მაგალი თოდუას თარგმანების ახალი კრებული.
წიგნის გარეკანზე გამოსახულია საქართველოს ხელოვნების მუზეუმში დაცული მე-17 საუკუნის სპარსული მინიატურა: მუჰამედი ბორაყით (ვირტუალური ცხენით) მიფრინავს იესო ქრისტეს საფლავის თაყვანსაცემად. წიგნში კი, რომლის სახელწოდებაა "მაცხოვარი და ღვთისმშობელი სპარსულ პოეზიაში" და რომელიც გამომცემლობა "არტანუჯმა" გამოსცა, შესულია მაგალი თოდუას მიერ თარგმნილი სპარსული პოეზიის ნიმუშები მე-9 საუკუნიდან მე-20-მდე.
ჩვენი სტატიის მიზანი არ არის იმის ახსნა, თუ რას ნიშნავს ბორაყი სპარსულ ხელოვნებაში, რატომ აქვს მას ქალის სახე, რატომ აქვს მუჰამედს სახე ცეცხლის ალით დაფარული, ანდა რა გრაგნილები უჭირავთ ხელში ანგელოზებს. ჩვენ იმ პოეზიის ნიმუშებზე გვინდა მოგიყვეთ, სადაც იესო და მარიამი მხატვრულ სახეებად იქცნენ და იმის ახსნას შევეცადოთ, რამ გამოიწვია ეს მოვლენა ისლამურ ხელოვნებაში.
წინამდებარე კრებული მესამე, შევსებული გამოცემაა. პირველად იგი შვიდი წლის წინ გამოიცა, რასაც საფუძვლად ედო მაგალი თოდუას მეცნიერული კვლევა.
"ქრისტე და ღვთისმშობელი ყურანშიც არის მოხსენიებული, ეს იცოდნენ ლიტერატორებმაც და იცის საზოგადოებამაც, მაგრამ როდესაც გელათის აკადემიაში სპარსული პოეზიის კურსის კითხვა დავიწყე, აღმოვაჩინე, რომ ამ თემაზე ჩვენი მეცნიერები ფოკუსირებულნი არ ყოფილან, არც კვლევები არსებობდა და არც შესაბამისი პოეზიის თარგმანები. კვლევისას გაირკვა, რომ რუდაქიდან მოყოლებული, აიათოლა ხომეინის ჩათვლით (რომელიც, სხვათა შორის, შესანიშნავი პოეტი იყო, მისი ლექსები სიკვდილის შემდეგ გამოქვეყნდა), უამრავ პოეტს აქვს სათუთი დამოკიდებულება ქრისტესა და ღვთისმშობლისადმი. ასევეა არაბულ და თურქულ პოეზიაში, თუმცა კი, ნაკლები დოზით, განსხვავებით ქართული საერო პოეზიისგან, სადაც გურამიშვილის გარდა, იესო ქრისტე პოეტური სახედ არსად გვხვდება," - ამბობს მაგალი თოდუა.
სპარსულ პოეზიაში იესოსა და მარიამის სახეთა კვლევა ("ისა-ნამე" ანუ "იესოს წიგნი", როგორც მაგალია თოდუა უწოდებს) 4 ტომად არის ჩაფიქრებული, რომლის პირველი ტომი სპარსულ ენაზე 2002 წელს გამოიცა და მასში შესულია 600-მდე პოეტის შემოქმედება. სულ მალე კი, ირანის საელჩოს მხარდაჭერით, გამოვა მეორე ტომი, სადაც მკვლევარი უკვე იმის ახსნას ცდილობს, რამ განაპირობა სპარსი პოეტების ესოდენ დიდი ინტერესი იესოს სახისადმი და რატომ დადგა ქრისტე ადამის, მოსეს, იაკობის გვერდით.
ირანელ მეცნიერთა რჩევით, მაგალი თოდუამ ნაშრომს ინგლისური ტექსტი დაურთო, ხოლო საკუთარი ინიციატივით - ქართული.
სპარსული პოეზია ბიბლიურ პატრიარქებს - ადამს, მოსეს და იაკობს თუ მოკვდავებად მიიჩნევს, იესოს უკვდავს უწოდებს, საუბრობს მის ჯვარცმაზე და იმაზე, რომ იგი არ მომკვდარა, არამედ მეოთხე სფეროშია დავანებული, იქ, სადაც მზეა და მეორედ მოსვლის დროს ის შეეწევა ადამიანებს. რასაკვირველია, მკვლევარიც და სპარსი პოეტებიც შორს არიან რელიგიური ახსნებისგან. მაგრამ მაინც დგას კითხვა: რატომ მოიხიბლა სპარსული პოეზია იესოს პერსონით?
მაგალი თოდუა: "შეიძლება უცნაურად მოგვეჩვენოს, რომ ყურანში მოხსენებული იესო პოეტებისთვის საყვარელი პერსონაჟი გახდა, მაგრამ თუ გავიხსენებთ იმას, რომ მთელი სპარსული პოეზია არის სუფიური ანუ ნეოპლატონური, რომლის მიხედვით, ჩვენ ვართ უფლის ემანაცია, რომელსაც აქვს უნარი, ამაღლდეს და დაუბრუნდეს ისევ ღვთაებას; მაგრამ თუკი ქრისტიანული სწავლებით ჩვენ შეგვიძლია ჩვენი ცხოვრებით უფალთან მისვლა, სუფიზმი მიიჩნევს, რომ ადამიანს აქვს საშუალება, 12 საფეხურის გავლის შემდეგ, რომლის დროსაც კარგავს ხორციელ არსებობას, არათუ მივიდეს უფალთან, არამედ გაითქვიფოს მასში, ანუ ღმერთდ იქცეს. ქრისტე აღმოჩნდა იდეალური მოდელი ისლამის მოაზროვნეებისათვის - ღმერთი, რომელიც ჩამოვიდა, იცხოვრა, ივნო და აღდგა. ერთ-ერთი აპოკრიფის მიხედვით, როდესაც გაბრიელ მთავარანგელოზს იესო უფალთან მიჰყავს, მას დაავალეს ენახა, მიწიერი არაფერი გაჰყოლოდა თან. მთავარანგელოზმა იესოს ტანსაცმლის გვირისტში აღმოაჩინა ნემსი, რაც მას, როგორც ადამიანს, ტანსაცმლის დასაკერებლად სჭირდებოდა ხოლმე. ამის გამო გაჩერდა იესო მეოთხე, ანუ მზის სფეროში. ცალკე კვლევის თემაა მზისა და ქრისტიანული კულტურის ურთიერთობის საკითხი. ასეა თუ ისე, სპარსი პოეტები მუჰამედს კი არ სთხოვენ სათხოვარს, არამედ იესოს; მიაჩნიათ, რომ ის იხსნის მათ ანტიქრისტესაგან. მათ იესოს თემაზე უამრავი მხატვრული სახე შექმნეს."
მე-16 საუკუნის პოეტი ფუზული მინდორში ჯეჯილის ღელვას ადარებს მარიამის კალთაში მწოლარე იესოს თამაშს. ხოლო მე-19-20 საუკუნის მიჯნის პოეტი ადიბ ფარაჰანელი ვარდის კოკორის გამოსვლას ღვთისმშობლის ფეხმძიმობას ადარებს და ულამაზეს სურათს ხატავს: "იცის კოკორმა, წითელი ვარდი უზის ბუტკოში, და გამოსულა, თითქოს უბიწო იყოს ქალწული და მაცხოვარზე იყოს ორსულად."
სპარსული პოეზიის კვლევისას დაგროვილი თარგმანები ამ სამიოდე წლის წინ მაგალი თოდუამ ერთ ტომად შეკრა და 6 ეგზემპლარად გამოსცა, წინასიტყვაობის დართვით, ერთი - ირანის პრეზიდენტის ბიბლიოთეკას უსახსოვრა, ერთი - საქართველოს პრეზიდენტისას, ორი - ეროვნულ ბიბლიოთეკას, ერთიც - ირანისტ შვილიშვილს, ხოლო ბოლო ეგზემპლარი თავისთვის დაიტოვა. ირანის საელჩომ მეცნიერს შრომა არ დაუკარგა და სპარსული პოეზიის ნიმუშები ორ ტომად გამოსცა, სადაც ნიზამის "ლეილ მაჯნუნის" სრული ვერსიის და ფირდოუსის "შაჰ-ნამეს" გარდა, შესულია შაჰიდ ბახელის, რუდაქის და მისი თანამედროვე, მე-9 საუკუნის პოეტი ქალის, ყაზდარ-შაჰის ასულის რაბიას ლექსები, ასევე ნასერ ხოსრავის, ომარ ხაიამის, ნიზამი განჯელის, ხაყანი შირბანელის, საადი შირაზელის, ჯალალ-ედ-დინ რუმის, ჰაფეზის, ფუზულის, მე-19 საუკუნის კიდევ ერთი შაჰის ასულის - მახფის, ხომეინის და სხვათა შემოქმედება.
აღნიშნული კრებულისათვის 2010 წელს მაგალი თოდუა ირანის მთავრობის საერთაშორისო პრემიით დააჯილდოეს, რომელიც შაჰის დაარსებულია და 10 წელიწადში ერთხელ მსოფლიოს საუკეთესო ირანისტს გადაეცემა ხოლმე.
ჩვენ კი, ვისაც დღეს ხელთ გვაქვს "არტანუჯის" გამოცემული კრებული, ქრისტიანებისათვის ცოტა უცნაური სათაურით "მაცხოვარი და ღვთისმშობელი სპარსულ პოეზიაში", ერთი უბრალო რამის თქმა შეგვიძლია - ხელოვნებას შესწევს ძალა, სამყარო გააერთიანოს და გვაჩვენოს ის ისეთად, როგორადაც შემოქმედმა ჩაიფიქრა და განახორციელა.
http://24saati.ge/index.php/category/culture/books/2012-01-17/24148.html
წიგნის გარეკანზე გამოსახულია საქართველოს ხელოვნების მუზეუმში დაცული მე-17 საუკუნის სპარსული მინიატურა: მუჰამედი ბორაყით (ვირტუალური ცხენით) მიფრინავს იესო ქრისტეს საფლავის თაყვანსაცემად. წიგნში კი, რომლის სახელწოდებაა "მაცხოვარი და ღვთისმშობელი სპარსულ პოეზიაში" და რომელიც გამომცემლობა "არტანუჯმა" გამოსცა, შესულია მაგალი თოდუას მიერ თარგმნილი სპარსული პოეზიის ნიმუშები მე-9 საუკუნიდან მე-20-მდე.
ჩვენი სტატიის მიზანი არ არის იმის ახსნა, თუ რას ნიშნავს ბორაყი სპარსულ ხელოვნებაში, რატომ აქვს მას ქალის სახე, რატომ აქვს მუჰამედს სახე ცეცხლის ალით დაფარული, ანდა რა გრაგნილები უჭირავთ ხელში ანგელოზებს. ჩვენ იმ პოეზიის ნიმუშებზე გვინდა მოგიყვეთ, სადაც იესო და მარიამი მხატვრულ სახეებად იქცნენ და იმის ახსნას შევეცადოთ, რამ გამოიწვია ეს მოვლენა ისლამურ ხელოვნებაში.
წინამდებარე კრებული მესამე, შევსებული გამოცემაა. პირველად იგი შვიდი წლის წინ გამოიცა, რასაც საფუძვლად ედო მაგალი თოდუას მეცნიერული კვლევა.
"ქრისტე და ღვთისმშობელი ყურანშიც არის მოხსენიებული, ეს იცოდნენ ლიტერატორებმაც და იცის საზოგადოებამაც, მაგრამ როდესაც გელათის აკადემიაში სპარსული პოეზიის კურსის კითხვა დავიწყე, აღმოვაჩინე, რომ ამ თემაზე ჩვენი მეცნიერები ფოკუსირებულნი არ ყოფილან, არც კვლევები არსებობდა და არც შესაბამისი პოეზიის თარგმანები. კვლევისას გაირკვა, რომ რუდაქიდან მოყოლებული, აიათოლა ხომეინის ჩათვლით (რომელიც, სხვათა შორის, შესანიშნავი პოეტი იყო, მისი ლექსები სიკვდილის შემდეგ გამოქვეყნდა), უამრავ პოეტს აქვს სათუთი დამოკიდებულება ქრისტესა და ღვთისმშობლისადმი. ასევეა არაბულ და თურქულ პოეზიაში, თუმცა კი, ნაკლები დოზით, განსხვავებით ქართული საერო პოეზიისგან, სადაც გურამიშვილის გარდა, იესო ქრისტე პოეტური სახედ არსად გვხვდება," - ამბობს მაგალი თოდუა.
სპარსულ პოეზიაში იესოსა და მარიამის სახეთა კვლევა ("ისა-ნამე" ანუ "იესოს წიგნი", როგორც მაგალია თოდუა უწოდებს) 4 ტომად არის ჩაფიქრებული, რომლის პირველი ტომი სპარსულ ენაზე 2002 წელს გამოიცა და მასში შესულია 600-მდე პოეტის შემოქმედება. სულ მალე კი, ირანის საელჩოს მხარდაჭერით, გამოვა მეორე ტომი, სადაც მკვლევარი უკვე იმის ახსნას ცდილობს, რამ განაპირობა სპარსი პოეტების ესოდენ დიდი ინტერესი იესოს სახისადმი და რატომ დადგა ქრისტე ადამის, მოსეს, იაკობის გვერდით.
ირანელ მეცნიერთა რჩევით, მაგალი თოდუამ ნაშრომს ინგლისური ტექსტი დაურთო, ხოლო საკუთარი ინიციატივით - ქართული.
სპარსული პოეზია ბიბლიურ პატრიარქებს - ადამს, მოსეს და იაკობს თუ მოკვდავებად მიიჩნევს, იესოს უკვდავს უწოდებს, საუბრობს მის ჯვარცმაზე და იმაზე, რომ იგი არ მომკვდარა, არამედ მეოთხე სფეროშია დავანებული, იქ, სადაც მზეა და მეორედ მოსვლის დროს ის შეეწევა ადამიანებს. რასაკვირველია, მკვლევარიც და სპარსი პოეტებიც შორს არიან რელიგიური ახსნებისგან. მაგრამ მაინც დგას კითხვა: რატომ მოიხიბლა სპარსული პოეზია იესოს პერსონით?
მაგალი თოდუა: "შეიძლება უცნაურად მოგვეჩვენოს, რომ ყურანში მოხსენებული იესო პოეტებისთვის საყვარელი პერსონაჟი გახდა, მაგრამ თუ გავიხსენებთ იმას, რომ მთელი სპარსული პოეზია არის სუფიური ანუ ნეოპლატონური, რომლის მიხედვით, ჩვენ ვართ უფლის ემანაცია, რომელსაც აქვს უნარი, ამაღლდეს და დაუბრუნდეს ისევ ღვთაებას; მაგრამ თუკი ქრისტიანული სწავლებით ჩვენ შეგვიძლია ჩვენი ცხოვრებით უფალთან მისვლა, სუფიზმი მიიჩნევს, რომ ადამიანს აქვს საშუალება, 12 საფეხურის გავლის შემდეგ, რომლის დროსაც კარგავს ხორციელ არსებობას, არათუ მივიდეს უფალთან, არამედ გაითქვიფოს მასში, ანუ ღმერთდ იქცეს. ქრისტე აღმოჩნდა იდეალური მოდელი ისლამის მოაზროვნეებისათვის - ღმერთი, რომელიც ჩამოვიდა, იცხოვრა, ივნო და აღდგა. ერთ-ერთი აპოკრიფის მიხედვით, როდესაც გაბრიელ მთავარანგელოზს იესო უფალთან მიჰყავს, მას დაავალეს ენახა, მიწიერი არაფერი გაჰყოლოდა თან. მთავარანგელოზმა იესოს ტანსაცმლის გვირისტში აღმოაჩინა ნემსი, რაც მას, როგორც ადამიანს, ტანსაცმლის დასაკერებლად სჭირდებოდა ხოლმე. ამის გამო გაჩერდა იესო მეოთხე, ანუ მზის სფეროში. ცალკე კვლევის თემაა მზისა და ქრისტიანული კულტურის ურთიერთობის საკითხი. ასეა თუ ისე, სპარსი პოეტები მუჰამედს კი არ სთხოვენ სათხოვარს, არამედ იესოს; მიაჩნიათ, რომ ის იხსნის მათ ანტიქრისტესაგან. მათ იესოს თემაზე უამრავი მხატვრული სახე შექმნეს."
მე-16 საუკუნის პოეტი ფუზული მინდორში ჯეჯილის ღელვას ადარებს მარიამის კალთაში მწოლარე იესოს თამაშს. ხოლო მე-19-20 საუკუნის მიჯნის პოეტი ადიბ ფარაჰანელი ვარდის კოკორის გამოსვლას ღვთისმშობლის ფეხმძიმობას ადარებს და ულამაზეს სურათს ხატავს: "იცის კოკორმა, წითელი ვარდი უზის ბუტკოში, და გამოსულა, თითქოს უბიწო იყოს ქალწული და მაცხოვარზე იყოს ორსულად."
სპარსული პოეზიის კვლევისას დაგროვილი თარგმანები ამ სამიოდე წლის წინ მაგალი თოდუამ ერთ ტომად შეკრა და 6 ეგზემპლარად გამოსცა, წინასიტყვაობის დართვით, ერთი - ირანის პრეზიდენტის ბიბლიოთეკას უსახსოვრა, ერთი - საქართველოს პრეზიდენტისას, ორი - ეროვნულ ბიბლიოთეკას, ერთიც - ირანისტ შვილიშვილს, ხოლო ბოლო ეგზემპლარი თავისთვის დაიტოვა. ირანის საელჩომ მეცნიერს შრომა არ დაუკარგა და სპარსული პოეზიის ნიმუშები ორ ტომად გამოსცა, სადაც ნიზამის "ლეილ მაჯნუნის" სრული ვერსიის და ფირდოუსის "შაჰ-ნამეს" გარდა, შესულია შაჰიდ ბახელის, რუდაქის და მისი თანამედროვე, მე-9 საუკუნის პოეტი ქალის, ყაზდარ-შაჰის ასულის რაბიას ლექსები, ასევე ნასერ ხოსრავის, ომარ ხაიამის, ნიზამი განჯელის, ხაყანი შირბანელის, საადი შირაზელის, ჯალალ-ედ-დინ რუმის, ჰაფეზის, ფუზულის, მე-19 საუკუნის კიდევ ერთი შაჰის ასულის - მახფის, ხომეინის და სხვათა შემოქმედება.
აღნიშნული კრებულისათვის 2010 წელს მაგალი თოდუა ირანის მთავრობის საერთაშორისო პრემიით დააჯილდოეს, რომელიც შაჰის დაარსებულია და 10 წელიწადში ერთხელ მსოფლიოს საუკეთესო ირანისტს გადაეცემა ხოლმე.
ჩვენ კი, ვისაც დღეს ხელთ გვაქვს "არტანუჯის" გამოცემული კრებული, ქრისტიანებისათვის ცოტა უცნაური სათაურით "მაცხოვარი და ღვთისმშობელი სპარსულ პოეზიაში", ერთი უბრალო რამის თქმა შეგვიძლია - ხელოვნებას შესწევს ძალა, სამყარო გააერთიანოს და გვაჩვენოს ის ისეთად, როგორადაც შემოქმედმა ჩაიფიქრა და განახორციელა.
http://24saati.ge/index.php/category/culture/books/2012-01-17/24148.html
Комментариев нет:
Отправить комментарий