ადგილის დედასთან დაბრუნება.

  საგვარეულო შეკრება – დღეობების არსი და ორგანიზაცია.

დადგა ჟამი, როცა თითოეულმა ჩვენგანმა უნდა გავიხსენოთ და გავაცნობიეროთ, როგორც დიდი ილია ბრძანებდა – რანი ვიყავით, რანი ვართ და რანი ვიქნებით, ვინ ვართ და საიდან მოვდივართ, სადაა ჩვენი ფესვი (ლეჩხუმური გამოთქმა რომ ვიხმაროთ, ,,ჩინჩხვი''), სად ფეთქავს წინაპართა ადგილის დედის გული...

საკითხავია, ფეთქავს კი?! იქნებ მამა-პაპათა ფესვი ხმება და ადგილის დედის გული ჩერდება... იქნებ ვწყდებით ჩვენს მასაზრდოებელ გარემოს?! ვიდრე გვიან არ არის, ჩავუფიქრდეთ ჩვენს დღევანდელ ყოფას. ცალკ-ცალკე ვერა, საშველს მხოლოდ ერთად ვიპოვით. სწორედ ამიტომ, საქართველოში ჯერ კიდევ საბჭოთა ხელისუფლების წლებში დაიწყო რეგიონალური საქველმოქმედო საზოგადოებების ჩამოყალიბება, მიუხედავად იმისა, რომ მაშინდელი ოფიციოზი ამ ეროვნულ საქმეს არ სწყალობდა. ერთ-ერთი პირველი საქველმოქმედო საზოგადოება ,,რაჭა'' 1989 წელს შეიქმნა. ამ მოძრაობის პარალელურად გვარების შეკრებაც დაიწყო. გვართა და სახლთა (ოჯახთა, კომლთა) გაერთიანებანი, ქვეყნის საერთო შეჭირვების ჟამს, საკუთარ თავისა და სამშობლოს გადარჩენის მიზნით ძველთაგანვე ყალიბდებოდა. აქ ერთიანდებოდა პირადი და სახელმწიფოებრივი ინტერესები, რაც პიროვნებისა და ერის თანაარსებობის ფენომენი ხდებოდა. ამ ფენომენის გააქტიურება, მიზანმიმართული წარმართვა შინაური და გარეშე მტრების მუხანათობას წარმატებით ძლევდა. სწორედ ამით საქართველო სამშვიდობოს გადიოდა. მრავალთაგან ერთ დამახასიათებელ მაგალითს მოვიყვან: XV საუკუნის შუახანებში ჩვენს ქვეყანას მორიგი ძნელბედობის უმძიმესი პერიოდი დაუდგა. 1453 წელს მაჰმადის მოძღვრებით აღფრთოვანებულმა ოსმალებმა ბიზანტიის იმპერია დაამხეს, კონსტანტინოპოლი აიღეს და საქართველი კულტურულ მსოფლიოს მოწყვიტეს. XVI საუკუნიდან თურქეთის სამხედრო სახელმწიფომ ქართული მიწების გამიზნული მიტაცება დაიწყო. ვერაგული მიწის რეფორმით (მამულს მხოლოდ მართლმორწმუნე სუნიტი უნდა ფლობდეს) თავისი მამულის ვერდამთმობი ქართველების ნაწილი გაამაჰმადიანეს, ე.ი. გაათურქეს და საკუთარ სამშობლოს მტრად შემოუსიეს. გაჩაღდა თანამოძმეებით ვაჭრობა – ავბედითი ,,ტყვეთა სყიდვა'' და მახლობელი აღმოსავლეთის ბაზრები ქართველი ტყვეებით აივსო. ამ დამღუპველ პროცესს ჯერ ირანი, თურქეთი, ხოლო შემდეგ რუსეთი გეგმაზომიერად უწყობდნენ ხელს. საქართველოს მოსპობით მძლავრ, მტაცებელ მეზობლებს საკუთარი აგრესიული ზრახვების განხორციელება სურდათ. ხსნა არსაიდან ჩანდა, მხოლოდ შინაგანი ძალისხმევით შეიძლებოდა გადარჩენა. ერის სასიცოცხლო ძალები იშრიტებოდა, მაგრამ საქართველოს ღმერთმა ერეკლე მეორე და სოლომონ პირველი მოუვლინა. მათ შეუძლებელი შეძლეს – ქართველობა თვითგადარჩენისთვის დარაზმეს.

1752 წელს 17 წლის სოლომონი იმერეთის სამეფო ტახტზე ავიდა (1752-1784). ყმაწვილ მეფეს გულწრფელად სწყუროდა სამეფო ოსმალებისაგან გაეთავისუფლებინა, დიდებულთა პარპაში აღეკვეთა და ტყვეთა სყიდვა მოესპო, მოსახლეობის ყოფა-ცხოვრება გაეუმჯობესებინა და სულიერება აემაღლებინა, მაგრამ მას სულისმოთქმა არ აცალეს, საკუთარი ბაბუა ლევან აბაშიძე და როსტომ რაჭის ერისთავი აუჯანყდნენ და მყისვე ტახტიდან ჩამოაგდეს. მეფე შინაგანად არ გატყდა, საკუთარ თავში ჰპოვა ძალა, პატრიოტულად განწყობილი ახალგაზრდობა შემოიკრიბა და ტახტი დაიბრუნა. მტრის თავხედობით გაწამებული და მოღალატე თავადების მკრეხელობით აღშფოთებული მოსახლეობა მეფის ირგვლივ დაირაზმა. ასეთნაირად დაიწყო იმერეთში ე.წ. ფიცის კაცთა მოძრაობა. ლორთქიფანიძეები, მესხები, ავალიანები, იოსელიანები, ღოღობერიძეები, ყიფიანები, ქორქაშვილები, იაშვილები, უგრეხელიძეები, გრიგალაშვილები, ჭაბუკიანები და სხვები ერთმანეს ფიცით შეეკრნენ და სოლომონ პირველის დროშის ქვეშ გაერთიანდნენ, რათა მეფეს თურქები გაეძევებინა, ადამიანებით სამარცხვინო ვაჭრობა მოესპო და ქვეყნის ასაღორძინებელი რეფორმები გაეტარებინა.

ყოველი წლის 15 მაისს ფიცის კაცები სათანადო საზეიმო მსვლელობით წმინდა მუხების ქვეშ იკრიბებოდნენ და მეფისა და ქვეყნის ერთგულებაზე საზეიმო ფიცს დებდნენ, ბოლოს რიტუალურ სუფრას შლიდნენ, ღვინის მადლით და მგზნებარე სადღეგრძელოებით ფიცს ერთხელ კიდევ განამტკიცებდნენ. ნიშანდობლივია, რომ 15 მაისს მეფისა და სამშობლოსათვის თავის განწირვის მიზნით ფიცის დასადებად ყველა წოდების ჭაბუკები მოდიოდნენ, ვისაც კი 15 წელი შეუსრულდებოდა, უფროსებს კი წინა წლებში ჰქონდათ მიღებული ფიცი, მაგრამ შთამაგონებელ სიტყვებს და ლოცვას მაინც იმეორებდნენ. ფიცის კაცთა თითოეული სახლი მეფის ციხე-სიმაგრე იყო, თან ტაძრის სათნოებით და მრავალძალიანობით შემოსილი. ვინც იქ თავს შეაფარებდა, მეფისაგან უსათუოდ სამართალს მიიღებდა. ყოველ ფიცის კაცს მეფე უსმენდა და ენდობოდა. ფიცის კაცთა ლაშქრის სარდლობის პატივი ლორთქიფანიძეებს ჰქონდათ მინიჭებული. პირველი დაძახებისთანავე ფიცის კაცები საომრად გამოდიოდნენ; თავად-აზნაურთაგან – ქუდზე კაცი, გლეხებისაგან – კომლზე კაცი, რათა გუთნისდედანი და მევენახენი ნაკლებად დაზარალებულიყვნენ...

რაც უფრო შეძლებულნი იყვნენ ფიცის კაცები, მით უფრო უკეთ იყვნენ შეჭურვილნი. მუზარად-ჩაჩქან-ჯაჭვის პერანგში ჩამსხდარნი დარახტულ-თოროსან მერნებს მოაგელვებდნენ. თითოეულ გვარს თავისი ბავრაყ-ბაირაღი და დროშა მოჰქონდა, ბუკ-ნაღარას არისხებდნენ და ომახიანი მხედრული სიმღერები ზეცას წვდებოდა. ფიცის კაცები ფიცხელ ომში სასწაულებს ახდენდნენ. მეფეს განუყრელად ახლდნენ და მისი საიმედო მცველნი, ერთგული გვარდიელები, ნამდვილი რაინდები იყვნენ. ერის მოღალატეებს, გამყიდველებს, რენეგატებს რისხვად ევლინებოდნენ. კაიყმათა ეს მოდგმა ყოველთვის იქ იმყოფებოდა, სადაც მეფეს, მრავალტანჯულ მამულს სჭირდებოდა. ,,უშიშარნი ვითარცა უხორცონი'', თავგანწირულნი, სამშობლოს გადარჩენისათვის სიცოცხლეს არ ზოგავდნენ... ათასმა ფიცის კაცმა სოლომონ მეფეს სული მოათქმევინა და, მისი სასიქადულო წინაპრის დავით აღმაშენებლის მსგავსად, დიდ-დიდი საქვეყნო საქმეების გაკეთების შესაძლებლობა მისცა. ერი დემორალიზებული და დაბეჩავებული იყო. საერთაშორისო ვითარება – ურთულესი. სოდომი და განუკითხაობა მძვინვარებდა. ოსმალეთმა სამხრეთ საქართველო გადაყლაპა და ჯერი იმერეთზე მიდგა. თურქები სისასტიკესა და ვერაგობაში ყველა დამპყრობელს აჭარბებდნენ. დასაბამიდანვე მკვიდრი, მიწათმოქმედი ქართველების წინააღმდეგ მათ შეიმუშავეს საშინელი კანონი, რომლის ძალითაც მიწა-მამულის ფლობის უფლება მხოლოდ მართლმორწმუნე მაჰმადიანს – სუნიტს ჰქონდა. ვინც არ გამაჰმადიანდებოდა, ის ადგილ-მამულს, საცხოვრისს კარგავდა. ბევრი ქართველი აიყარა და შიდა საქართველოს შეაფარა თავი, ვინც ეს ვერ შეძლო, ადგილზე დარჩა და გამაჰმადიანდა. ნიჭიერმა და ომებში გაწაფულმა ქართველობამ ხონთქრის კარზე ადვილად გაიკაფა გზა და მათგან ფანატიკოსნი დედა-საქართველოს დაუძინებელ მტრად მოევლინენ. სამშობლოზე დამოკლეს მახვილივით იყო დაკიდებული ახალციხის საფაშო, სადაც გამაჰმადიანებული ქართველი ფაშა იჯდა და საქართველოს დასაღუპად ოსმალეთის მხარდაჭერით მოქმედებდა. შავი ზღვის მხრიდან ლაზეთი, აჭარა, აფხაზეთი თურქეთს ჰქონდა მითვისებული. ცეცხლით და მახვილით სდევნიდნენ იქ ქრისტიანობას, ესე იგი ქართველობას. მარტოოდენ იმერეთის სამეფო იყო ოაზისად დარჩენილი, იქაც აღზევებული თავადები გამეფებას ლამობდნენ, არც მეფეს ზოგავდნენ და არც ერთმანეთს. ჭაბუკმა მეფემ ყველაფერი იღონა თანამოძმეთა გადასარჩენად. მისი ერთადერთი საყრდენი ფიცის კაცები და მეფე ერეკლე იყვნენ, მეფე ერეკლე, ისიც ლეკთა ურდოებს და ირან-ოსმალეთს სამკვდრო-სასიცოცხლოდ შეჭიდებული.

1757 წელს ხონთქარმა სოლომონის სამაგალითოდ დასჯა გადაწყვიტა. დიდი ჯარი გამოგზავნა, თან იმერეთის ირგვლივ შემოჯარულ საფაშოებს უბრძანა თავ-თავიანთი ლაშქრით გამოსულიყვნენ სოლომონის წინააღმდეგ. მოღალატე ლევან აბაშიძე მტერს ახალციხეში შეეგება და წამოუძღვა. მეფემ მტერი ხრესილის ველზე (ტყიბულთან) შეიტყუა და გაანადგურა. გამცემი ლევან აბაშიძე დაიღუპა, ხოლო როსტომ რაჭის ერისთავმა გაქცევით უშველა თავს. მამაცობაში ფიცისკაცებს აფხაზები არ ჩამორჩნენ. ხრესილის ომი საქართველოს ისტორიაში ოქროს ასოებით ჩაიწერა, მაგრამ წარმოშობით თურქის სისხლი იქ ნაკლებად დაიღვარა, ქართველებმა ამოწყვიტეს ერთმანეთი. მათგან სამშობლოსათვის თავდადებულნი და მართალნი სასუფეველს, სამოთხის მარადისობას ეზიარნენ, მოღალატენი, გადაგვარებულნი, ხორციელ კეთილდღეობას, ფუფუნებას გადაყოლილნი ჯოჯოხეთში, კუპრის ზღვაში აღმოჩნდნენ. 1759 წელს სოლომონმა ეროვნული თვითშემეცნების ამაღლებისა და განმტკიცების მიზნით სასულიერო-საერო კრება მოიწვია, ყველა ჯანსაღად მოაზროვნე და სამშობლოს სიყვარულით გულანთებული ქართველი შეკრიბა, ტყვეთა სყიდვა აკრძალა, ერთმანეთს გადაკიდებული მთავრები შეარიგა, მოსახლეობას გადასახადების შემსუბუქებით შვება მიანიჭა, სულიერება აღადგინა და დაკარგული იმედი ააღორძინა, საქართველო გადარჩა. როგორც აღნიშნული გვქონდა, ეს დავით აღმაშენებლური ,,დიდ-დიდნი საქმენი'' სოლომონმა ფიცისკაცების თანადგომით შეძლო. ფიცისკაცობა გვარების პატრიოტული მოძრაობა იყო და ამის გათვალისწინება დღესაც არ გვაწყენდა. გადაშენების საფრთხე, გადაგვარება და უბედურება საქართველოს დღესაც არ აკლია...

,,გვარიანობას'', ,,ოჯახიშვილობას'' საქართველოში მიწყივ ჰქონდა ფასი და ძლიერი შინაგანი ძალა, რომელსაც გერონტი ქიქოძემ ეროვნული ენერგია უწოდა. სულმნათმა ივანე ჯავახიშვილმა ცხადყო, რომ ქართველობა კუთვნილ საცხოვრისში გვარების მიხედვით მკვიდრდებოდა და საგვარეულო ბუდე-სოფლები მოსახლეობის XVIII ს-ის აღწერის მასალებით ჯერ კიდევ მყარი იყო. განსახლების ეს უძველესი, მაგრამ უაღრესად დახვეწილი და სრულყოფილი სისტემა ტრადიციულ სოფლების სახით მეტ-ნაკლებად შენარჩუნებულია და ჩვენი ქვეყნის მომავალი ამ სოფლების სიმტკიცეზეა დამოკიდებული. ყველამ იმ ადგილის დედას უნდა მივხედოთ, საიდანაც ვართ და როგორმე უნდა შევძლოთ, რომ თაობათა შორის კავშირი არ გაწყდეს, ქართული მიწა უქართველებოდ არ დარჩეს. ამისი საფრთხე კი მესამე ათასწლეულის კვირაძალზე რეალურად არსებობს. რაც თავის დროზე არაბებმა, მონღოლებმა, შაჰ-აბასმა, თემურ-ლენგმა და მისთანებმა ვერ შეძლეს, იმას დღეს ,,მოყვარე'' მტერი მიზანმიმართულად აკეთებს; სამწუხაროდ, საქართველოს განქართველება დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ უფრო გამძაფრდა. როგორც ყოველთვის, ახლაც საკუთარმა თავმა უნდა გვიშველოს, უპირველეს ყოვლისა, გვარების მოძრაობას ეროვნულ-პატრიოტული მიმართულება უნდა მიეცეს. სწორედ ამიტომ ქართული ცხოვრების წესს უნდა დავუბრუნდეთ და სარწმუნოებრივი მრწამსით ვიცოცხლოთ და ვიმოქმედოთ. უკვე დროა, მართლმადიდებლობა ჩვენი ყოველდღიურობის მომწესრიგებელ რელიგიად გავიხადოთ და ქრისტიანულად ვიცხოვროთ, ისე როგორც საუკუნეთა მანძილზე ვცხოვრობდით, რელიგიურობა მხოლოდ ღმერთის ზერელე, თვალთმაქცური, მოჩვენებითი აღიარება როდია, ზოგიერთი მედროვე რომ ურცხვად პირჯვარს იწერს და ვითომ საზოგადოებას არწმუნებს, ჭეშმარიტი მორწმუნე გავხდიო...

სხვა გზა არ არსებობს, საქართველო აგრარული კალენდრით მოწესრიგებულ ყოფას უნდა დაუბრუნდეს; საქმის დღეთა და უქმეთა მონაცვლეობის აღსრულებით, მარხვა-ხსნილის შენახვით. აქ უკვე გამოიკვეთება საგვარეულო დღეობათა არსი და მნიშვნელობა. ეროვნულ-სარწმუნოებრივი კალენდრით საქართველოს ყველა სოფელს და დაბა-ქალაქს, ვერტიკალურ ზონალობაში განსახლებისა და შრომა-საქმიანობის გათვალისწინებით, თავთავიანთი დღესასწული ჰქონდა. ამ დღეს თითოეული მკვიდრი სახლი (კომლი, ოჯახი) ვალდებული იყო, საზეიმო სუფრა გაეშალა და სხვაგან წასულ სახლიკაცებს, მოყვარე-მოკეთეებს მასპინძლად დახვედროდა. სახლიკაცი – გვარიშვილი, სადაც უნდა ყოფილიყო, უსათუოდ თავის ნაფუძვარს უნდა დაბრუნებოდა, საგვარეულო სალოცავისთვის თაყვანი ეცა, ადგილის დედას მოფერებოდა, წინაპართა მიწაში დამარხვა ენატრა. ეს დიდებული ჩვეულება საქართველოში დღესაც სრულდება (ამ სტრიქონების ავტორი, როგორც ეთნოგრაფი, ხშირად გამხდარა დღესასწაულის ჟამს სხვადასხვა მხარეში გაფანტულ ჭეშმარიტ მამულიშვილთა საგვარეულო სოფლებსა და მშობლიურ სალოცავებში მოსვლის მოწმე). ჩვენთან დღემდეა შემონახული ზედაშეს მიტანის ძველთაძველი წესი. რუსეთის ბატონობის დამყარებამდე საქართველო ძირითადად ქართველებით დასახლებული ქვეყანა იყო. მტრის განუწყვეტელი შემოსევებით აოხრებული, გაუკაცრიელებული ბარი თანმიმდევრულად მთის მოსახლეობის ნამატით ივსებოდა. ეს პროცესი რელიგიურად იყო მოწესრიგებული და ღვთაებრიობის მადლით მიმდინარეობდა. მომრავლებული კომლი, როცა გაიყრებოდა, თითოეულ განაყოფს კარ-მიდამო, ფუძე-საკომლო, საარსებო სივრცე უკვე შერჩეული ჰქონდა. ხშირად მამაპაპური სახლი, როგორც მოდგმის საგვარეულო სიწმინდე, ხელუხლებელი რჩებოდა და იქ მიდიოდნენ ვითარცა ტაძარში, ამ სახლიდან წასული ყოველი სახლიშვილი ვალდებული იყო, წელიწადში ერთხელ მაინც მისულიყო საგვარეულო-სასოფლო დღეობაზე საკლავით, სანთელ-საკმევლით, ტაბლა-განატეხით და ზედაშეთი მოელოცა წინაპართა ფუძე-სახლი, გვარის – სოფლის ტაძარ-სალოცავი, საგვარეულო ნიში და სასაფლაო.

ზედაშე – ქართული სარწმუნოების საფუძველთა-საფუძველი, ადამიანის შრომის ნაყოფის ღვთაებრიობის სიმბოლოა, უპირველესად, თავღვინო, ერბო და სულადი (ხორბლის პური). ქართლ-კახეთის ტრადიციულ ოჯახებს მარნებში დღესაც აქვთ საზედაშე ქვევრები (ერთი, სამი ...), საგვარეულო სალოცავებისათვის განკუთვნილი, სადაც საუკეთესო თავღვინოს ასხამენ და დღესასწაულის დროს ზედაშედ მოიხმარენ. სალოცავში ზედაშეს მიტანა არა მარტო წმინდა მოვალეობაა, არამედ იმის ნიშანიც, რომ კომლი ფეხზე დგას, ცოცხლობს, მოქმედებს, წარმოებას ეწევა, ღმერთისა და ქვეყნის სამსახური შეუძლია. და როცა მამულიშვილნი ამას ვერ შეძლებენ, მეურნეობა მოეშლებათ, აიყრებიან და სხვაგან ჰპოვებენ თავშესაფარს, მაშინ ვალდებულნი არიან, საზედაშე ქვევრები მოთხარონ და სალოცავზე მიიტანონ, თან ღმერთს შეევედრონ: – ზედაშეთი ვეღარ გემსახურებით და გვაპატიეო... ეს ქვევრები საუკუნოდ მოგართვით, გვწამს ჩვენი მოდგმა თქვენის წყალობით კვლავ მობრუნდება, მამაპაპურ მარანში ამ ქვევრებს ისევ ჩაფლავს და სამსახურს, ზედაშეს არ მოგაკლებსო... სამწუხაროა, ჯერჯერობით საქართველოს ეკლესიებთან (განსაკუთრებით შიდა ქართლში) მოთხრილი საზედაშე ქვევრები მრავლდება. სხვაგან კი ეს ჩვეულება თითქმის დავიწყებულია. დასკვნა ასეთია: ზედაშეს დამყენებელი კომლები თუ მოიშალნენ, მაშინ საქართველოს არსებობა ეჭვქვეშ დადგება...

ყოველივე ეს უნდა გააცნობიერონ გვარებმა, რომელთაც ღვთაებრივი ზეშთაგონებით, შინაგანად, სულიწმინდის მადლით შეკრებისა და ერთმანეთის გვერდში დადგომის აუცილებლობა შეიგრძნეს. გვართა შეკრება-შეკავშირების საინიციატივო ჯგუფმა – გვარის კაცებმა – შემდეგი უნდა გაითვალისწინონ: შეკრიბონ და დააზუსტონ საგვარეულო ლეგენდა-გადმოცემები, არ არსებობს გვარი, რომელსაც თავის წარმოშობაზე რაიმე ცნობა (ზეპირი ან წერილობითი) არ გააჩნდეს. ამ მასალის მოგროვებას და სისტემაში მოყვანას, ცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილების გარდა, შემეცნებითი მნიშვნელობა ენიჭება, ასევე, თითოეულმა ოჯახმა უნდა შეადგინოს გენეალოგიური ნუსხა, რომელიც სახლში ძვირფას რელიქვიად შეინახება და თანდათან შეივსება, ზოგჯერ გენეალოგიურ ნუსხას მუხის ზრო-ვარჯით და შტოებით სახლის ან მარნის კედლის თვალსაჩინო ადგილას ხატავდნენ, მინახავს ბუხრის კამარაზე ამოკვეთილი, ანდა სპილენძის ფირფიტაზე ამოტვიფრულიც... საერთოდ, უნდა აღდგეს ძველი ტრადიცია და საქართველოში თითოეული გვარის მატიანე უნდა დაიწეროს. ჩვენამდე მოაღწია სუმბატ დავითის ძის თხზულებამ – ,,ცხოვრება და უწყება ბაგრატიონთა ჩუენ ქართუელთა მეფეთასა, თუ სადათ მოიწივნეს ამას ქუეყანისა იგინი, ანუ რომლით ჟამითგან უპყრიეს მათ მეფობა ქართლისა'' (XI ს.) და გრიგოლ ბანდაისძის (XV ს-ის დასაწყისი) ,,ძეგლი ერისთავთა'', რომელიც მოგვითხრობს ცხრაძმის (ცხრაზმის) ერისთავების, ქვენიფნეველთა ფეოდალური საგვარეულოს ისტორიას ცხრაძმაში დამკვიდრებიდან XV ს. დასაწყისამდე. ცალკეული ფრაგმენტებია აგრეთვე გადარჩენილი მაჩაბელთა საგვარეულო მატიანიდან (გ. არახამია, ძველი ქართული საგვარეულო მატიანეები, თბილისი, მეცნიერება, 1988). ვინც არ იცის, მეცნიერთა მეშვეობით უნდა დაადგინოს საკუთარი გვარის ბუდე-სოფელი (ნასოფლარი), საგვარეულო სალოცავი, წმინდანი და წლიური კალენდარული დღესასწაული. დღესასწაულის მიმდინარეობა მარტივია: სტუმრები და მასპინძლები ეკლესიაში წირვას მოისმენენ, მამა-პაპათა საფლავებს მოინახულებენ და მოუვლიან (თუ ეს აუცილებელი რიტუალი აღდგომის ჟამს არ შესრულდა). ბოლოს ყველა კომლი თავის სტუმარს გაუმასპინძლდება, შეიძლება საერთო ლხინიც გაიმართოს ეკლესიასთან – ,,საფერხისოზე'', ,,საჯვარეზე'', ,,საერობაზე'' და ა.შ. ეს სოფლის თაოსნობაზეა დამოკიდებული. ბუნებრივია, ასეთი ლხინი (,,თემად დაჯდომა'', ,,თემობა'', ,,საღმრთოობა'' და ა.შ.) ღრეობა-ლოთობის ასპარეზად არ უნდა იქცეს. ეს უნდა იყოს დარბაისელთა შეკრება, ასევე ახალგაზრდობას და ნებისმიერს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, თავისი თავანკარა ხელოვნება ყველას აჩვენოს, დღეობის მიმდინარეობა და ტრადიციული სუფრის რიტუალი ისე უნდა წარმოჩინდეს, რომ იგი მოზარდი თაობის ეროვნული სულისკვეთებით აღზრდას ემსახურებოდეს. არ არის გამორიცხული აქ სოფლის ავ-კარგი გაირჩეს და მტკივნეული საკითხები მოგვარდეს, თან თამადობა-მჭევრმეტყველება, ზმა და სიტყვაკაზმულობა, ცეკვა და სიმღერა წყაროსთვალივით უნდა მოჩქეფედეს.

სალოცავები, ჩვეულებრივ ძნელადმისადგომ, მაღალ ბორცვებზე, ან მწვერვალებზეა, ამიტომ ძველად ძირს ნიშებს და სტელებს დგამდნენ, რომელთაც ჩუქურთმებით და წარწერებით ამკობდნენ. ხშირად ცალკეულ გვარს თავისი ნიში (სტელა) ჰქონდა. ახალ საცხოვრისში გადასახლებული ოჯახი, როგორც კი თავშესაფარს გაიკეთებდა, მაშინვე სანიშე ადგილს შეარჩევდა და ეკლესიის ანდა სამლოცველოს აშენებამდე თავის მამა-პაპის სალოცავ ნიშ-სასანთლეს ჩადგამდა. რწმენის, სულიერების გარეშე ცხოვრება, მეტადრე ახალმოსახლეობა, საერთოდ წარმოუდგენელი იყო. საბჭოთა ხელისუფლების წლებში, როდესაც ათეიზმს სახელმწიფო იდეოლოგიის მნიშვნელობა ჰქონდა, ზედაშესა და სალოცავ ნიშებზე ოცნებაც არ შეიძლებოდა. ასეთი ქმედებისათვის მორწმუნეებს დევნიდნენ. მიუხედავად ამისა, მოსახლეობა მაინც მამა-პაპის გეზს ადგა, საგვარეულო დღესასწაულებსა და სალოცავებს არ თმობდა. ახლა რელიგიური თავისუფლებაა და უცხო, ქართველთა ყოფისათვის მიუღებელი სექტანტური ღვარძლის საპირისპიროდ, ზედაშეს მიტანის უაღრესად აზრიანი, უწმინდესი წესი, წინაპართა სალოცავების მოლოცვა და ადგილის დედის მადლი უნდა აღვადგინოთ. ამაზე ერის სულიერმა მამებმა მეცნიერებთან ერთად უნდა იფიქრონ. მაშასადამე, საგვარეულო დღესასწაულები ქრისტიანთათვის ქრისტიანული მოძღვრებით უნდა გაცისკროვნდეს, ხოლო სხვა რელიგიის მიმდევარნი სოფლის და გვარის დღეობას ისევე შეიწყნარებენ და პატივს მიაგებენ, როგორც ეს თავის დროზე ქრისტიანობამ გააკეთა. აქვე უნდა აღინიშნოს ქართველთა ძველთაძველი ჩვეულების, სახელდობრ, ყრმათა ხატში მიბარების, განათვლის შესახებ, ვფიქრობ, ნათლობის რიტუალი ამ წესს მოიცავს. თუ მსხვერპლშეწირვებს მოვაწესრიგებთ და ეროვნულ სიმბოლიკას მიზნობრივად გამოვიყენებთ, მაშინ ყველა საგვარეულო დღესასწაულს პიროვნებათა პატრიოტულ-ეროვნული თვალსაზრისით განათვლის, ანუ მიზანმიმართული ცხოვრების დაწყების მნიშვნელოვან ასპარეზად ვაქცევთ.

გარდა ამისა, საგვარეულო დღეობა-შეკრებებს ახალგაზრდობის პატრიოტული სულისკვეთებით აღზრდისათვის ფასდაუდებელი მნიშვნელობა ენიჭება. მარტო გვარში გამოჩენილი ადამიანების მრავლისმეტყველი მაგალითები რად ღირს. არ არის გამორიცხული, ასეთ დროს გვარის შემარცხვენელთა მხილებაც მოხდეს, ყოველ შემთხვევაში, ,,დანამუსება'' მაინც. ბუნებრივია, ადგილი არ უნდა დაეთმოს დაუმსახურებელ ურთიერთშექებას, ხოტბას, მლიქვნელობასა და ქედის მოდრეკას, მართალი სიტყვა, პირუთვნელი განსჯა, მიმდინარე მოვლენების სწორი, ჯანსაღი შეფასება და სამშობლოს კეთილდღეობაზე ფიქრი საგვარეულო შეკრებათა მიზანი უნდა გახდეს. ასეთნაირად მოიაზრება ადგილის დედასთან დაბრუნება.

ანგარიში უნდა გავუწიოთ იმ რეალობას, რომ ნებისმიერი სოფლის მოქმედი, სასიცოცხლო ძალა ამჟამად ქალაქში, ძირითადად დედაქალაქშია თავმოყრილი, მათი გაერთიანება მეტ-ნაკლებად უკვე მომხდარია სამხარეო თუ სასოფლო საქველმოქმედო საზოგადოებების სახით, მაგრამ ამ საზოგადოებათა უმრავლესობა არ მუშაობს. დაფუძნების ენთუზიაზმი ჩანავლდა და ისინი მესიას ელოდებიან – გვიშველისო! წყალწაღებული კაცისა არ იყოს, ღმერთი მაშინ გვიშველის, თუ თითოეული ჩვენგანი ამოქმედდება. ბოლოს და ბოლოს, კუთხის, გვარის მეშვეობით ერთმანეთის გვერდით დავდგებით და არსებობის აზრად გავიხდით სამშობლოს გაერთიანებას, სრულ ეროვნულ თავისუფლებას, პატიოსანი შრომის უზენაესობასა და ზნეობრივად სრულქმნილ ცხოვრებას. აი, ამ იდეალებს უნდა ემსახურებოდეს საგვარეულო შეკრება-დღეობები, სოფლად გაიმართება ისინი თუ ქალაქად. მთავარი მაინც ადგილის დედასთან დაბრუნება და მისი გაცნობიერებაა.

ლევან ფრუიძე.