი ამ წიგნიდან: „ნუ ისურვებ გრძნობიერად იხილო ანგელოზნი ან ძალნი, ან ქრისტე, რომ მგლის მწყემსად მიჩნევით და მტრების-დემონების თაყვანისცემით არ შეირყე" (Преп. Нил Синайский. 153 Главы о молитве. гл 115 // Добротолюбие, в 5т., т. 2. изд. М 1884. გვ. 237).
ღირსი სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი (XI ს.) მათ შესახებ მსჯელობისას, ვინც ლოცვის დროს „ზეციურ სიკეთეებს, ანგელოზთა დასებს და წმინდანთა სავანეებს წარმოისახავს", პირდაპირ ამბობს, რომ „ეს ხიბლის ნიშანია". ამავე გზას ადგანან და ცოდვაში ვარდებიან ისინიც, რომლებიც ხორციელი თვალებით ნათელს ჭვრეტენ, ყნოსვის ორგანოებით კეთილსურნელებას შეიგრძნობენ, ყურებში ხმები ჩაესმით და სხვა" (Преп. Симеон Новый Богослов. О трёх образах молитвы // Добротолюбие. т.5 М. 1900. გვ. 463-464).
ღირსი გრიგოლ სინელი (XIV ს.) შეგვახსენებს: „ნურასოდეს მიიღებ, თუ იხილავ რაიმე გრძნობადს ან სულიერს, გარეთ ან შიგნით, თუნდაც ეს ქრისტეს, ანგლოზის, ან რომელიმე წმინდანის სახება იყოს... ამის მიმღები ადვილად იხიბლება... ღმერთი არ ურისხდება საკუთარ თავზე გულდასმით მიყურადებულს, თუ ის ხიბლში ჩავარდნის შიშით არ მიიღებს იმას, რაც მისგანაა.. პირიქით, ქებით მოიხსნებს მას, როგორც ბრძენს" (Преп. Григорий Синаит. Наставления безмолствующим // იქვე, გვ. 224).
ნამდვილად მართალი იყო ის მებატონე, რომელმაც (როგორც წმ. ეგნატე ბრიანჩანინოვი მოგვითხრობს) საკუთარ ასულს ხელში კათოლიკური წიგნი - თომა კემპფელის (XV ს.) „მიბაძვა იესო ქრისტესი" - რომ დაუნახა, გამოგლიჯა იგი და რისხვით მიმართა: „შეწყვიტე ღმერთთან რომანის თამაში". ზემოთ მოყვანილი მაგალითები არ გვიტოვებენ ამ სიტყვების სამართლიანობაში დაეჭვების არანაირ საშუალებას. ძალზე სამწუხაროა, მაგრამ ფაქტია, რომ კათოლიკურ ეკლესიაში უკვე აღრეულია სულიერი და ხორციელი, სიწმინდე და მეოცნებეობა, აქედან გამომდინარე კი ვერც ქრისტიანობას არჩევენ წარმართობისგან.
ეს - რაც შეეხება კათოლიციზმს.
პროტესტანტიზმის არსის შესაცნობად კი, ჩემის აზრით, დოგმატიკაზე უბრალო თვალის გადავლებაც საკმარისია. მე აქ მწვალებლობის ერთი და უმთავრესი მტკიცებით შემოვიფარგლები: „ადამიანი ცხონდება მხოლოდ სარწმუნოებით და არა საქმეებით, რადგან მორწმუნეს ცოდვა ცოდვად არ ერაცხება". აი, პროტესტანტების ძირითადი ცდომილება. ისინი ცხონების სახლის მშენებლობას მეათე სართულიდან იწყებენ, რადგან ავიწყდებათ ძველი ეკლესიის სწავლება იმის შესახებ, თუ როგორი სარწუნოება აცხოვნებს ადამიანს. იმის რწმენა ხომ არა, რომ ქრისტე 2000 წლის წინ გარდამოხდა ზეცით და ყოველივე აღასრულა ჩვენთვის?!
რითი განსხვავდება სარწმუნოების მართლმადიდებლური გაგება პროტესტანტულისაგან? მართლმადიდებლობაც ამტკიცებს, რომ ადამიანს სარწმუნოება აცხოვნებს, მაგრამ იგი თვლის, რომ მორწმუნეს ცოდვა ცოდვად ეთვლება. როგორია ეს სარწმუნოება? ეს არის სარწმუნოებრივი მდგომარეობა, რომელსაც გონიერი ადამიანი სწორი, ქრისტიანული ცხოვრებით აღწევს და მხოლოდ და მხოლოდ მისი წყალობით რწმუნდება იმაში, რომ ვნებათა მონობისა და სატანჯველებისაგან მისი ხსნა მარტო ქრისტეს შეუძლია. როგორ მიიღწევა ეს სარწმუნოებრივი მდგომარეობა? სახარებისეულ მცნებათა შესრულების მცდელობით და გულწრფელი სინანულით. ღირსი სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი ამბობს: „ქრისტეს მცნებების გულმოდგინე შესრულება ადამიანს ასწავლის თავის უძლურებას", ე.ი. უცხადებს, რომ მას არ შეუძლია დამოუკიდებლად, ღვთის შეწევნის გარეშე ამოძირკვოს ვნებები საკუთარი თავიდან. როგორც აღვნიშნეთ, თვითონ ადამიანს, მარტოდამარტო, ეს არ შეუძლია, ღმერთთან ერთად კი, როცა უკვე „მარტოკაცი" არ ეთქმის, თურმე ყველაფერი ძალუძს. სწორი ქრისტიანული ცხოვრება უცხადებს ადამიანს, პირველ რიგში, იმას, რომ ვნებები სნეულებებია, შემდეგ კი იმას, რომ ღმერთი ყველა ჩვენთაგანთან ახლოსაა, და ბოლოს, რომ ის მზადაა, ყოველ წამს მოგვეშველოს და გვიხსნას ცოდვისგან. მაგრამ უფალი უჩვენოდ, ჩვენი ძალისხმევისა და ბრძოლის გარეშე ვერ გვიხსნის. აუცილებელია ღვაწლი, რომელიც ქრისტეს მიღების უნარს მოგვანიჭებს და დაგვარწმუნებს იმაში, რომ ჩვენ ღვთის გარეშე საკუთარი თავის განკურნება არ შეგვიძლია. მხოლოდ მაშინ ვხვდები მსხნელის საჭიროებას, როცა ვიძირები, ნაპირზე მე იგი არ მჭირდება. ქრისტესკენაც მაშინ მივიქცევი, როცა ვხედავ, რომ მტანჯველ ვნებებში ვინთქმები. ისიც მოდის და შემეწევა. სწორედ აქედან იწყება ცოცხალი, მაცხოვნებელი სარწმუნოება. მართლმადიდებლობა გვასწავლის, რომ ადამიანს გააჩნია თავისუფლება და ღირსება, როგორც ღვთის თანაშემწეს საკუთარი ცხონების საქმეში. ის არ არის, ლუთერის სიტყვებით რომ ვთქვათ „მარილის სვეტი", რომელსაც არაფერი შეუძლია. აქედან ცხადი ხდება, თუ რა დიდი მნიშვნელობა აქვს ადამიანის ცხონების საქმეში ყველა სახარებისეული მცნების შესრულებას და არა მარტო სარწმუნოებას, ე.ი. ცხადი ხდება ჭეშმარიტება მართლმადიდებლობისა.
ასე იწყება ადამიანისთვის მართლმადიდებლობა და არა უბრალოდ ქრისტიანობა, უბრალოდ რელიგია ან ღვთის რწმენა.
რუსულიდან თარგმნა მაკა ბულიამ
http://orthodox.do.am/htm/Osipov/cheshmariti_religia.htm
Комментариев нет:
Отправить комментарий