ლექსი ვეფხისა და მოყმისა.

მოყმემან პირშიშველამან შიბნ გაიარნა კლდისანი,
მოინადირნა დალახნა ბილიკნი ჭიუხისანი.
შამახვდის კლდისა თავზედა ხორონი ჯიხვებისანი
ჯიხვსა თოფ დაჰკრა ბერხენსა ჭალას ჯახნ იქნენ რქისანი.

შევარდა ვეფხვის ნაწოლსა დრონ იყვნენ შუაღმისანი,
მეორე მხრიდან მოესმა ხმაური რაღაცისანი,
ხან ბორგვა ესმის ხან ქშენა, ხანცა ხმაური ტყისანი,
ვეფი რომ წამოუფრინდა თვალნი არისხნა ღვთისანი.

შეიბნეს ვეფხვი მოყმეი მაშინ დაიძრის მიწანი,
კლდეები ჩამაანგრივნეს შტონ დაილეწეს ტყისანი,
დრო აღარ დარჩა მოყმესა ხანი არ ჰქონდა ცდისანი,
ფაქრსა უფარებს ვერ ჰფარავს, ვეფხი ჩქარია კლდისანი.

ბრჭყალით გაართვა კალთანი ჯაჭვისა ჯავშანისანი,
მოყმემაც ხელში იყარნა ვადანი თავის ხმლისანი,
მაშინ გაუჭრა ფრანგულმა დრონ იყვნენ წაქცევისანი
ვეფხი კლდით გადმოეკიდა ჩამოაწითლნა ქვიშანი.
თავად კლდის თავზედ შემოწვა მოყმე სულ ამომდინარი
ქვიშას მიღებავს წითლადა სისხლი ზედ ჩამომდინარი.

იარებოდა დედაი ტირილით თვალცრემლიანი:
ჩემ შვილს გზად ვეფხვი შეჰყრია გაჯავრებული ტიალი,
ჩემს შვილს – ხმლით, იმას – ტოტითა დღე დაუღამდათ მზიანი,
მათ დაუხოცავთ ურთერთი არ დარჩნენ სირცხვილიანი.

ტირილით წყლულებს უხვევდა ვეფხვის კლანჭებით დაჭრილსა:
შვილო არ მაჰკვდი შენ გძინავს, დაქანცული ხარ ჯაფითა
ეს შენი ჯაჭვის კალთები ტიალმა როგორ დაგფლითა
შენც იმის საფერ ყოფილხარ ხმალის ქნევაში გაგიცვდა.

მაგის მეტს აღარ გიტირებ, შენ არ ხარ სატირალია
მშვიდობით, ჯვარი გეწეროთ, ეგეც სამარის კარია,
მშვიდობით, ჯვარი გეწეროთ, ეგეც სამარის კარია
ერთი შვილ მაინც გაგზარდე ვეფხვებთან მეომარია.

ხან ვეფხვი, ხან იმის შვილი ელანდებოდა მძინარსა
ხან ვეფხვი ვითომ იმის შვილს ტანზეით აჭრის რკინასა
ხან კიდენ იმისი შვილი ვეფხვს გადაავლებს ყირასა,
აი ამ სიზმრებს ჰხედავდის გამაეღვიძის მტირალსა.

ხან იფიქრებდა უდედოდ გაზრდა ვინა სთქვა შვილისა
იქნება ვეფხვის დედაი ჩემზედ მწარედა სტირისა
წავიდე მეც იქ მივიდე სამძიმარ ვუთხრა შვილისა
ისიც მიამბობს ამბებსა, მეც ვუთხრა ჩემი შვილისა,
იმასაც ბრალი ექმნების უწყალოდ ხმლით დაჭრილისა.

******


„ლექსი ვეფხისა და მოყმისა“, ქართული ზეპირსიტყვიერების ძეგლი. სამონადირეო ეპოსის უძველესი პლატებიდან შექმნილი ბალადა, რომლის პირველი მოკლე ვარიანტი გამოაქვეყნა დ. ხიზანიშვილმა 1887 წელს, ვრცელი — ვ. კოტეტიშვილმა 1927 წელს. დღესდღეობით ბალადის 24 ჩანაწერია ცნობილი.

არქაულ, მოკლე ვერსიას რიტუალური ხასიათი უნდა ჰქონოდა: დაღუპვა მონადირისა, რომელმაც სამონადირეო ტაბუ დაარღვია, ნადირთ ბატონის რისხვის შედეგი იყო. ვრცელ ვარიანტში ცენტრალური ადგილი ვეფხისა და მოყმის ორთაბრძოლის გმირულმა თემამ დაიჭირა. „ლექსი ვეფხისა და მოყმისა“ როგორც სტილისტური, ისე შინაარსობრივი თვალსაზრისით ქართული ხალხური ტრადიციის ნაყოფია. ბალადის ამაღლებული, ჰუმანური იდეები, დაღუპული გმირის დედის სახე ქართული ფოლკლორის იდეებსა და მხატვრულ სახეებს ემყარება. „ლექსი ვეფხისა და მოყმისა“ ძირითადად აღმოსავლეთ საქართველოში არის გავრცელებული.