აკაკი წერეთელი. ორი ლექსი...

ხ მ ა
   
  გარს ეხვევიან ვარსკვლავნი
  ცაზე ამოსულ მთვარესა! . .
  შექათქათებენ ბრწყინვალეს,
  სხივს რომ ფენს არემარესა! . .
  გარს ევლებიან წმინდანი
  დედოფალს - დედაღვთისასა! . . .
  შეგალობ-შეღაღადებენ
  მადლს რომ ფენს ქვეყნად ძისასა.
  სამოთხის კარზედ ქალწული
  დამჯდარა ოქროს სელზედა:
  ბროლის თითისტრით ლალის ძაფს
  ართავს და იხვევს ხელზედა. . .
  კვართსა ქსოვს საქართველოსთვის,
  ქვეყანა მის წილხვედრია!
  და ის წყალობაც საქვეყნო
  თამარის შენავედრია!
  რომ გაათავებს ხელსაქნარს
  გადმოფენს საქართველოსა
  და ააყვავებს ფერადათ,
  ვით გაზაფხული მდელოსა!
  მაგრამ ეს ერთი ხანია
  ბოლოს ვერ აბამს ხელსაქნარს,
  რაღაცა უშლის სიწმინდეს,
  უკუღმა სცარავს თითისტარს.
  თავზე ადგიან დედოფალს
  ნინო, ქეთევან, თამარი,
  ხორცით ყვავილი ივერთა
  და სულით წმინდა ლამპარი.
  ატირდნენ წმინდა დედანი,
  დაღონდა დედა ღვთისაცა
  და შეეკითხა, განგება
  ხელში უპყრია ვისაცა:
  "რა მიზეზია, რომ მადლი
  ვეღარ სჭრის რჩეულ ერზედა
  და საქართველოს ვხედავთ დღეს
  სულ სხვა გუნება-ფერზედა?"
  მიბრძანდა იესო ტკბილი
  და უთხრა: "ნუ სწუხ, დედაო,
  დავფიქრებულვარ მრავალჯერ
  მეც მაღლით მაგაზედაო!
  ის აღარ არის, რაც იყო
  შენი წილხვედრი ერიო!
  იმას უშვრება თავის თავს,
  რასაც ვერ უზამს მტერიო.
  აღარც ხატი სწამს, არც ჯვარი,
  არც სადმე სასწაულიო!..
  და ჯოჯოხეთის სიბილწით
  გადარეცხია გულიო.
  გადაუგდია გულიდგან
  ჩემი მოძღვრება-მცნებაო
  და მეც სასჯელად დაუდევ
  იობის მოთმინებაო!.."
  "ნუ გულისწყრომით ამხილებ
  და ნუცა რისხვით სწავლი მათ!"
  ევედრებოდენ მაცხოვარს
  ქართველ დედანი სულ ერთხმად.
  "მათი დაცემის მიზეზი"
  თვით უწყი, მხსნელო, რაც არი!
  უცეცხლოთ ძალუძს ხეს სადმე
  დაჰყაროს ნახშირ-ნაცარი?
  ცეცხლად მოედვა ქვეყანას
  ბედი, უკუღმა მბრუნავი!..
  აღარ ჰყავს ძველი მოკეთე,
  მფარველ-პატრონი მზრუნავი!
  რაც ეკლესიას ივერთა
  მისცა მსოფლიო კრებამა,
  ის დღეს ახადა გარეშე
  ძალამ და აოხრებამა.
  აღარ ჰყავს კათალიკოზი,
  მღვდელ მთავარ მეუფროსები,
  მათ ნაცვლად ნაძალადევათ
  დაუსვეს ეგზარხოსები.
  ისინი განძრახ უკარგვენ
  ხალხს რწმენა-სასოებასა
  და აპირობენ სხვა სჯულის
  სხვაგვარად შემოღებასა.
  სცდილობენ, ენა ქართული
  გარდაჰქმნან სლოვენურადა,
  მაგრამ ერთთავად კი არა!
  ნელ-ნელა, ეშმაკურათა.
  შესცვალეს წესი მოძღვრების,
  გადაქმნეს თვით საგანიცა,
  უარჰყვეს ლოცვა ქართული
  და მათი კურთხევანიცა.
  ვერ ეღირსება ქართველი
  მღვდლობას და მონოზნობასა,
  გინდ აეყვანოს ზეცამდე
  ის სამღვთო მადლის გზნობასა.
  თუ სლოვენურად არ სწირა
  და უარს არ ჰყოფს ქართულსა!
  ასე ამბობენ: ქართული
  არც ხორცს არგებსო, არც სულსა.
  და ამ განზრახვით ააგეს
  სხვადასხვა სემენარია
  და მათმა მეცადინობამ
  საქრისტიანო არია!..
  იქ გაუგებარ სიტყვებით
  უვსებენ ყურთა სმენასა
  და უკრძალავენ მოწაფეთ
  სამშობლო დედა-ენასა.
  მათი გაზრდილი სამღვდელო
  გზა და კვალარეულია,
  არც შინაურად ვარგია
  და აღარც გარეულია!
  ხალხს მათი არა ესმის რა. . .
  უბღვერს როგორც მტერს მტრულადა
  და ეკლესიაც მის გამო
  დამხობილია სრულადა.
  სემენარიის რექტორად
  დღესაც რომ გერმოგენია -
  ივერთა ეკლესიისთვის
  ჯოჯოხეთური გენია.
  სდევნის ქართველებს, არ იშლის
  თვით მათი სჯულის მტრობასა
  და ამ ღვაწლისთვის მოელის
  დღე-დღეზედ მღვდელმთავრობასა.
  მაშინ კი უფრო თამამად
  მახვილს აიღებს პილატე
  და შეიქნება ქვეყნისთვის
  მეორე თეოფილაკტე!.."
  რომ მოისმინა იესომ,
  ბრძანა: "ჰო, სულ მართალია!
  მაგრამ ეგ ყველა ხომ მაინც
  ხალხისვე ცოდვა-ბრალია?
  თუ თათრობის დროს კი შესძლო,
  დაეცვა წმინდა ტაძარი,
  დღეს მწვალებლობას გულგრილად
  რაღათ გაუღო მან კარი?
  თუ ძველთა ჩემი გულისთვის
  თავსაც კი სდებდა სამოწმოთ,
  დღეს რაღათ არის უგრძნობლათ
  აუღელვებლათ და უხმოთ?
  ჭირის ამტანი გულგრილად
  თავს რისთვის უდებს სატანას?
  "ეძიებდეთ და ჰპოვებდით" -
  ასე არ ვამცენ ქვეყანას?
  აბა, ეძიოს იმანაც
  საერთო ამბოხებითა,
  თუ არ იპოვნოს, რაცა სურს
  ღვთისმშობლის მეოხებითა.
  მაგრამ ჯერ კიდევ იმ ხალხის
  გრძნობა ეშმაკის ხელშია
  და მეც იმიტომ ჩავაგდე
  იობის განსაცდელშია!.."
  "დიდხანს იქნება, უფალო,
  მაგ განსაცდელში ქართველი?"
  ეკითხებოდა მარიამ,
  ქვეყნის სიკეთის მზრახველი.
  "არაო, - ბრძანა იესომ,
  მას იხსნის თქვენი ფარიო
  და წაღმა დატრიალდება
  ეგ წმინდა თითისტარიო".

   **

  ნ.ნ. დურნოვოს
   
  ცოლიც რუსი მყავს, შვილიც რუსი მყავს
  და მეც რუსეთში დავჭაღარავდი,
  მიყვარდა რუსი, მაგრამ მის ნაკლს კი
  აღვიარებდი, ვერა ვფარავდი.
  ვუქებდი წარსულს, მაგრამ აწმყოში
  მძულდა მთავრობა ბიუროკრატი
  და მე რომ რუსად წარმოვიდგენდი,
  სხვაგვარი იყო იმისი ხატი.
  ქრისტეს მოყვარე, სულით მაღალი,
  გაჭირვებულთა ხელის შემწყობი,
  უსამართლოთა და უკუღმართთა
  აღვირამსხმელი და დამამხობი.
  ვით ჩვენ წინაპრებს, მეც ისე მყავდა
  მაშინ რუსობა წარმოდგენილი -
  მთელ საქართველოს დამხსნელ-მფარველად
  და სასოებით მიცემდა გული.
  მაგრამ რა ვნახე, ჩემ სამშობლოში
  როცა დავბრუნდი, ღმერთო ძლიერო!
  ერთგულების და სიყვარულისთვის
  გადასახადი სამაგიერო!
  ზიზღი და მტრობა! სხვა არაფერი,
  დევნა სასტიკი ხორცის და სულის,
  ვითომ მტყუანი იყოს ქართველი
  და მართალი კი სულ ის და სულ ის.
  რუსებს ეჭირათ სუყოველგვარი
  ჩვენი ცხოვრების ასპარეზები,
  გვაჯდენ კისერზედ, როგორც სახედრებს
  და გვერდებს გვჭრიდა მათი დეზები.
  სამღვდელოებას და მის ეგზარხოსს
  აებნათ ქრისტეს ნამოძღვრი კვალი,
  შეჰქონდათ ხალხში უსჯულოება,
  საქრისტიანო უარჰყვეს ვალი.
  გარეგნად მღვდლები, შინაგნად მგლები
  თავს არ იტეხდნენ ქრისტეს მცნებაზე
  და გამაძღრები ფიქრობდნენ მხოლოდ
  როგორც ჟანდრები, გარუსებაზე.
  სამსჯავროებში აღარსად იყო
  აღარც კანონი, არც სამართალი
  და თვითოეულ მსაჯულთაგანსაც
  გარუსებისკენ ეჭირა თვალი.
  აღმზრდელებიცა ჩვენი შვილების
  მხოლოდ ჰფიქრობდნენ გარუსებაზე
  და არა მათის მოწაფეების
  გრძნობა-გონების ამაღლებაზე.
  მე კი ვამბობდი, რომ მოვლინება
  ეს დროებითი მხოლოდ მეხია. . .
  მომავლისაგან ველოდი სულ სხვას
  და მაინც გული არ გამტეხია.
  ვფიქრობდი, მოვა აწ ახალი დრო,
  ის გაგვინათლებს დღევანდელ ბნელსა
  და მოველოდი მე გაზაფხულის
  წინამორბედს და მახარობელსა.
  და აი, მართლაც დღეს გამოგვიჩნდი...
  კურთხეულ იყოს შენი ჭაღარა!..
  და შენთან ერთად ძმობა-ერთობას
  უმღერს, უგალობს ჩემი ნაღარა.

ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში აკაკის ნაკლებად ცნობილ ლექსებს მიაკვლიეს.

1000-ზე მეტი ლექსი, დრამატული და პროზაული ნაწარმოები, პუბლიცისტური თუ პირადი წერილი... უზარმაზარი მემკვიდრეობა, რომელიც აკაკი წერეთელმა დაგვიტოვა. და თურმე კიდევ შესაძლებელია მისი უცნობი ან საზოგადოებისათვის ნაკლებად ცნობილი თხზულებების სიძველეთა საცავეებში, ძველ გამომცემლობებსა თუ საოჯახო ალბომებში აღმოჩენა.

  "ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის ფონდებში მიკვლეული იქნა აკაკი წერეთლის ნაკლებად ცნობილი ორი ლექსი - "ხმა" და "ნ.ნ. დურნოვოს". "ხმა" შემონახულია 2 ნუსხით, ერთი დაცულია "ღ" ფონდში - არქიმანდრიტ ტარასი კანდელაკის ავტობიოგრაფიულ კრებულში, სათაურით, "აკაკის ორი დაუბეჭდავი ლექსი", - ამბობს საქართველოს ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის თანამშრომელი, ფილოლოგიის აკადემიური დოქტორი ლია კიკნაძე და დასძენს, - რომ მეორე ლექსი "ნ.ნ. დურნოვოს", ასევე - კირიონის (საძაგლიშვილი) არქივში ინახება და აკაკის 7-ტომეულშია დაბეჭდილი, მაგრამ სხვა სათაურით "ბრიხნიჩოვს" და არა "დურნოვოს".

  ლექსის ხელნაწერთან შედარებისას აღმოჩნდა, რომ დურნოვოსადმი მიძღვნილი ლექსი იონა ბრიხნიჩოვისადმი მიძღვნილი ლექსის გადამუშავებული და გავრცობილი ვარიანტია და 14 სტროფისგან შედგება. როგორც ჩანს, აკაკიმ ის ჯერ ბრიხნიჩოვს მიუძღვნა, შემდეგ გადააკეთა და მიუძღვნა დურნოვოს. და ის კირიონის არქივში უკვე ამ სახით მოხვდა.

  ლია კიკნაძე: "ხმა" პოეტის არც შვიდტომეულში და არც თხუთმეტტომეულში შესული არაა. იგი პირველად აკაკის გარდაცვალების წლისთავზე, 1916 წლის 26 იანვარს, გაზეთ "მეგობარში" სხვა სათაურით - "ხალხური" დაიბეჭდა. უმკაცრესი ცენზურის გამო 38 სტროფიდან მხოლოდ 29-მ ნახა დღის სინათლე, ხოლო 35-ე სტროფიდან ერთი ტაეპი - "საერთო ამბოხებითა" ამოიღეს. 

  1992 წელს ჟურნალმა "განთიადმა" ეს ლექსი გადაბეჭდა ნაკლული სახით, კომენტარის გარეშე. იმავე წელს "მნათობშიც" დაიბეჭდა, უავტორო ნუსხის მიხედვით. გამომცემელ ჭრელაშვილს ლექსის ავტორის დასადგენად, პოეტის სხვა ლექსებიდან იდენტური მხატვრული ხერხებისა და სახეების მოხმობამ საშუალება მისცა, დაედასტურებინა აკაკის ავტორობა.

  "ხმა" აკაკის შემოქმედებაში ერთ-ერთი ყველაზე მკვეთრი ჟღერადობის ლექსია, რომელიც საქართველოს ისტორიის ავტოკეფალიის აღდგენისადმია მიძღვნილი. ძირითადი პერსონაჟები იესო ქრისტე და მარიამ ღვთისმშობელი არიან. მათ შორის დიალოგის ფონზე იკვეთება რუსეთის მიერ დაპყრობილი საქართველოს მაშინდელი რეალობა, როგორ სპობდა რუსეთი ყოველგვარ ეროვნულს, როგორ აძევებდ ქართულ ენას სასწავლებლებიდან და ეკლესიებიდან, როგორ ყველანაირად ჩაგრავდა ეროვნებით ქართველს, როგორ ამკვიდრებდა მონობას, ურთიერთდასმენას, უვიცობას. სასწავლებლებიდან და ეკლესიებიდან გაძევებული ქართული ენა "სლოვენურით" იცვლებოდა, რაც რწმენის დაკარგვას იწვევდა, რწმენის დაკარგვა კი ამორალური ქმედებებისკენ, ცხოვრების მიუღებელი წესებისკენ ეზიდებოდა ახალგაზრდებს.

  ცარიზმის რეაქციული პოლიტიკის გამტარებლები საქართველოს ეკლესიისა და ქართული ენის მიმართ სიძულვილით იყვნენ გამსჭვალულები და ყველანაირად უწყობდნენ ხელს ეკლესია-მონასტრების ქონების მიტაცებას რუსი კლერიკალების მიერ, ეროვნული მოღვაწეების დევნას, შევიწროვებას და გადასახლება-განადგურებას.

  აკაკი გამოსავალს "საერთო ამბოხებაში" ხედავს და ქართველ ხალხს, უმაღლესი ღვთაების პირით, აქტიური მოქმედებისკენ მოუწოდებს, რათა გაუქმებული ავტოკეფალია აღიდგინონ და ეგზარქოსები მოიშორონ. პოეტს მტკიცედ სწამდა, რომ ავტოკეფალიის აღდგენა ქვეყანას თავისუფლების მოპოვებაში დაეხმარებოდა

  - როდის დაწერა აკაკიმ ეს ლექსი?

  ლია კიკნაძე: დაახლოებით, 1898-1899 წლებში. "ხმა" აკაკის სიცოცხლეში არ დაბეჭდილა და ვერც დაიბეჭდებოდა მკაცრი ცენზურის გამო და იგი არალეგალურად ვრცელდებოდა ავტორის მიუთითებლად, რათა პოეტის უსაფრთხოება დაცული ყოფილიყო. ლექსი რომ ჩუმად ვრცელდებოდა და მხოლოდ ვიწრო წრემ იცოდა, ამას ეპისკოპოს ლეონიდეს (ოქროპირიძე) აკაკისადმი მიწერილი წერილიც ადასტურებს. 

  ლექსი, რომელიც 15-16 წლის წინ უკვე შექმნილი იყო, ეპისკოპოსმა არ იცოდა. 1914 წელს აკაკისადმი მიწერილ ერთ-ერთ წერილში (დაცულია ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში) ლეონიდე პოეტს ამ საკითხთან დაკავშირებით ლექსის შექმნას სთხოვს.

  ეპისკოპოსი წერს, რომ "დღევანდლამდე ნათქვამი, ნაფიქრი, დაწერილი და გამოქვეყნებული ავტოკეფალიის შესახებ დარჩომილია მარტოდ-მარტო წიგნებში და ჟურნალ-გაზეთებში. არამც თუ გულამდე, ხალხის ყურამდინაც ვერ მიაღწია ამ წიგნებმა და ჟურნალ-გაზეთებმა...

  ბატონო აკაკი, მარტო თქვენი სიტყვა მოედება ალად დიდსა და პატარას, მარტო თქვენი სიტყვა აამოძრავებს ერთსულოვნებით ერის ტალღებს, მარტო თქვენი სუბუქფრთიანი ლექსი ჩაუძვრება სულში ქართველ ერს და აამღერებს თავ-თავის კილოზე... თქვენი ლექსი გაუშუქებს მთელს ერს ავტოკეფალიის საკითხს, ყველას შეაყვარებს მას გულით და შეთანხმებულად აღძრავს დიდსა და პატარას ამ ხელიდან წაგლეჯილი საუნჯის დასაბრუნებლად...", "თქვენი პატარა გრძნეული ლექსი განახორციელებს მას", რაც ვერ შეძლეს პროფესორების მეცნიერულმა გამოკვლევებმა და პუბლიცისტების ცხარე წერილებმაო, - აგრძელებს წერილის ავტორი და ასკვნის: "ასეთი ლექსის, ასეთი ჰიმნის შექმნას მოითხოვს თქვენგან თქვენი დედა ეკლესია, დიდებულო მგოსანო, და იცოდეთ, რომ ასეთი ჰიმნის წყალობით ახმაურებულ საქართველოს ვეღარ გაუმაგრდებიან ჩვენი ეკლესიის მონობით შემბოჭავი ძალები".

  - მეორე ლექსი თუ დაიბეჭდა აკაკის დროს?

  - არა, აკაკის სიცოცხლეში არ დაბეჭდილა. ის შედგება 14 სტროფისგან და მასში მუქ ფერებშია დახატული რუსიფიკატორული პოლიტიკის შედეგები საქართველოში. ლექსის ადრესატია, როგორც ზემოთ აღვნიშნე, ნიკოლოზ დურნოვო, რომელიც საქართველოსთვის მნიშვნელოვან ფიგურას წარმოადგენდა, რადგან დიდი მონდომებით იღვწოდა ჩვენი ქვეყნის ეროვნულ მოღვაწეებთან ერთად საქართველოს ავტოკეფალიის აღსადგენად. იგი მართლმადიდებელი ეკლესიის ისტორიის მკვლევარი, პუბლიცისტი, გამომცემელი, ქველმოქმედი იყო. გმობდა ველიკორუსულ პოლიტიკას - პატარა ერების დამცირებასა და ჩაგვრას. კირიონისა და სხვა ავტორების შრომების გაცნობის შემდეგ ქართველების, ქართული კულტურისა და ეკლესიის დიდი ქომაგი გახდა.

  თავისი წიგნებითა და პუბლიცისტური წერილებით ააშკარავებდა რუსეთის რეაქციულ პოლიტიკას საქართველოს ხალხისა და სამოციქულო ეკლესიის წინააღმდეგ და ხმამაღლა აცხადებდა ქართული ეკლესიის გაუქმების არაკანონიერების შესახებ. აი, ასეთ ღირსეულ პიროვნებას უძღვნა აკაკიმ ეს ლექსი.

   

resonancedaily.com