28 სექტემბერს უძველესი დღესასწაული, ალავერდობა აღინიშნება.წმიდა იოსებ ალავერდელის სახელს არაერთი სასწაული უკავშირდება. ის ერთ-ერთია საქართველოში მოღვაწე ცამეტ ასურელი მამათაგან. თუ როგორ აღინიშნებოდა ალავერდობა საქართველოში, გვესაუბრება ქალბატონი ნინო ღამბაშიძე (ივ. ჯავახიშვილის ისტორიისა და ეთნოლოგიის ინსტიტუტი):
“ალავერდობის, კახეთის ამ უდიდესი სალოცავის დღესასწაულის სრული აღწერილობა, ფაქტობრივად, არ გაგვაჩნია. ვინაიდან თავად ტაძარი უკავშირდება წმიდანების: იოსებ ალავერდელის, დიდმოწამე გიორგის, ქეთევან წამებულის სახელებს და ჯვართამაღლებას, ყველა ამ წმიდანის სახელი თუ საღრმთო ისტორიული მოვლენა თავად ალავერდობის დღესასწაულში აისახა. ისინი ერთიან ქრონოლოგიურ მოვლენებთან არიან დაკავშირებული. წმიდა იოსებ ალავერდელი აარსებს ტაძარს, რომელსაც გადმოცემა წმიდა გიორგის უკავშირებს. XVI საუკუნეში ლევან კახთა მეფეს ძელი ცხოველის ნაწილი ჩამოაქვს იერუსალიმიდან და ალავერდობის მთავარი დღესასწაული ჯვართამაღლების სახელზე არსდება. XVIII საუკუნეში ალავერდობას წმიდა ქეთევანის ხსენება უკავშირდება. საქართველოსა და ევროპის ამ უდიდესი წმიდანი ქალის სახელი ძალზედ საინტერესოდ აკავშირებს ალავერდსა და ქურმუხის წმიდა გიორგის.
ალავერდობა ხანგრძლივი, ცალკეული ღირშესანიშნავი დღეებისაგან შემდგარი დღესასწაულია. მას ციკლური ხასიათი აქვს. წყაროსა და გადმოცემების მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, თავდაპირველად ალავერდობა გიორგობას უნდა გამართულიყო. XIX საუკუნის ქართული პერიოდული პრესის მიხედვით, ალავერდობა მაშინ წელიწადში ორჯერ იმართებოდა: 14 (27) სექტემბერს ჯვართამაღლებას და 10 (23) ნოემბერს გიორგობას; ანუ, ნოემბრის გიორგობაც ალავერდობად ითვლებოდა. მართალია, ეგზარქოსმა იონამ ალავერდში არსებული ეკვდერი წმიდა გიორგის, ხოლო თავად ტაძარი ჯვართამაღლების სახელზე აკურთხა, მაგრამ ეს მხოლოდ ტრადიციის განახლებად შეიძლება მივიჩნიოთ. საისტორიო წყაროები აღნიშნავენ, რომ თავდაპირველი ტაძარი წმიდა გიორგის სახელზე აიგო. ალავერდის სატაძრო დღესასწაული ჯვართამაღლებას XVI საუკუნეში დაუკავშირდა, როდესაც კახთა მეფე ლევანმა იერუსალიმიდან ალავერდში ცხოველმყოფელი ჯვრის ნაწილი ჩამოაბრძანა. მას მერე იგი ხალხისთვის მთავარ დღესასწაულად იქცა. წმიდა იოსებ ალავერდელის დღესასწაულიც ბუნებრივადაა მოქცეული მოცემული დღეობის ციკლში, რომელიც ალავერდობას უკავშირდება. კერძოდ, 15 (28) სექტემბერს. ალავერდობა წმიდა ქეთევან დედოფალსაც უკავშირდება. მისი ხსენება წინ უსწრებს ჯვართამაღლებას და 13 (26) სექტემბერს აღინიშნება.
ალავერდობა მსგეფსის დღესასწაულია, ანუ იგი მთავარი დღესასწაულის ორ სწორზე იზეიმება და ყველა სწორი ისეთივე ძალისაა, როგორც პირველი. ამგვარად, ალავერდობამ თავის თავში მოიცვა და ასახა VI-XVIII საუკუნეების კახეთისა და ეკლესიის ისტორიის რთული, ტრაგიკული და იმავდროულად დიდებით სავსე მოვლენები.
XX საუკუნის 30-იან წლებში შეგროვებული ეთნოგრაფიული მასალების მიხედვით, ალავერდობა უძრავი დღესასწაულია და ჯვართამაღლებას არ ასცდება. ამავე მასალის მიხედვით ხალხმა კარგად იცის რას ეძღვნება ჯვართამაღლება და რომ ეს დღე, როგორც თვითონ აღნიშნავენ “ნამდვილი მძიმე მარხვაა.”
პერიოდულ პრესაში არსებული მასალების მიხედვით, ალავერდობაზე დიდძალი ხალხი იყრიდა თავს. დაახლოებით 15.000-20.000 ადამიანი. დღესასწაული აღინიშნებოდა ღამისთევით, რასაც პლატონ იოსელიანი ადრეული ქრისტიანული ეკლესიის წესს უკავშირებს, თუმცა აღნიშნავს, რომ სიმღერები, რომლებსაც მლოცველი დღესასწაულზე მღერის, უცხოა ქრისტიანისთვის. მისივე თქმით, ეს წარმართული ჰანგები ნელ – ნელა ქრება. ამ ქრისტიანულ დღესასწაულში მონაწილეობდნენ: კახელები, ქართლელები, ინგილოელი ლეკები, სომეხი გრიგორიანელები, ლეკები, დიდოელები, ოსები, თუშები, ხევსურები, ფშავლები, ქისტები, კახეთში დამკვიდრებული თათრები. ალავერდობაზე უძველესი დროიდან დამკვიდრებულა ბაზრობა. XIX ს-ს აღწერილობის მიხედვით, მთავრობისაგან მიცემული გეგმით აშენებდნენ დუქნებს, ალავერდის გარშემო არსებული მოედანი დაყოფილი იყო ქუჩებად, სადაც სხვადასხვა საქონლით მოვაჭრეს საკუთარი ადგილი ჰქონდა მიჩენილი. წესრიგის დასაცავად ახლომახლო სოფლების სამამასახლისოებიდან თითო კაცს ირჩევდნენ, რაც, მიუხედავად ხალხის სიმრავლისა, ხელს უწყობდა იმას, რომ დღეობაში სიმშვიდე იყო. ბაზრობაზე თუშებს გასაყიდად ჩითები, ყველი, კარაქი ჩამოჰქონდათ; ფშავლებს იარაღი, ნაჭერი, ნაბადი, ქეჩა; ხევსურებს ჩამოჰყავდათ საქონელი; სომხებს ხმალი, ტკბილეული, ტყავის ჩექმები, თბილი ტანსაცმელი და მრავალი ევროპული საქონელი მოჰქონდათ გასაყიდად. ეს საქონელი ნაღდ ფულზე იყიდებოდა ან იცვლებოდა. ქართველი მეფეები ძალზედ უწყობდნენ ხელს ამ სადღესასწაულო ბაზრობას, ვინაიდან იგი სხვადასხვა ერისა და რელიგიის ხალხთა დაახლოვებისა და გაერთიანების კარგ საშუალებად მიაჩნდათ.
“მთიელებთან ურთიერთობისათვის ამ შეკრებაზე უფრო კეთილნაყოფიერი არა არის რა. და საამისოდ არა არის იმაზე უკეთესი ადგილი, ვიდრე ქრისტიანული ტაძარი და მისი სიწმინდე-ქრისტიანთა და არა მარტო ქრისტიანთა თაყვანისცემის უდიდესი საგანი. და რა თქმა უნდა უკეთესი ადგილი ვაჭრობის განვითარებისთვისაც” – წერდა პლატონ იოსელიანი.
ალავერდობისთვის ქრისტიანსაც და მაჰმადიანსაც, ქართველსაც და არაქართველსაც შესაწირი მოჰქონდა. კათოლიკოს-პატრიარქი კირიონ II ასეთ შესაწირად მამალს ასახელებს. თუმცა ჩვენ მიერ მოპოვებული ეთნოგრაფიული მასალების მიხედვით ქათმის მამალთან ერთად, რომელიც 1 წლამდე უნდა ყოფილიყო, მამალი ცხვარიც იწირებოდა. თუშებიც და კახელებიც თავისიანს აკვლევინებდნენ საკლავს.
ალავერდში ალავერდობას მისული მლოცველი მარჯვნიდან სამჯერ შემოუვლის ტაძარს, შემდეგ შიგნით შედის და სანთლებს ანთებს. ქართველებთან ერთად დღესაც ლოცულობენ ყარაჯალელი თათრები და ქისტები. ჩვენი მთხრობლის თქმით, ერთხელ მას ებრაელი გოგონა ახლდა თან. როდესაც ტაძარში შესულან და მასპინძელს მისთვის სანთელი მიუწოდებია დასანთებად, სტუმარს უპასუხია: მე ხომ ებრაელი ვარ და როგორ დავანთებ სანთელსო. მთხრობელს უნახავს, რომ თათრებიც და ქისტებიც ქართველებივით სამჯერ უვლიან ტაძარს, სანთელიც დაუნთიათ და პირჯვარიც გადაუწერიათ.
ალავერდობის დღესასწაულს თავისი სპეციფიური რიტუალური დასასრული ჰქონდა. ალავერდის ეზოში 200 – 300 ცხენოსანი თუში იკრიბებოდა და ომში დაღუპულთა სულებისათვის დალაის სიმღერით გარს უვლიდა ალავერდის ტაძარს.
ერთ – ერთი მასალის მიხედვით, ალავერდობის დასასრულს თუშებს ტრიალ მინდორზე სცოდნიათ ცხენის გაჭენება, რის შემდეგაც სალოცავიდან სახლში ბრუნდებოდნენ. ნანული აზიკური “დალაის” სიმღერით ტაძრის სამჯერ შემოვლის წესს მართებულად უკავშირებს იმ თუში მეომრების ხსოვნას, რომლებმაც 1659 წელს ბახტრიონის ბრძოლაში იმით ისახელეს თავი, რომ “თურქმენთაგან ციხე – სიმაგრედ და საჯინიბოდქცეული ალავერდი” სხვა ქართველებთან ერთად საბოლოოდ გაათავისუფლეს.
საინტერესოა ალავერდის ეტიმოლოგიის ბ. ალბოროვისეული ახსნა. იგი მას ინგუშური ენის საფუძველზე ხსნის. მან ალავერდი დაშალა “ალაუთ” და “ერდათ”. ალაუ ინგუშურად, ცეცხლს, ალს ნიშნავს, ხოლო სიტყვა შესაბამისად, წმიდა უფალს ან ღმერთ ალას ანუ ცეცხლის, ალის, კერის ღმერთს.
ალავერდის ტაძარმა და ალავერდობამ თავის თავში მოიცვა და ასახა კახეთის მომდევნო საუკუნეების ისტორია.”
http://www.ambioni.ge/alaverdoba
“ალავერდობის, კახეთის ამ უდიდესი სალოცავის დღესასწაულის სრული აღწერილობა, ფაქტობრივად, არ გაგვაჩნია. ვინაიდან თავად ტაძარი უკავშირდება წმიდანების: იოსებ ალავერდელის, დიდმოწამე გიორგის, ქეთევან წამებულის სახელებს და ჯვართამაღლებას, ყველა ამ წმიდანის სახელი თუ საღრმთო ისტორიული მოვლენა თავად ალავერდობის დღესასწაულში აისახა. ისინი ერთიან ქრონოლოგიურ მოვლენებთან არიან დაკავშირებული. წმიდა იოსებ ალავერდელი აარსებს ტაძარს, რომელსაც გადმოცემა წმიდა გიორგის უკავშირებს. XVI საუკუნეში ლევან კახთა მეფეს ძელი ცხოველის ნაწილი ჩამოაქვს იერუსალიმიდან და ალავერდობის მთავარი დღესასწაული ჯვართამაღლების სახელზე არსდება. XVIII საუკუნეში ალავერდობას წმიდა ქეთევანის ხსენება უკავშირდება. საქართველოსა და ევროპის ამ უდიდესი წმიდანი ქალის სახელი ძალზედ საინტერესოდ აკავშირებს ალავერდსა და ქურმუხის წმიდა გიორგის.ალავერდობა ხანგრძლივი, ცალკეული ღირშესანიშნავი დღეებისაგან შემდგარი დღესასწაულია. მას ციკლური ხასიათი აქვს. წყაროსა და გადმოცემების მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, თავდაპირველად ალავერდობა გიორგობას უნდა გამართულიყო. XIX საუკუნის ქართული პერიოდული პრესის მიხედვით, ალავერდობა მაშინ წელიწადში ორჯერ იმართებოდა: 14 (27) სექტემბერს ჯვართამაღლებას და 10 (23) ნოემბერს გიორგობას; ანუ, ნოემბრის გიორგობაც ალავერდობად ითვლებოდა. მართალია, ეგზარქოსმა იონამ ალავერდში არსებული ეკვდერი წმიდა გიორგის, ხოლო თავად ტაძარი ჯვართამაღლების სახელზე აკურთხა, მაგრამ ეს მხოლოდ ტრადიციის განახლებად შეიძლება მივიჩნიოთ. საისტორიო წყაროები აღნიშნავენ, რომ თავდაპირველი ტაძარი წმიდა გიორგის სახელზე აიგო. ალავერდის სატაძრო დღესასწაული ჯვართამაღლებას XVI საუკუნეში დაუკავშირდა, როდესაც კახთა მეფე ლევანმა იერუსალიმიდან ალავერდში ცხოველმყოფელი ჯვრის ნაწილი ჩამოაბრძანა. მას მერე იგი ხალხისთვის მთავარ დღესასწაულად იქცა. წმიდა იოსებ ალავერდელის დღესასწაულიც ბუნებრივადაა მოქცეული მოცემული დღეობის ციკლში, რომელიც ალავერდობას უკავშირდება. კერძოდ, 15 (28) სექტემბერს. ალავერდობა წმიდა ქეთევან დედოფალსაც უკავშირდება. მისი ხსენება წინ უსწრებს ჯვართამაღლებას და 13 (26) სექტემბერს აღინიშნება.
ალავერდობა მსგეფსის დღესასწაულია, ანუ იგი მთავარი დღესასწაულის ორ სწორზე იზეიმება და ყველა სწორი ისეთივე ძალისაა, როგორც პირველი. ამგვარად, ალავერდობამ თავის თავში მოიცვა და ასახა VI-XVIII საუკუნეების კახეთისა და ეკლესიის ისტორიის რთული, ტრაგიკული და იმავდროულად დიდებით სავსე მოვლენები.
XX საუკუნის 30-იან წლებში შეგროვებული ეთნოგრაფიული მასალების მიხედვით, ალავერდობა უძრავი დღესასწაულია და ჯვართამაღლებას არ ასცდება. ამავე მასალის მიხედვით ხალხმა კარგად იცის რას ეძღვნება ჯვართამაღლება და რომ ეს დღე, როგორც თვითონ აღნიშნავენ “ნამდვილი მძიმე მარხვაა.”
პერიოდულ პრესაში არსებული მასალების მიხედვით, ალავერდობაზე დიდძალი ხალხი იყრიდა თავს. დაახლოებით 15.000-20.000 ადამიანი. დღესასწაული აღინიშნებოდა ღამისთევით, რასაც პლატონ იოსელიანი ადრეული ქრისტიანული ეკლესიის წესს უკავშირებს, თუმცა აღნიშნავს, რომ სიმღერები, რომლებსაც მლოცველი დღესასწაულზე მღერის, უცხოა ქრისტიანისთვის. მისივე თქმით, ეს წარმართული ჰანგები ნელ – ნელა ქრება. ამ ქრისტიანულ დღესასწაულში მონაწილეობდნენ: კახელები, ქართლელები, ინგილოელი ლეკები, სომეხი გრიგორიანელები, ლეკები, დიდოელები, ოსები, თუშები, ხევსურები, ფშავლები, ქისტები, კახეთში დამკვიდრებული თათრები. ალავერდობაზე უძველესი დროიდან დამკვიდრებულა ბაზრობა. XIX ს-ს აღწერილობის მიხედვით, მთავრობისაგან მიცემული გეგმით აშენებდნენ დუქნებს, ალავერდის გარშემო არსებული მოედანი დაყოფილი იყო ქუჩებად, სადაც სხვადასხვა საქონლით მოვაჭრეს საკუთარი ადგილი ჰქონდა მიჩენილი. წესრიგის დასაცავად ახლომახლო სოფლების სამამასახლისოებიდან თითო კაცს ირჩევდნენ, რაც, მიუხედავად ხალხის სიმრავლისა, ხელს უწყობდა იმას, რომ დღეობაში სიმშვიდე იყო. ბაზრობაზე თუშებს გასაყიდად ჩითები, ყველი, კარაქი ჩამოჰქონდათ; ფშავლებს იარაღი, ნაჭერი, ნაბადი, ქეჩა; ხევსურებს ჩამოჰყავდათ საქონელი; სომხებს ხმალი, ტკბილეული, ტყავის ჩექმები, თბილი ტანსაცმელი და მრავალი ევროპული საქონელი მოჰქონდათ გასაყიდად. ეს საქონელი ნაღდ ფულზე იყიდებოდა ან იცვლებოდა. ქართველი მეფეები ძალზედ უწყობდნენ ხელს ამ სადღესასწაულო ბაზრობას, ვინაიდან იგი სხვადასხვა ერისა და რელიგიის ხალხთა დაახლოვებისა და გაერთიანების კარგ საშუალებად მიაჩნდათ.
“მთიელებთან ურთიერთობისათვის ამ შეკრებაზე უფრო კეთილნაყოფიერი არა არის რა. და საამისოდ არა არის იმაზე უკეთესი ადგილი, ვიდრე ქრისტიანული ტაძარი და მისი სიწმინდე-ქრისტიანთა და არა მარტო ქრისტიანთა თაყვანისცემის უდიდესი საგანი. და რა თქმა უნდა უკეთესი ადგილი ვაჭრობის განვითარებისთვისაც” – წერდა პლატონ იოსელიანი.
ალავერდობისთვის ქრისტიანსაც და მაჰმადიანსაც, ქართველსაც და არაქართველსაც შესაწირი მოჰქონდა. კათოლიკოს-პატრიარქი კირიონ II ასეთ შესაწირად მამალს ასახელებს. თუმცა ჩვენ მიერ მოპოვებული ეთნოგრაფიული მასალების მიხედვით ქათმის მამალთან ერთად, რომელიც 1 წლამდე უნდა ყოფილიყო, მამალი ცხვარიც იწირებოდა. თუშებიც და კახელებიც თავისიანს აკვლევინებდნენ საკლავს.
ალავერდში ალავერდობას მისული მლოცველი მარჯვნიდან სამჯერ შემოუვლის ტაძარს, შემდეგ შიგნით შედის და სანთლებს ანთებს. ქართველებთან ერთად დღესაც ლოცულობენ ყარაჯალელი თათრები და ქისტები. ჩვენი მთხრობლის თქმით, ერთხელ მას ებრაელი გოგონა ახლდა თან. როდესაც ტაძარში შესულან და მასპინძელს მისთვის სანთელი მიუწოდებია დასანთებად, სტუმარს უპასუხია: მე ხომ ებრაელი ვარ და როგორ დავანთებ სანთელსო. მთხრობელს უნახავს, რომ თათრებიც და ქისტებიც ქართველებივით სამჯერ უვლიან ტაძარს, სანთელიც დაუნთიათ და პირჯვარიც გადაუწერიათ.
ალავერდობის დღესასწაულს თავისი სპეციფიური რიტუალური დასასრული ჰქონდა. ალავერდის ეზოში 200 – 300 ცხენოსანი თუში იკრიბებოდა და ომში დაღუპულთა სულებისათვის დალაის სიმღერით გარს უვლიდა ალავერდის ტაძარს.
ერთ – ერთი მასალის მიხედვით, ალავერდობის დასასრულს თუშებს ტრიალ მინდორზე სცოდნიათ ცხენის გაჭენება, რის შემდეგაც სალოცავიდან სახლში ბრუნდებოდნენ. ნანული აზიკური “დალაის” სიმღერით ტაძრის სამჯერ შემოვლის წესს მართებულად უკავშირებს იმ თუში მეომრების ხსოვნას, რომლებმაც 1659 წელს ბახტრიონის ბრძოლაში იმით ისახელეს თავი, რომ “თურქმენთაგან ციხე – სიმაგრედ და საჯინიბოდქცეული ალავერდი” სხვა ქართველებთან ერთად საბოლოოდ გაათავისუფლეს.
საინტერესოა ალავერდის ეტიმოლოგიის ბ. ალბოროვისეული ახსნა. იგი მას ინგუშური ენის საფუძველზე ხსნის. მან ალავერდი დაშალა “ალაუთ” და “ერდათ”. ალაუ ინგუშურად, ცეცხლს, ალს ნიშნავს, ხოლო სიტყვა შესაბამისად, წმიდა უფალს ან ღმერთ ალას ანუ ცეცხლის, ალის, კერის ღმერთს.
ალავერდის ტაძარმა და ალავერდობამ თავის თავში მოიცვა და ასახა კახეთის მომდევნო საუკუნეების ისტორია.”
http://www.ambioni.ge/alaverdoba
Комментариев нет:
Отправить комментарий