„კეთილ არს ჩემდა, რამეთუ დამამდაბლა მე, რაჲთა ვისწავლნე მე სიმართლენი შენნი“ (ფსალმუნნი 118,71)
„მოჰხედნა ლოცვასა ზედა მდაბალთასა და არა შეურაცხჰყო ვედრებაჲ მათი“ (ფსალმუნნი 10,18)
„ამპარტავანთა შემუსრავს ღმერთი, ხოლო მდაბალთა მოსცის მადლი“ (იაკობი 4,6)
10. ორნი კაცნი აღვიდოდეს ლოცვად ტაძარსა მას: ერთი ფარისეველი და ერთი მეზუერე. 11. ფარისეველი იგი წარდგა და ამას ილოცვიდა თჳსაგან: ღმერთო, გმადლობ შენ, რამეთუ არა ვარ, ვითარცა სხუანი კაცნი, მტაცებელ, ცრუ და მემრუშე, გინა ვითარცა ესე მეზუერე, 12. ვიმარხავ ორ-გზის შაბათსა შინა და ათეულსა შევსწირავ ყოვლისაგან მონაგებისა ჩემისა. 13. ხოლო მეზუერე იგი შორს დგა და არა იკადრებდა თუალთაცა ზე ახილვად, არამედ იცემდა მკერდსა და იტყოდა: ღმერთო, მილხინე ცოდვილსა ამას. 14. გეტყჳ თქუენ: გარდამოვიდა ესე განმანათლებული სახედ თჳსა, ვიდრე ფარისეველი იგი, რამეთუ ყოველმან რომელმან აღიმაღლოს თავი თჳსი, იგი დამდაბლდეს; და რომელმან დაიმდაბლოს თავი თჳსი, იგი ამაღლდეს.
ლუკა 18,9-14
დაპირისპირებული სახარებისეული წყვილები
სახარებისეულ იგავებს შორის აშკარად შეინიშნება შინაგანი კავშირი და პარალელიზმიც. მხედველობაში გვაქვს იგავები: „უძღებ შვილზე“, „ორ ძეზე“ და „ვენახის მუშაკებზე“.
ამ იგავთა რიგში დგება „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავიც.
ოთხივე იგავში წარმოჩნდება ურთიერთდაპირისპირებული წყვილები: უფროსი ძმა ისევე უპირისპირდება თავის უმცროს ძმას (იგივე უძღებ შვილს), როგორც კაენი - აბელს, მეთერთმეტე, უკანასკნელი ჟამის მუშაკი - პირველი ჟამისას, ორი ძე - ერთმანეთს, ფარისეველი კი მეზვერეს, ანუ მებაჟეს.
ამგვარი დაპირისპირებით უფალი იესო ქრისტე მოგვიწოდებს, მივიღოთ და შევიწყნაროთ თავმდაბლობა, მორჩილება, სინანული, მადლიერება, და უარვყოთ ამპარტავნება, ურჩობა, თვითკმაყოფილება, უმადურობა. ამაზე მეტყველებს ის შეგონებებიც, რომლებსაც ჩვენი უფალი ამ იგავებს დაურთავს თავში ან ბოლოში. ამ შეგონებებშიც, ბუნებრივია, მსგავსი დაპირისპირების მოწმენი ვხდებით: მრავალი ჩინებული (მოწვეული, მოწოდებული) უპირისპირდება მცირე რჩეულს (შეგონებიდან „მრავალნი არიან ჩინებულ და მცირედნი რჩეულ“ - მათე 20,16). წინანი ასევე უპირისპირდებიან უკუანანს, და პირველნი - უკანასკნელებს (შეგონებიდან „წინანი უკუანა და უკუანანი წინა“ - მათე 20,16). ამ დაპირისპირების ერთ მხარეს დგანან საკუთარი თავით მუდამ კმაყოფილნი და სხვისით მუდამ უკმაყოფილონი, მეორე მხარეს კი - საკუთარი უღირსების მხილველნი, მონანულნი, ყოველივესი და ყველაფრისადმი მადლიერნი.
ხსენებული დაპირისპირება ხან პირდაპირ, უშუალოდ აისახება, როგორც ეს „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავშია; ხან იგავის სათქმელიდან გამომდინარე დასტურდება, როგორც ეს „ორი ძის“ იგავშია; ხანაც უფალი იგავს საგანგებოდ ფარისეველთა, მწიგნობართა და რჯულისმეცნიერთა ყურადსაღებად, მათი მისამართით ყვება. „უძღები შვილის“ იგავის თხრობამდე, წმიდა ლუკა მახარებელი გვაუწყებს, რომ ამ იგავს უფალი იმ ფარისევლებსა და მწიგნობრებს უამბობს, რომლებმაც დრტვინვით გამოხატეს უკმაყოფილება, ვინაიდან ჩვენი უფალი ყველა მეზვერესა და ცოდვილს შეიწყნარებდა, მათთან ერთად ჭამდა და სვამდა (ლუკა 15, 1-3).
იგავს „ორ ძეზე“ უფალი იესო ასევე ფარისეველთა, მღვდელმთავართა და მწიგნობართა გასაგონად ყვება. ამ იგავს იგი მათ გამოსაცდელ შეკითხვებზე საპასუხოდ გაიხსენებს და თავის წინასწარმეტყველურ სიტყვებსაც დაურთავს: „მეზუერენი და მეძავნი წინა-გიძღოდიან თქუენ სასუფეველსა ღმრთისასა“ (მათე 21,31).
ფარისევლისა და მეზვერის სახარებისეული დაპირისპირება განმარტებულია, როგორც დაპირისპირება „მართლისა“ და „ცოდვილისა“, უფრო ზუსტად, დაპირისპირება რჯულის აღსრულებაში ვითომდა მართალთა და ცოდვილთა. პირველნი ფარისევლები არიან, მეორენი კი მეზვერენი, ანუ მებაჟეები. ეს ვითომდა „მართალი“ ფარისევლები მოჩვენებითად აღასრულებენ რჯულს და ამიტომ მათ „მოჩვენებით მართლებსაც“ უწოდებენ; ცოდვილი მეზვერეები კი სინანულის გზას დაადგებიან, ინანიებენ თავიანთ ცოდვებს და ამგვარად განმართლდებიან ღვთის წინაშე.
წმიდა პავლე მოციქულის სიტყვით რომ ვთქვათ, ფარისეველთა მსგავსნი მხოლოდ ისმენენ რჯულს, ისინი არიან „მსმენელნი შჯულისანი“ მეზვერეთა მსგავსნი კი აღასრულებენ რჯულს, „მყოფელნი შჯულისანი“ არიან. (შდრ. რომაელთა მიმართ 2,13). ფარისევლობა და მეზვერეობა .
ფარისევლობა და მეზვერეობა
წმიდა სახარებაში წარმოდგენილი ამ დაპირისპირებული წყვილიდან ფარისეველი ასევე განასახიერებს იუდეველებს, მეზვერე კი წარმართებს.
იუდეველისა და წარმართის სახარებისეულ იგავურ წყვილში წინასწარმეტყველური ელემენტებიც მოიპოვება, კერძოდ, იუდეველთა უარყოფაზე, მათი ღვთივრჩეულობის დაკარგვაზე, და წარმართთა აღიარებაზე, მათ მიერ ცათა სასუფევლის მიღებაზე. ამ დროს იმასაც უთითებენ, რომ რომის იმპერიის ხანაში იუდეველის იდეალურ გამოხატულებად მიიჩნეოდა ფარისეველი, ხოლო წარმართი გაიგივებული იყო მეზვერესთან, მებაჟესთან, რომელსაც რომის იმპერიის საძულველ მსახურად აღიარებდნენ.
წარმართი და მეზვერე, მათი ისტორიული მნიშვნელობით, ერთ ნეგატიურ სიბრტყეზე მოიაზრებოდა, ხოლო იუდეველი და ფარისეველი, ასევე ისტორიული მნიშვნელობით - ერთ პოზიტიურ სიბრტყეზე აღიქმებოდა. მაგრამ ბიბლიის კომენტატორთაგან უმრავლესობა არ იზიარებს ამგვარ შეფასებას. „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავში ისინი ამ წყვილის წმინდა ქრისტიანულ-ზნეობრივ მნიშვნელობასა და შინაარსზე მიგვითითებენ. ამ თვალსაზრისით, უფალი ამ იგავში გვიყვება არა კონკრეტულად ფარისეველზე ან კონკრეტულად მეზვერეზე, არამედ ჩვენს ყურადღებას ამახვილებს ფარისეველობაზე, როგორც მიუღებელ ზნეობრივ კატეგორიაზე, უაღრესად სახიფათო მიდრეკილებაზე.
ამის საპირისპიროდ, იგავმთხრობელი მიგვახედებს მეზვერეობისაკენ, ანუ მეზვერის გულშემუსვრილობისაკენ, სინანულის გზის მართებული არჩევანისაკენ, რასაც ცოდვისაგან თავის დახსნა და სულის გადარჩენა მოაქვს.
ამ განმარტებით, „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავში დაპირისპირებულია კაცთა მოდგმის ორი ტიპი: ერთია ფარისევლური, რომელიც მხოლოდ გარედან წმენდს ჭურჭელს, იგი ვერც კი გრძნობს სიბინძურეს ჭურჭლის (ესე იგი, თავისი თავის) შიგნით. მეორე ტიპს მონანიე ცოდვილი, იგივე მეზვერე ეკუთვნის, რომელიც მთელი თავისი შეგნებით აცნობიერებს საკუთარ ცოდვებს და ყოვლისშემძლეს მიმართავს სასოებით.
სანამ უფალი იესო ამ იგავის თხრობას შეუდგება, წმიდა ლუკა მახარებელი წინდაწინ უთითებს (მე-9 მუხლში) ამ იგავის გამიზნულობაზე, და ამბობს: „ერთი ასეთი იგავიც უთხრა ზოგიერთს, რომლებსაც სწამდათ, მართალნი ვართო და სხვებს კი არად აგდებდნენ“.
ერთი განმარტებით, ამ „ზოგიერთში“ იესო ქრისტე თავის მოწაფეებს უნდა გულისხმობდეს. უფალი ამ იგავს ყველა იმ თავისი მოწაფისა და მიმდევრის გასაგონად ყვება, რომელიც მიდრეკილია ფარისევლობისაკენ. მოძღვარი მათ იგავურად აფრთხილებს, რომ ამგვარად მიდრეკილს ღვთის სასუფევლის კარი ჩაკეტილი დაუხვდება, თუკი ამ ცოდვილი მეზვერის სინანულის გზას არ აირჩევს. უფალი მათ იმასაც ასწავლის, რომ მხოლოდ სინანულის გზით არის შესაძლებელი სასუფეველში შესასვლელი კარის გაუჭირვებლად გაღება.
ნეტარი თეოფილაქტე ბულგარელის თქმით, „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავი მედიდურობისა და ამპარტავნებისაგან განსაკურნავად ითქვა უფლის მიერ. მართალია, იგავის სათაურში ნახსენებია „ფარისეველი“, - განმარტავს დეკანოზი ბუხარევი, - მაგრამ ეს იგავი ეხება ყველას, ვინც ამ ფარისეველივით იქცევა, ესე იგი, ვისაც ფარისევლობის სენი შეჰყრია.
ფარისევლობის უფლისმიერი მხილება.
„ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავის დეტალურ განმარტებამდე აუცილებელი გახდა ზემოთ მოტანილი ზოგადი მიმოხილვის წამძღვარება. ამგვარი ხასიათის დაკვირვებანი საშუალებას გვაძლევს, სახარების თითოეული იგავი გავიაზროთ არა როგორც ცალკე აღებული, იზოლირებული იგავური მოთხრობა, არამედ როგორც ორგანული ნაწილი ერთიანი ქრისტესმიერი ცოცხალი იგავური ორგანიზმისა. ეს აუცილებელია იმისათვის, რომ ჯეროვნად, მართებულად, შეუმცდარად ვისმინოთ და მივიღოთ ჩვენი უფლის იგავური სიტყვა, იგავურ-სახარებისეული შეგონებანი.
იმერეთის ეპისკოპოსმა, წმიდა გაბრიელმა (ქიქოძემ) იგავს „ფარისეველსა და მეზვერეზე“ ათამდე ქადაგება მიუძღვნა. მკითხველს ვურჩევ, წაიკითხოს ეს დიდებული ქადაგებანი, სადაც სრულყოფილად, გასაოცარი სიღრმით, სიბრძნითა და უბრალოებით არის განმარტებული იგავის ყველა შემადგენელი ნაწილი, მოცემულია მასთან დაკავშირებული ქრისტიანულ-ზნეობრივი დასკვნები.
წმიდა ეპისკოპოსი თავის ერთ-ერთ ქადაგებაში გაგვახსენებს ფარისევლობის იმ შემაძრწუნებელ სურათს, რომელიც თვითონ ჩვენმა უფალმა იესო ქრისტემ დაგვიხატა მათეს სახარების 23-ე თავში. წმიდა გაბრიელი შენიშნავს: „რისთვის ვცდილობთ ჩვენ ფარისევლობის აღწერასა სუსტითა ენითა ჩვენითა? თვით მაცხოვარმა ვრცლად აღწერა შესაძრწუნებელთა სიტყვათა შინა ფარისევლობა და მოქმედება მისი“.
უფალმა იესო ქრისტემ თავისი ამქვეყნიური მოღვაწეობის დასასრულ ინება და დაუნდობლად გააცხადა ხალხისა და მოწაფეების წინაშე ფარისევლობის ნამდვილი სახე, იმ მიზნით, რომ მათ თავი დაეცვათ სენისაგან, რომელიც თვალთმაქცობას თესავს და ურჯულოებას იმკის. ფარისევლობის უფლისმიერ სამხილთა უბრალო ჩამონათვალიც კი შემზარავი მოსასმენია. თუმცა მაცხოვრის მხილებამ ისევ ფარისეველი, ორგული და ურჯულო უნდა შეაძრწუნოს უპირველესად.
ფარისეველთა მხილებას უფალი ამ სიტყვებით იწყებს: „საყდართა მოსესთა დასხდეს მწიგნობარნი და ფარისეველნი“ (მათე 23,2), ესე იგი, მოსეს ტახტზე სხედანო მწიგნობრები და ფარისევლები. ისრაელიანთა დიდი რჯულისმდებლის ტახტზე ჯდომა მწიგნობრებსა და ფარისევლებს ამ რჯულის სწავლებასაც ავალებდა. ფარისევლებთან ერთად უფალი იხსენიებს მწიგნობრებს. მწიგნობარი ძველად იყო „მოსეს რჯულში ჩახედული“ კაცი - სწორედ ასე ხასიათდება ეზრას I წიგნში მღვდელი ეზრა, რომელიც ქრისტეს შობამდე V საუკუნეში ბაბილონიდან ისრაელში ჩამღვიდა და: „გულს იდვა უფლის რჯულის ძიება, მისი შესრულება, და წესისა და სამართლის სწავლება ისრაელში“ (I ეზრა 7, 6,10).
ძველ ებრაულში მწიგნობრის შესატყვისი სიტყვაა „მწერალი“ (სოფერიმ), იმიტომ რომ მწიგნობრის საქმე იყო რჯულის წიგნის დაცვა, გადაწერა, მისი სწავლება, ანუ ამ წიგნის ცოდნა. მოსეს რჯულთან საქმე ჰქონდათ რჯულისმცოდნეებსაც, ამაზე თვით ამ სიტყვის მნიშვნელობაც მეტყველებს - რჯულის-მცოდნე. ასე რომ, მწიგნობარი რჯულის წიგნის მცოდნე იყო. ფარისევლის საქმეც, მწიგნობართა და რჯულისმცოდნეთა მსგავსად, მოსეს რჯულის შესწავლასა და დაცვას წარმოადგენდა.
ფარისევლებს ყველაზე მრავალრიცხოვანი და ძლიერი ერთობა ჰქონდათ. ისინი განსაკუთრებული ძალისხმევით იცავდნენ რჯულს, მცნებებს. სწორედ ფარისევლებმა შეასწორეს და მცნებებით განავრცეს მოსეს რჯული. ფარისევლები ერთნაირი გულმოდგინებით იცავდნენ როგორც რელიგიურ, ასევე საზოგადოებრივ წესებსა და წინაპართა ტრადიციებს, გადამეტებული სიმკაცრით ითხოვდნენ ამ წესების დაცვას და ამ დროს განსაკუთრებული სიმკაცრით მოითხოვდნენ ყველა გარეგნული ნიშნის გათვალისწინებას. ხალხი ფარისევლებს დიდ პატივს სცემდა, როგორც წეს-კანონთა და აღიარებულ დოგმათა განუხრელ აღმსრულებლებს. ხალხისთვის ისინი დიდი პატრიოტებიც იყვნენ, რადგან ფარისევლები ისრაელიანთა პოლიტიკური დამოუკიდებლობისათვის იღვწოდნენ.
მაგრამ ეს ყველაფერი იყო ქრისტეს მოსვლამდე. ჩვენმა უფალმა კი მათი თვალთმაქცობა ამხილა, რადგან ისინი რჯულს მხოლოდ კაცთა საჩვენებლად იცავდნენ: მათი რჯულის აღმსრულებლობა გარეგნულად სარწმუნო ჩანდა, სინამდვილეში კი ეს გარედან გაწმენდილი ჭურჭელი, როგორც თავად უფალი ბრძანებს, შიგნით სავსე იყო „ნატაცებითა და არაწმიდებითა“ (მათე 23,25). გარედან მშვენიერ, შეფეთქილ საფლავებს მიმსგავსებული ფარისევლები შიგნიდან „მკვდართა ძვლებითა და ყოველგვარი უწმინდურებით“ იყვნენ აღსავსენი. ამ მიზეზით გაჩნდა ფარისეველთა ახალაღთქმისეული განსაზღვრება - „მართალი“, „რჯულში მართალნი“, რაც უფლისმიერი შეფასებიდან მომდინარეობს. აი, რას ეუბნება იგი მწიგნობრებსა და ფარისევლებს: „ასევე თქვენც გარეგნულად მართალნი ჰგონიხართ ხალხს, შიგნით კი სავსენი ხართ თვალთმაქცობითა და ურჯულოებით“ (მათე 23,28).
უფალი იესო ქრისტე ფარისეველთა მხილებისას უპირველესად წარმოაჩენს მათი სიტყვისა და საქმის გათიშულობას, ვინაიდან მათი საქმე მუდამ მოწყვეტილი იყო სიტყვისაგან. უფალი ამიტომ აფრთხილებს თავის მსმენელს და ეუბნება, რომ ფარისეველთა რჩევა-დარიგებიდან მათ მხოლოდ რჯულისა და მცნებების დაცვასთან დაკავშირებული სწავლება უნდა ისმინონ: რაც შეეხება მათ საქმეს: „საქმეთა მათთაებრ ნუ იქმთ“ - გვიბრძანებს ჩვენი უფალი, და დასძენს: „რამეთუ თქჳან და არა ყვიან“ (მათე 23,2), ესე იგი, ამბობენ და არ ასრულებენო.
ფარისევლები მკაცრად და დაუნდობლად ექცეოდნენ ხალხს, რომელიც მათ პატივს სცემდა და მათივე მზრუნველობის იმედით იყო. მაგრამ, ამის პასუხად, ისინი: „მძიმე ტვირთს კრავენ, და ძნელად სატვირთველს ხალხს მხრებზე ადებენ, თვითონ კი თითის განძრევაც არ სურთ ამ ტვირთის დასაძრავად“ (მათე 23,4), - ასე განაგრძობს უფალი ფარისეველთა მხილებას იმავე 23-ე თავში წმიდა მათეს სახარებიდან.
წმიდა იოანე ოქროპირი შენიშნავს, რომ მაცხოვარმა ფარისეველთა გამო ის კი არ თქვა, არ შეუძლიათ და იმიტომ არ ეწევიან საქმესო, არამედ თქვა: „არა ყვიანო“ ესე იგი, არ უნდათ და არ აკეთებენო: და არც ის თქვა უფალმა, ისინი ტვირთს არ აკარებენო თითს, არამედ ის თქვა, რომ მასთან მიახლებაც კი არ უნდათო.
ფარისევლების მსგავსთ ძლიერ უყვართ საკუთარი სამოსის ხაზგასმულად მორთვა და მოკაზმვა: განიერი, ფართო თასმებით, რჯულის წერილის ჩასადები უცნაურად დიდი ყუთებით, ფართო მკლავებიანი და კალთებიანი შესამოსელით; წვეულებაზე მათ სუფრის თავში უყვართ ჯდომა, სინაგოგებში კი წინა რიგებში დგომა. ხალხის თავშეყრის ადგილებში, მოედნებსა და ქუჩებში ასეთნი იმისთვის გაერევიან, რომ პატივისცემის ნიშნად მიიღონ მოკითხვა და ძახილი: „რაბი! რაბი!“ (მოძღვარო, მოძღვარო!). ყოველივე ეს კი ფუჭი დიდების ტრფიალებაა. ამ ტრფიალების შხამი მეტად ძლიერია, მაგრამ მის შემსმელსა და მიმღებს შარბათივით ტკბილი ეჩვენება. ეს შხამი ტკბილია იმისათვის, ვინც წუთისოფლის ამაო ზრუნვას გაჰკიდებია და თავისი საუნჯეც მხოლოდ აქ ეგულება.
უფალი კიდევ უფრო აძლიერებს მწიგნობრებისა და ფარისევლების დადანაშაულებას და იმაშიც ამხელს, რომ ისანი მარტო მდიდრებს, წარჩინებულებსა და ძლიერთა ამა სოფლისათა როდი ერჩიან, არამედ ღარიბებსაც არ ინდობენ, ატყუებენ მათ და გამგელებულნი ხარბად ნთქავენ ქვრივ-ობოლთა ქონებას, სახლ-კარს. უფრო საზარელი კი ის არის, რომ თავიანთ რწმენაზე მოქცეულ კაცს ისინი კი არ იფარავენ, მისი გადარჩენისათვის კი არ ზრუნავენ, არამედ თავიანთივე ურჯულოებით ჯოჯოხეთის ცეცხლისათვის განამზადებენ, ღვთიური ჭეშმარიტებისაკენ ყველა გზას უკეტავენ და უბნელებენ, რითაც სამუდამოდ ღუპავენ მის სულს.
„ვაი თქვენდა, მწიგნობარნო და ფარისეველნო, თვალთმაქცნო, ცათა სასუფეველს რომ უხშობთ ხალხს, ვინაიდან არც თქვენ შედიხართ და არც შემსვლელთ ანებებთ შესვლას“ (მათე 23,13), - ასე მიმართავს უფალი იესო მათ. მართლაც, ფარისევლებმა და მწიგნობრებმა ბოროტად გამოიყენეს თავიანთი უფლება მოსეს რჯულის განმარტებისა, წმიდა წერილის აღქმისა და მიღებისა, დაამახინჯეს სწავლება მესიაზე, მის სამეუფოზე - წმინდა აზრი შერყვნეს თავიანთივე გამონაგონი გადმოცემებითა და წესებით. სწორედ ამ ფარისეველებმა და მწიგნობრებმა უარყვეს ჩვენი უფალი იესო ქრისტე, ბოროტი ცილისწამებით დევნეს იგი და რა აღარ უწოდეს: მჭამელი, ღვინის მსმელი, მატყუარა, მეზვერეთა და ცოდვილთა მეგობარი, და თვით ღვთის მგმობელიც კი! ისინი ხალხს ამ თავიანთი ბოროტებითა და ურჯულოებითაც არ ანებებდნენ ცათა სასუფეველში შესვლას.
რა არის ფარისევლობა? როდის ვფარისევლობ?
მთის კალთაზე ქადაგებისას უფალი ასე აფრთხილებს თავის მსმენელს: „ხოლო გეტყჳ თქუენ: უკუთუ არა აღემატოს სიმართლე თქუენი უფროჲს მწიგნობართა და ფარისეველთა, ვერ შეხვიდეთ სასუფეველსა ცათასა“ (მათე 5, 20), - აი, რა საშინელი სიტყვებით ამხელს მაცხოვარი ფარისევლებს! „რას ნიშნავს ეს, ძმანო ჩემნო?“ - გვეკითხება წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი და განაგრძობს: ნუთუ ყოვლადმშვიდმა და ყოვლადმოწყალემ, ყველა ცოდვილისათვის განხორციელებულმა უფალმა თითქმის დაივიწყა მოთმინება და შებრალება, როდესაც ფარისევლებს ამხელდა და ამას ამბობდა? და ღვთაებრივი სიბრალულით აღსავსე ჩვენი უფალი, რომელმაც სიკვდილის ღირსი ცოდვილი ქალიც კი შეიწყნარა, რა მიზნით აღწერს ასეთი ფიცხელი და მრისხანე სიტყვებით ფარისეველთა ბოროტებას?
წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის თქმით, ამის მიზეზია ფარისევლური ცხოვრების წესი, როდესაც კაცი „მიითვისებს სახესა სათნოებისასა, როცა ძალი სათნოებისა შორს არს გულისა მისისაგან... და ამით შეაგინებს თვით სათნოებასა; იგი ზოგჯერ სხვათა კაცთაცა შეაძულებს ღვთის-მსახურებასა; იგი განაუქმებს ღვთის-მოყვარებასა და მრავალთა კაცთა დაუბრკოლებს სულის ცხონებასა“.
ფარისეველი, როგორც სახე საზოგადოების დაწინაურებული და წარმატებული წევრისა, ჩვეულებრივ, მრავალთათვის არის ხოლმე მაგალითი, ხოლო მისი ქცევა - მისაბაძი საგანია. წმიდა ეპისკოპოსი გვირჩევს, ფრთხილად ვიყოთ, რომ ფარისევლობითი ყოფაქცევის შემხედვარეთ არ შევბღალოთ ჩვენი გულწრფელობა საღვთო საქმეში და არ დავბრკოლდეთ ღვთის მსახურებაში.„ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავთან დაკავშირებული ერთ-ერთი ქადაგების დასაწყისშივე წმიდა ეპისკოპოსი გაბრიელი შენიშნავს, რომ ეს იგავი „არაერთგზის იყო საგნად უბნობისა“; წმიდა ეპისკოპოსი დასძენს: „ათასჯერაც რომ ყოფილიყო იგი განხილული თქვენ წინაშე, და ნაცვლად ერთისა ენისა, ასი ენა რომ გვქონდეს, და თვითოეულთა ათასჯერ გვეთქვას მას ზედა, ვგონებ, არც მაშინ იქნებოდა გარდამეტებული - ეგოდენ საჭირო არის ჩვენთვის ხშირად გაფრთხილება ფარისევლობისაგან!“
ამასთან დაკავშირებით კიდევ ერთხელ გავიხსენოთ წმიდა ლუკა მახარებლის სიტყვები, რომლებსაც იგი „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავს წაუმძღვარებს: „ერთი ასეთი იგავიც უთხრა ზოგიერთს, რომლებსაც სწამდათ, მართლები ვართო და სხვებს კი არად აგდებდნენ“ (ლუკა 18,9) - აი, ამისაგან თავის დასაცავად და გასაფრთხილებლად არის საჭირო ამ იგავის მრავალჟამიერი განცდა.
წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის აზრით, „ძვირად“ მოიპოვება ქვეყანაზე კაცი, რომ არ იყოს მოზიარე ფარისევლობის ცოდვისა, თუნდაც მისი რომელიმე სახით ან შემთხვევით. ყველა ცოდვათაგან ფარისევლობა იმდენად უმძიმესია და უსაშინლესი, რომ ათასში ერთ კაცსაც ვერ ნახავ: „რომლისა სიტყვა და საქმე იყოს ერთი, და გარეგანი საქციელი მისი - დაფუძნებული შინაგანსა გრძნობასა“. წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი ხშირად დაგვისვამს შეკითხვას ფარისევლობის რაობაზე: მაინც რაში მდგომარეობს ფარისევლობა? რა არის ფარისევლობა? წმიდა ეპისკოპოსი სწორედ „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავში გვირჩევს, ვეძიოთ პასუხი ამ შეკითხვაზე. თუმცა სანამ თვით იგავის განმარტებას შეუდგებოდეს, წმიდა მამა ფარისევლობის საზოგადო შტრიხებს გვიხაზავს და ამბობს: „უმაღლესი სიცუდე ფარისევლობისა ის არის, რომ იგი ატყუებს კაცსა“. ისიც ფარისევლობაა, როდესაც კაცი შეურიგდება და დაუმეგობრდება სიცრუეს: „დააჩუმებს თავის სვინდისსა და გრძნობას რომლითამე გარეგანითა, ყალბითა და ცრუთა სათნოებითა, როდესაც იგი ითმენს თავის სულში სიმრუდესა“. „თავისი გარეგანი ქცევით“ - განაგრძობს წმიდა გაბრიელი, - „ვითომდა წესიერი და მოსაწონი ყოფაქცევით, ფარისეველი მხოლოდ საკუთარ უმსგავსო და უშვერ თვისებებს ფარავს, კეთილად და მართლად მოაჩვენებს თავის თავს, და ამით ატყუებს ქვეყანას“.
ცხადია, წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი ამ შემთხვევაში ფარისეველთა უფლისმიერ შეფასებას ეყრდნობა, როცა უფალი იესო მათზე ამბობს: „და ყოველსა საქმესა მათსა იქმან საჩვენებელად კაცთა“ (მათე 23,5). ფარისევლობის ცოდვის სიმძიმე, წმიდა ეპისკოპოსისავე თქმით, კიდევ იმაში მდგომარეობს, რომ მრავალ ცოდვათაგან, რომლებითაც ადამიანის დაცემული ბუნება იტანჯება, არც ერთი ისე მკვიდრად არ მოეკიდება კაცის გულს, არც ერთი იმ ზომით არ მოინადირებს მის სულს და ისე ღრმად არ ჩანერგდება ბუნებაში, როგორც ეს საზარელი და უსაშინლესი ცოდვა, და აი, რატომ: სხვა ცოდვები რომელიმე ერთ დროს ან რომელიმე ასაკში იჩენენ თავს, ფარისევლობა კი, სიყრმიდანვე თუ გაიდგა ფესვები, საფლავამდე მისდევს მას; ყოველი სხვა ცოდვა რომელიმე საქმეში თუ გაერევა და გამოჩნდება, ეს კი ყოველ სიტყვასა და საქმეში, „ყოველ მოქმედებას გასვრის და გააუწმინდურებს, ყოველ აზრსა და სიტყვას მისცემს რაღაც ცუდად განსხვავებულ ფერს“ - ამბობს წმიდა მამა და ამ „ცუდად განსხვავებულ ფერში“ გულისხმობს ტყუილს, სიცრუეს, მოჩვენებითობას, თვალთმაქცობას, მოკლედ - ფარისევლობას! სხვათა შორის, თვით ამ თვისების - ფარისევლობის აღმნიშვნელი სახელი ქართულში, და ბევრ სხვა ენაშიც, სწორედ ძველ ებრაელ ფარისეველთა ფარისევლობის ამგვარ კვალიფიკაციასთან არის კავშირში.
კიდევ ერთ შეკითხვაზე გვაძლევს პასუხს წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი - როდის ვარდება კაცი ფარისევლობის ცოდვაში? როდის ვფარისევლობთ? ჩვენ, წუთისოფლის შვილებს, წმიდა მამის თქმისა არ იყოს, მართლაც გამოუკლებლივ გვაქვს „საკუთარი მიდრეკილება ფარისევლობისადმი“ რა უცნაურადაც უნდა გვვჩვენოს, ჩვენთვის, ქართველთათვის დამახასიათებელ, ესოდენ გადამეტებულ ზრდილობასა და თავაზიანობაშიც კი ხშირად გაერევა ხოლმე ფარისევლობა. წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი ამის გამო ღრმა გულისტკივილით შენიშნავს და ამბობს: „ვგონებ, რომ უმჯობესი და ყოვლად საქები ზრდილობა ის არის, როდესაც კაცი იქცევა გულწრფელად“.
მაგრამ მარტო ზრდილობასა და თავაზიანობაში რომ იყოს საქმე, რა გვიჭირდა. წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი რამდენიმე მაგალითის სახით გვიხატავს ფარისევლობის ცოდვაში ჩავარდნის შემზარავ სურათებს და ამით თითოეულ ჩვენგანს გვაიძულებს, დავფიქრდეთ, გავიხსენოთ, შევაფასოთ საკუთარი ფარისევლობა, და უთუოდ ვაღიაროთ იგი, განვშორდეთ მას.
როდის ვფარისევლობ? როდის და, მაშინ, როცა ცოდვას გულის სიღრმეში ვმალავ, გარეგნულად კი კეთილისმყოფელის სახეს ვიღებ, იმის ნაცვლად, რომ განვიწმინდო გული ცოდვის მბადი გულისთქმებისგან, ძირშივე მოვკვეთო ჩემი ავზნიანი ჩვევა-ქცევანი;
როდის ვფარისევლობ? როდის და, მაშინ, როცა კაცს პირში ვაქებ და პირს იქით კი ცუდად ვიხსენიებ, განვიკითხავ, გავჭორავ, ვლანძღავ, როცა იმას კი არ ვამბობ, რასაც გული მეტყვის, არამედ მხოლოდ იმას, რაც ეამება კაცს; სიმართლეს კი არ ვიტყვი, არამედ იმას, რასაც ჩემთვის სარგებლობა მოაქვს.
მაშინაც ფარისეველი ხარ, - გვეუბნება წმიდა ეპისკოპოსი, - როცა კაცს აქებ და არა იმის გამო, რომ ღირსია, არამედ მარტო იმიტომ, რომ იგი შენი მოყვარე და მეგობარია, მეორეს კი იმ მიზეზით განიკითხავ, რომ მასთან უკმაყოფილება გაქვს ან სულაც არ მოგწონს, არ გიყვარს; განა ის კი არ არის ფარისევლობა, როცა ენით სიმართლის დიდმოყვარეობას ამტკიცებ, საქმით კი უსამართლობას არ მოერიდები, თუკი შენთვის სასარგებლო იქნება.
წმიდა ეპისკოპოსი გაბრიელი ყველას შეგვახსენებს იმას, თუ რა ხშირად ვეწევით ხოლმე პირმოთნეობას, როცა სინდისი შეგვაწუხებს, მაგრამ წუწუნით ვამბობთ ღმერთი მოწყალეა, რა ვქნა, ადამიანი სუსტი არსებაა, სხვებიც ასე ცხოვრობენ ან ვინ არის უცოდველი ამქვეყნად? რა უშავს, თავის დროზე მოვინანიებ... და ასე შემდეგ. ამ დროს, - გვმოძღვრავს წმიდა ეპისკოპოსი, - ჩვენ ცხადად ვეზიარებით ხოლმე ფარისევლობის ცოდვას და მის ფსკერზე ვიძირებით გაუგნებლად.
მაშასადამე, როგორც კი თავის მართლებას მივყოფთ ხელს, იმწამსვე უნდა შევუძახოთ საკუთარ თავს, რათა კარგად დავინახოთ ის, რის გამოც გასამართლებლად გავიხადეთ თავი, ვინაიდან საკუთარი თავის მართლება არის ცოდვით დაცემული საკუთარი თავის დაუმსახურებლად ამაღლება. ეს კი მხოლოდ მაშინ შეიძლება დაემართოს ადამიანს, როცა საკუთარ ცოდვებს ვეღარ ხედავს, ვეღარ განიცდის და, მერე და მერე, არც არასოდეს ინებებს მათ დანახვასა და განცდას. ასეთნი - თავის მართლებას აყოლილნი, - ბრძანებს წმიდა გაბრიელი, - ფარისევლობის საცოდავი მსხვერპლნი არიანო. აი, ვიღაცა ქრთამს იღებს, მას სინდისი კი ამხილებს, მაგრამ მექრთამე ხმას აწყვეტინებს, აჩუმებს ამ არამკითხე მოამბე სინდისს და ჯიუტად გაიძახის გულში: რა ვქნა, ცოტა ჯამაგირი მაქვს, ცოლ-შვილს რჩენა უნდა, სხვები ჩემზე უარესად იღებენ, განა ყველა ასე არ არის: რა მოხდება, მეც რომ ორი კაპიკი ავიღო?!
მეორე თავისი უფროსის წინაშე დგას და ვერ ამბობს სიმართლეს, პირიქით, ცდილობს, მლიქვნელობითა და პირმოთნეობით როგორმე შეალამაზოს ვითარება და ჯილდო ან დაწინაურება გამოსტყუოს ზემდგომს. მესამე ვაჭრობაშია და გამოუცდელ მუშტარს ცუდ საქონელს შეაძლევს, მერე კი ეტყვის: მე რა შუაში ვარ, აქ არ იყავი, თვალები არა გქონდა, რატომ არ გასინჯე; ვაჭარიც იმიტომა ვარ, რომ ფული მოვიგო... და ასე შემდეგ.
ყოველი ასეთი მაგალითის დასასრულ წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი დაჟინებით ჩაგვეკითხება - რა არის ასეთი თავის მართლება, თუ არა ფარისევლობა? რა არის ასეთი ლაპარაკი, თუ არა ფარისევლობა? დაბოლოს, დაასკვნის: ერთი სიტყვით, შენ ფარისევლობ ყოველთვის, როცა „ითმენ შენს გულში სიყალბესა და სიცრუეს, როცა დააჩუმებ თვისს სინდისსა“ .
ალბათ დამეთანხმებით, რომ უაღრესად ამომწურავი, ყოვლისმომცველი და მრავლისმეტყველია ახლახან წარმოდგენილი ვრცელი განმარტება ფარისევლობისა, რომელსაც გვთავაზობს წმიდა ეპისკოპოსი იმერეთისა გაბრიელი (ქიქოძე). მკითხველს კიდევ ერთხელ მინდა ვურჩიო, წაიკითხოს წმიდა ეპისკოპოსის ქადაგებანი, თავად გაეცნოს წმიდა მამის რჩევა-დარიგებებს და თავადვე იგემოს მისი მოძღვრების სიტკბოება, სულისათვის ფრიად სასარგებლო ეს სწავლება.
„ილოცვიდა თჳსაგან“ და „შორს დგა“
ყოველივე ის, რაც ზემოთ ითქვა ფარისევლობაზე, სრულად ეხება იმ ფარისეველს, რომელიც წამოგვიდგება წმიდა სახარების იგავში „ფარისეველსა და მეზვერეზე“. უფალმა იესო ქრისტემ ეს ორივე სიტყვა - ფარისეველი და მეზვერე - ორგვარი გააზრებითა და მნიშვნელობით შეიტანა თავის იგავში. იმ ხანად ამ იგავის მსმენელი ფარისეველში აუცილებლად განჭვრეტდა ისტორიულად არსებულ ფარისეველს, კერძოდ, მოსეს რჯულის დამცველსა და იუდეველთა საზოგადოებრივი იერარქიის უმაღლესი საფეხურის წარმომადგენელს. როგორც ითქვა, ფარისეველს ებრაელი ხალხი დიდი კრძალვითა და პატივისცემით ეპყრობოდა, ვითარცა რჯულის გულმოდგინე აღმსრულებელსა და გამტარებელს. მაგრამ იგივე ფარისეველი იგავში უფრო მნიშვნელოვანი და მრავლისმთქმელი სახარებისეული ალეგორიაცაა. გავიმეორებთ, იგი გამოხატავს ფარისევლობას, ანუ ზნეობრივად მიუღებელ, სახიფათო მიდრეკილებას ამპარტავნებისაკენ, ანგარებისაკენ, თვალთმაქცობისაკენ, მოჩვენებითობისაკენ და ა.შ.
მეზვერეც ასევე ორმაგი დატვირთვის მქონე ცნებას წარმოადგენს ამ იგავში. იმ დროს მთავრობისაგან დაყენებული ეს ხარკის ამკრეფი რომის იმპერიის საძულველი მსახური იყო ყველასათვის. ამ იგავის იუდეველი მსმენელი მეზვერეში ასევე აუცილებლად განჭვრეტდა ცოდვილს, საზოგადოებისაგან განკვეთილ წევრს, და წარმართსაც (არაიუდეველს). ასე რომ, მაშინ, როგორც წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი შენიშნავს: „მეზვერე და ცოდვილი ერთი თქმა იყო“.
დავუკვირდეთ, იგავის მიხედვით, რას აკეთებენ ტაძარში სალოცავად მისული ეს ფარისეველი და მეზვერე: „ორნი კაცნი აღვიდოდეს ლოცვად ტაძარსა მას: ერთი ფარისეველი და ერთი მეზუერე“ (ლუკა 18,10), - ასე იწყებს უფალი იესო ამ იგავის თხრობას, და პირველი, რასაც ამის შემდეგ ხაზგასმით შენიშნავს იგი - ფარისევლის მანერული დგომაა: „ფარისეველი იგი წარდგა და ამას ილოცვიდა თჳსაგან“ - განაგრძობს უფალი. ესე იგი, ფარისეველი ფეხზე მდგომი ლოცულობს, რაც იმ დროისათვის ლოცვის ჩვეულებრივი წესი იყო, მუხლდრეკით ლოცვასთან ერთად. მაგრამ ფარისეველი ცალკე დგას ტაძარში და ისე ლოცულობს: ძვ. ქართ „თჳსაგან“ ნიშნავს „ცალკე, მარტო“. უფალი გვეუბნება, რომ მეზვერეც ფეხზე მდგომი მლოცველია, ოღონდ „შორს დგა“, შორს დგასო.
ფარისევლის ცალკე დგომა და მეზვერის შორს დგომა ბუნებრივად ქმნის საგანგებო იგავურ დაპირისპირებას, რაზეც ამ იგავის თითქმის ყველა კომენტატორი მიუთითებს. ეპისკოპოსი მიხეილი ყურადღებას მიაქცევს იგავის ამ ნაწილის ძველ ბერძნულ ტექსტს და შენიშნავს, რომ ფარისევლის ცალკე დგომა, ძველი ბერძნულის გათვალისწინებით, ორგვარად შეიძლება გავიაზროთ: ფარისეველი ან გამოსაჩენ, გამოყოფილ, სხვათაგან გამოცალკევებულ ადგილზე დგას, ანდა იგი უბრალოდ თავისთვის დგას. ეპისკოპოსის თქმით, ფარისევლის დგომა გამოსაჩენ, სხვათაგან განცალკევებულ ადგილზე წმინდა წყლის ფარისევლური თვისების გამომხატველია.
ფარისევლისა და მეზვერის დგომის ეს ურთიერთდაპირისპირებული მანერა იმის მანიშნებელიცაა, რომ სეპარატისტის პოზით მდგარი ფარისეველი ხაზს უსვამს თავის განსაკუთრებულობას, ცოდვილთაგან შორს ყოფნას, იმას, რომ ფარისეველს არაფერი ესაქმება ტაძარში მყოფ მლოცველ ცოდვილებთან, იგი თავს არიდებს მათ, რათა ცოდვის თანაზიარი არ შეიქნას.
თუმცა წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი გვაფრთხილებს, რომ ტაძარში წინ დადგომა ან ცალკე დგომა და ლოცვა ყოველთვის არ არის ფარისევლური ლოცვის მიმანიშნებელი. ზოგი ხომ იმ მიზნით დგება წინ, რომ უფრო კარგად გაიგონოს ტაძარში აღსრულებული წირვა-ლოცვა, უკეთესად მოისმინოს მოძღვრის ქადაგება. მეზვერის შორს დგომით, შესაბამისად, იგავში მონიშნულია ამ მლოცველის სიმდაბლე, თავმდაბლობა. თუ ადამიანი სალოცავად ტაძრის ბოლოში, შორს იმისათვის დგება, რომ მყუდროდ იყოს და ლოცვისას თვალი და გონება არ გაეფანტოს, ასეთი დგომა, წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის დასტურით, „დიახაც, მადლი იქნება“ მაგრამ ზოგიერთი უკან, ტაძრის კარებთან ახლოს იმისთვის დადგება ხოლმე, რომ წირვა-ლოცვის დამთავრებისთანავე გაუჭირვებლად ჩქარა გავიდეს გარეთ ან სულაც წირვა-ლოცვის დამთავრებამდე დატოვოს ტაძარი. ეს კი ცოდვა არისო, - დასძენს წმიდა მამა.
ასე რომ, ორივე შემთხვევაში იმდენად იმას კი არ აქვს მნიშვნელობა, დგას კაცი ლოცვისას, შორს დგას თუ ახლოს, არამედ იმას, თუ რა განზრახვით, რა მიზნითა და მისწრაფებით ლოცულობს იგი.
„მოჰხედნა ლოცვასა ზედა მდაბალთასა და არა შეურაცხჰყო ვედრებაჲ მათი“ (ფსალმუნნი 10,18)
„ამპარტავანთა შემუსრავს ღმერთი, ხოლო მდაბალთა მოსცის მადლი“ (იაკობი 4,6)
10. ორნი კაცნი აღვიდოდეს ლოცვად ტაძარსა მას: ერთი ფარისეველი და ერთი მეზუერე. 11. ფარისეველი იგი წარდგა და ამას ილოცვიდა თჳსაგან: ღმერთო, გმადლობ შენ, რამეთუ არა ვარ, ვითარცა სხუანი კაცნი, მტაცებელ, ცრუ და მემრუშე, გინა ვითარცა ესე მეზუერე, 12. ვიმარხავ ორ-გზის შაბათსა შინა და ათეულსა შევსწირავ ყოვლისაგან მონაგებისა ჩემისა. 13. ხოლო მეზუერე იგი შორს დგა და არა იკადრებდა თუალთაცა ზე ახილვად, არამედ იცემდა მკერდსა და იტყოდა: ღმერთო, მილხინე ცოდვილსა ამას. 14. გეტყჳ თქუენ: გარდამოვიდა ესე განმანათლებული სახედ თჳსა, ვიდრე ფარისეველი იგი, რამეთუ ყოველმან რომელმან აღიმაღლოს თავი თჳსი, იგი დამდაბლდეს; და რომელმან დაიმდაბლოს თავი თჳსი, იგი ამაღლდეს.
ლუკა 18,9-14
დაპირისპირებული სახარებისეული წყვილები
სახარებისეულ იგავებს შორის აშკარად შეინიშნება შინაგანი კავშირი და პარალელიზმიც. მხედველობაში გვაქვს იგავები: „უძღებ შვილზე“, „ორ ძეზე“ და „ვენახის მუშაკებზე“.
ამ იგავთა რიგში დგება „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავიც.
ოთხივე იგავში წარმოჩნდება ურთიერთდაპირისპირებული წყვილები: უფროსი ძმა ისევე უპირისპირდება თავის უმცროს ძმას (იგივე უძღებ შვილს), როგორც კაენი - აბელს, მეთერთმეტე, უკანასკნელი ჟამის მუშაკი - პირველი ჟამისას, ორი ძე - ერთმანეთს, ფარისეველი კი მეზვერეს, ანუ მებაჟეს.
ამგვარი დაპირისპირებით უფალი იესო ქრისტე მოგვიწოდებს, მივიღოთ და შევიწყნაროთ თავმდაბლობა, მორჩილება, სინანული, მადლიერება, და უარვყოთ ამპარტავნება, ურჩობა, თვითკმაყოფილება, უმადურობა. ამაზე მეტყველებს ის შეგონებებიც, რომლებსაც ჩვენი უფალი ამ იგავებს დაურთავს თავში ან ბოლოში. ამ შეგონებებშიც, ბუნებრივია, მსგავსი დაპირისპირების მოწმენი ვხდებით: მრავალი ჩინებული (მოწვეული, მოწოდებული) უპირისპირდება მცირე რჩეულს (შეგონებიდან „მრავალნი არიან ჩინებულ და მცირედნი რჩეულ“ - მათე 20,16). წინანი ასევე უპირისპირდებიან უკუანანს, და პირველნი - უკანასკნელებს (შეგონებიდან „წინანი უკუანა და უკუანანი წინა“ - მათე 20,16). ამ დაპირისპირების ერთ მხარეს დგანან საკუთარი თავით მუდამ კმაყოფილნი და სხვისით მუდამ უკმაყოფილონი, მეორე მხარეს კი - საკუთარი უღირსების მხილველნი, მონანულნი, ყოველივესი და ყველაფრისადმი მადლიერნი.
ხსენებული დაპირისპირება ხან პირდაპირ, უშუალოდ აისახება, როგორც ეს „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავშია; ხან იგავის სათქმელიდან გამომდინარე დასტურდება, როგორც ეს „ორი ძის“ იგავშია; ხანაც უფალი იგავს საგანგებოდ ფარისეველთა, მწიგნობართა და რჯულისმეცნიერთა ყურადსაღებად, მათი მისამართით ყვება. „უძღები შვილის“ იგავის თხრობამდე, წმიდა ლუკა მახარებელი გვაუწყებს, რომ ამ იგავს უფალი იმ ფარისევლებსა და მწიგნობრებს უამბობს, რომლებმაც დრტვინვით გამოხატეს უკმაყოფილება, ვინაიდან ჩვენი უფალი ყველა მეზვერესა და ცოდვილს შეიწყნარებდა, მათთან ერთად ჭამდა და სვამდა (ლუკა 15, 1-3).
იგავს „ორ ძეზე“ უფალი იესო ასევე ფარისეველთა, მღვდელმთავართა და მწიგნობართა გასაგონად ყვება. ამ იგავს იგი მათ გამოსაცდელ შეკითხვებზე საპასუხოდ გაიხსენებს და თავის წინასწარმეტყველურ სიტყვებსაც დაურთავს: „მეზუერენი და მეძავნი წინა-გიძღოდიან თქუენ სასუფეველსა ღმრთისასა“ (მათე 21,31).
ფარისევლისა და მეზვერის სახარებისეული დაპირისპირება განმარტებულია, როგორც დაპირისპირება „მართლისა“ და „ცოდვილისა“, უფრო ზუსტად, დაპირისპირება რჯულის აღსრულებაში ვითომდა მართალთა და ცოდვილთა. პირველნი ფარისევლები არიან, მეორენი კი მეზვერენი, ანუ მებაჟეები. ეს ვითომდა „მართალი“ ფარისევლები მოჩვენებითად აღასრულებენ რჯულს და ამიტომ მათ „მოჩვენებით მართლებსაც“ უწოდებენ; ცოდვილი მეზვერეები კი სინანულის გზას დაადგებიან, ინანიებენ თავიანთ ცოდვებს და ამგვარად განმართლდებიან ღვთის წინაშე.
წმიდა პავლე მოციქულის სიტყვით რომ ვთქვათ, ფარისეველთა მსგავსნი მხოლოდ ისმენენ რჯულს, ისინი არიან „მსმენელნი შჯულისანი“ მეზვერეთა მსგავსნი კი აღასრულებენ რჯულს, „მყოფელნი შჯულისანი“ არიან. (შდრ. რომაელთა მიმართ 2,13). ფარისევლობა და მეზვერეობა .
ფარისევლობა და მეზვერეობა
წმიდა სახარებაში წარმოდგენილი ამ დაპირისპირებული წყვილიდან ფარისეველი ასევე განასახიერებს იუდეველებს, მეზვერე კი წარმართებს.
იუდეველისა და წარმართის სახარებისეულ იგავურ წყვილში წინასწარმეტყველური ელემენტებიც მოიპოვება, კერძოდ, იუდეველთა უარყოფაზე, მათი ღვთივრჩეულობის დაკარგვაზე, და წარმართთა აღიარებაზე, მათ მიერ ცათა სასუფევლის მიღებაზე. ამ დროს იმასაც უთითებენ, რომ რომის იმპერიის ხანაში იუდეველის იდეალურ გამოხატულებად მიიჩნეოდა ფარისეველი, ხოლო წარმართი გაიგივებული იყო მეზვერესთან, მებაჟესთან, რომელსაც რომის იმპერიის საძულველ მსახურად აღიარებდნენ.
წარმართი და მეზვერე, მათი ისტორიული მნიშვნელობით, ერთ ნეგატიურ სიბრტყეზე მოიაზრებოდა, ხოლო იუდეველი და ფარისეველი, ასევე ისტორიული მნიშვნელობით - ერთ პოზიტიურ სიბრტყეზე აღიქმებოდა. მაგრამ ბიბლიის კომენტატორთაგან უმრავლესობა არ იზიარებს ამგვარ შეფასებას. „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავში ისინი ამ წყვილის წმინდა ქრისტიანულ-ზნეობრივ მნიშვნელობასა და შინაარსზე მიგვითითებენ. ამ თვალსაზრისით, უფალი ამ იგავში გვიყვება არა კონკრეტულად ფარისეველზე ან კონკრეტულად მეზვერეზე, არამედ ჩვენს ყურადღებას ამახვილებს ფარისეველობაზე, როგორც მიუღებელ ზნეობრივ კატეგორიაზე, უაღრესად სახიფათო მიდრეკილებაზე.
ამის საპირისპიროდ, იგავმთხრობელი მიგვახედებს მეზვერეობისაკენ, ანუ მეზვერის გულშემუსვრილობისაკენ, სინანულის გზის მართებული არჩევანისაკენ, რასაც ცოდვისაგან თავის დახსნა და სულის გადარჩენა მოაქვს.
ამ განმარტებით, „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავში დაპირისპირებულია კაცთა მოდგმის ორი ტიპი: ერთია ფარისევლური, რომელიც მხოლოდ გარედან წმენდს ჭურჭელს, იგი ვერც კი გრძნობს სიბინძურეს ჭურჭლის (ესე იგი, თავისი თავის) შიგნით. მეორე ტიპს მონანიე ცოდვილი, იგივე მეზვერე ეკუთვნის, რომელიც მთელი თავისი შეგნებით აცნობიერებს საკუთარ ცოდვებს და ყოვლისშემძლეს მიმართავს სასოებით.
სანამ უფალი იესო ამ იგავის თხრობას შეუდგება, წმიდა ლუკა მახარებელი წინდაწინ უთითებს (მე-9 მუხლში) ამ იგავის გამიზნულობაზე, და ამბობს: „ერთი ასეთი იგავიც უთხრა ზოგიერთს, რომლებსაც სწამდათ, მართალნი ვართო და სხვებს კი არად აგდებდნენ“.
ერთი განმარტებით, ამ „ზოგიერთში“ იესო ქრისტე თავის მოწაფეებს უნდა გულისხმობდეს. უფალი ამ იგავს ყველა იმ თავისი მოწაფისა და მიმდევრის გასაგონად ყვება, რომელიც მიდრეკილია ფარისევლობისაკენ. მოძღვარი მათ იგავურად აფრთხილებს, რომ ამგვარად მიდრეკილს ღვთის სასუფევლის კარი ჩაკეტილი დაუხვდება, თუკი ამ ცოდვილი მეზვერის სინანულის გზას არ აირჩევს. უფალი მათ იმასაც ასწავლის, რომ მხოლოდ სინანულის გზით არის შესაძლებელი სასუფეველში შესასვლელი კარის გაუჭირვებლად გაღება.
ნეტარი თეოფილაქტე ბულგარელის თქმით, „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავი მედიდურობისა და ამპარტავნებისაგან განსაკურნავად ითქვა უფლის მიერ. მართალია, იგავის სათაურში ნახსენებია „ფარისეველი“, - განმარტავს დეკანოზი ბუხარევი, - მაგრამ ეს იგავი ეხება ყველას, ვინც ამ ფარისეველივით იქცევა, ესე იგი, ვისაც ფარისევლობის სენი შეჰყრია.
ფარისევლობის უფლისმიერი მხილება.
„ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავის დეტალურ განმარტებამდე აუცილებელი გახდა ზემოთ მოტანილი ზოგადი მიმოხილვის წამძღვარება. ამგვარი ხასიათის დაკვირვებანი საშუალებას გვაძლევს, სახარების თითოეული იგავი გავიაზროთ არა როგორც ცალკე აღებული, იზოლირებული იგავური მოთხრობა, არამედ როგორც ორგანული ნაწილი ერთიანი ქრისტესმიერი ცოცხალი იგავური ორგანიზმისა. ეს აუცილებელია იმისათვის, რომ ჯეროვნად, მართებულად, შეუმცდარად ვისმინოთ და მივიღოთ ჩვენი უფლის იგავური სიტყვა, იგავურ-სახარებისეული შეგონებანი.
იმერეთის ეპისკოპოსმა, წმიდა გაბრიელმა (ქიქოძემ) იგავს „ფარისეველსა და მეზვერეზე“ ათამდე ქადაგება მიუძღვნა. მკითხველს ვურჩევ, წაიკითხოს ეს დიდებული ქადაგებანი, სადაც სრულყოფილად, გასაოცარი სიღრმით, სიბრძნითა და უბრალოებით არის განმარტებული იგავის ყველა შემადგენელი ნაწილი, მოცემულია მასთან დაკავშირებული ქრისტიანულ-ზნეობრივი დასკვნები.
წმიდა ეპისკოპოსი თავის ერთ-ერთ ქადაგებაში გაგვახსენებს ფარისევლობის იმ შემაძრწუნებელ სურათს, რომელიც თვითონ ჩვენმა უფალმა იესო ქრისტემ დაგვიხატა მათეს სახარების 23-ე თავში. წმიდა გაბრიელი შენიშნავს: „რისთვის ვცდილობთ ჩვენ ფარისევლობის აღწერასა სუსტითა ენითა ჩვენითა? თვით მაცხოვარმა ვრცლად აღწერა შესაძრწუნებელთა სიტყვათა შინა ფარისევლობა და მოქმედება მისი“.
უფალმა იესო ქრისტემ თავისი ამქვეყნიური მოღვაწეობის დასასრულ ინება და დაუნდობლად გააცხადა ხალხისა და მოწაფეების წინაშე ფარისევლობის ნამდვილი სახე, იმ მიზნით, რომ მათ თავი დაეცვათ სენისაგან, რომელიც თვალთმაქცობას თესავს და ურჯულოებას იმკის. ფარისევლობის უფლისმიერ სამხილთა უბრალო ჩამონათვალიც კი შემზარავი მოსასმენია. თუმცა მაცხოვრის მხილებამ ისევ ფარისეველი, ორგული და ურჯულო უნდა შეაძრწუნოს უპირველესად.
ფარისეველთა მხილებას უფალი ამ სიტყვებით იწყებს: „საყდართა მოსესთა დასხდეს მწიგნობარნი და ფარისეველნი“ (მათე 23,2), ესე იგი, მოსეს ტახტზე სხედანო მწიგნობრები და ფარისევლები. ისრაელიანთა დიდი რჯულისმდებლის ტახტზე ჯდომა მწიგნობრებსა და ფარისევლებს ამ რჯულის სწავლებასაც ავალებდა. ფარისევლებთან ერთად უფალი იხსენიებს მწიგნობრებს. მწიგნობარი ძველად იყო „მოსეს რჯულში ჩახედული“ კაცი - სწორედ ასე ხასიათდება ეზრას I წიგნში მღვდელი ეზრა, რომელიც ქრისტეს შობამდე V საუკუნეში ბაბილონიდან ისრაელში ჩამღვიდა და: „გულს იდვა უფლის რჯულის ძიება, მისი შესრულება, და წესისა და სამართლის სწავლება ისრაელში“ (I ეზრა 7, 6,10).
ძველ ებრაულში მწიგნობრის შესატყვისი სიტყვაა „მწერალი“ (სოფერიმ), იმიტომ რომ მწიგნობრის საქმე იყო რჯულის წიგნის დაცვა, გადაწერა, მისი სწავლება, ანუ ამ წიგნის ცოდნა. მოსეს რჯულთან საქმე ჰქონდათ რჯულისმცოდნეებსაც, ამაზე თვით ამ სიტყვის მნიშვნელობაც მეტყველებს - რჯულის-მცოდნე. ასე რომ, მწიგნობარი რჯულის წიგნის მცოდნე იყო. ფარისევლის საქმეც, მწიგნობართა და რჯულისმცოდნეთა მსგავსად, მოსეს რჯულის შესწავლასა და დაცვას წარმოადგენდა.
ფარისევლებს ყველაზე მრავალრიცხოვანი და ძლიერი ერთობა ჰქონდათ. ისინი განსაკუთრებული ძალისხმევით იცავდნენ რჯულს, მცნებებს. სწორედ ფარისევლებმა შეასწორეს და მცნებებით განავრცეს მოსეს რჯული. ფარისევლები ერთნაირი გულმოდგინებით იცავდნენ როგორც რელიგიურ, ასევე საზოგადოებრივ წესებსა და წინაპართა ტრადიციებს, გადამეტებული სიმკაცრით ითხოვდნენ ამ წესების დაცვას და ამ დროს განსაკუთრებული სიმკაცრით მოითხოვდნენ ყველა გარეგნული ნიშნის გათვალისწინებას. ხალხი ფარისევლებს დიდ პატივს სცემდა, როგორც წეს-კანონთა და აღიარებულ დოგმათა განუხრელ აღმსრულებლებს. ხალხისთვის ისინი დიდი პატრიოტებიც იყვნენ, რადგან ფარისევლები ისრაელიანთა პოლიტიკური დამოუკიდებლობისათვის იღვწოდნენ.
მაგრამ ეს ყველაფერი იყო ქრისტეს მოსვლამდე. ჩვენმა უფალმა კი მათი თვალთმაქცობა ამხილა, რადგან ისინი რჯულს მხოლოდ კაცთა საჩვენებლად იცავდნენ: მათი რჯულის აღმსრულებლობა გარეგნულად სარწმუნო ჩანდა, სინამდვილეში კი ეს გარედან გაწმენდილი ჭურჭელი, როგორც თავად უფალი ბრძანებს, შიგნით სავსე იყო „ნატაცებითა და არაწმიდებითა“ (მათე 23,25). გარედან მშვენიერ, შეფეთქილ საფლავებს მიმსგავსებული ფარისევლები შიგნიდან „მკვდართა ძვლებითა და ყოველგვარი უწმინდურებით“ იყვნენ აღსავსენი. ამ მიზეზით გაჩნდა ფარისეველთა ახალაღთქმისეული განსაზღვრება - „მართალი“, „რჯულში მართალნი“, რაც უფლისმიერი შეფასებიდან მომდინარეობს. აი, რას ეუბნება იგი მწიგნობრებსა და ფარისევლებს: „ასევე თქვენც გარეგნულად მართალნი ჰგონიხართ ხალხს, შიგნით კი სავსენი ხართ თვალთმაქცობითა და ურჯულოებით“ (მათე 23,28).
უფალი იესო ქრისტე ფარისეველთა მხილებისას უპირველესად წარმოაჩენს მათი სიტყვისა და საქმის გათიშულობას, ვინაიდან მათი საქმე მუდამ მოწყვეტილი იყო სიტყვისაგან. უფალი ამიტომ აფრთხილებს თავის მსმენელს და ეუბნება, რომ ფარისეველთა რჩევა-დარიგებიდან მათ მხოლოდ რჯულისა და მცნებების დაცვასთან დაკავშირებული სწავლება უნდა ისმინონ: რაც შეეხება მათ საქმეს: „საქმეთა მათთაებრ ნუ იქმთ“ - გვიბრძანებს ჩვენი უფალი, და დასძენს: „რამეთუ თქჳან და არა ყვიან“ (მათე 23,2), ესე იგი, ამბობენ და არ ასრულებენო.
ფარისევლები მკაცრად და დაუნდობლად ექცეოდნენ ხალხს, რომელიც მათ პატივს სცემდა და მათივე მზრუნველობის იმედით იყო. მაგრამ, ამის პასუხად, ისინი: „მძიმე ტვირთს კრავენ, და ძნელად სატვირთველს ხალხს მხრებზე ადებენ, თვითონ კი თითის განძრევაც არ სურთ ამ ტვირთის დასაძრავად“ (მათე 23,4), - ასე განაგრძობს უფალი ფარისეველთა მხილებას იმავე 23-ე თავში წმიდა მათეს სახარებიდან.
წმიდა იოანე ოქროპირი შენიშნავს, რომ მაცხოვარმა ფარისეველთა გამო ის კი არ თქვა, არ შეუძლიათ და იმიტომ არ ეწევიან საქმესო, არამედ თქვა: „არა ყვიანო“ ესე იგი, არ უნდათ და არ აკეთებენო: და არც ის თქვა უფალმა, ისინი ტვირთს არ აკარებენო თითს, არამედ ის თქვა, რომ მასთან მიახლებაც კი არ უნდათო.
ფარისევლების მსგავსთ ძლიერ უყვართ საკუთარი სამოსის ხაზგასმულად მორთვა და მოკაზმვა: განიერი, ფართო თასმებით, რჯულის წერილის ჩასადები უცნაურად დიდი ყუთებით, ფართო მკლავებიანი და კალთებიანი შესამოსელით; წვეულებაზე მათ სუფრის თავში უყვართ ჯდომა, სინაგოგებში კი წინა რიგებში დგომა. ხალხის თავშეყრის ადგილებში, მოედნებსა და ქუჩებში ასეთნი იმისთვის გაერევიან, რომ პატივისცემის ნიშნად მიიღონ მოკითხვა და ძახილი: „რაბი! რაბი!“ (მოძღვარო, მოძღვარო!). ყოველივე ეს კი ფუჭი დიდების ტრფიალებაა. ამ ტრფიალების შხამი მეტად ძლიერია, მაგრამ მის შემსმელსა და მიმღებს შარბათივით ტკბილი ეჩვენება. ეს შხამი ტკბილია იმისათვის, ვინც წუთისოფლის ამაო ზრუნვას გაჰკიდებია და თავისი საუნჯეც მხოლოდ აქ ეგულება.
უფალი კიდევ უფრო აძლიერებს მწიგნობრებისა და ფარისევლების დადანაშაულებას და იმაშიც ამხელს, რომ ისანი მარტო მდიდრებს, წარჩინებულებსა და ძლიერთა ამა სოფლისათა როდი ერჩიან, არამედ ღარიბებსაც არ ინდობენ, ატყუებენ მათ და გამგელებულნი ხარბად ნთქავენ ქვრივ-ობოლთა ქონებას, სახლ-კარს. უფრო საზარელი კი ის არის, რომ თავიანთ რწმენაზე მოქცეულ კაცს ისინი კი არ იფარავენ, მისი გადარჩენისათვის კი არ ზრუნავენ, არამედ თავიანთივე ურჯულოებით ჯოჯოხეთის ცეცხლისათვის განამზადებენ, ღვთიური ჭეშმარიტებისაკენ ყველა გზას უკეტავენ და უბნელებენ, რითაც სამუდამოდ ღუპავენ მის სულს.
„ვაი თქვენდა, მწიგნობარნო და ფარისეველნო, თვალთმაქცნო, ცათა სასუფეველს რომ უხშობთ ხალხს, ვინაიდან არც თქვენ შედიხართ და არც შემსვლელთ ანებებთ შესვლას“ (მათე 23,13), - ასე მიმართავს უფალი იესო მათ. მართლაც, ფარისევლებმა და მწიგნობრებმა ბოროტად გამოიყენეს თავიანთი უფლება მოსეს რჯულის განმარტებისა, წმიდა წერილის აღქმისა და მიღებისა, დაამახინჯეს სწავლება მესიაზე, მის სამეუფოზე - წმინდა აზრი შერყვნეს თავიანთივე გამონაგონი გადმოცემებითა და წესებით. სწორედ ამ ფარისეველებმა და მწიგნობრებმა უარყვეს ჩვენი უფალი იესო ქრისტე, ბოროტი ცილისწამებით დევნეს იგი და რა აღარ უწოდეს: მჭამელი, ღვინის მსმელი, მატყუარა, მეზვერეთა და ცოდვილთა მეგობარი, და თვით ღვთის მგმობელიც კი! ისინი ხალხს ამ თავიანთი ბოროტებითა და ურჯულოებითაც არ ანებებდნენ ცათა სასუფეველში შესვლას.
რა არის ფარისევლობა? როდის ვფარისევლობ?
მთის კალთაზე ქადაგებისას უფალი ასე აფრთხილებს თავის მსმენელს: „ხოლო გეტყჳ თქუენ: უკუთუ არა აღემატოს სიმართლე თქუენი უფროჲს მწიგნობართა და ფარისეველთა, ვერ შეხვიდეთ სასუფეველსა ცათასა“ (მათე 5, 20), - აი, რა საშინელი სიტყვებით ამხელს მაცხოვარი ფარისევლებს! „რას ნიშნავს ეს, ძმანო ჩემნო?“ - გვეკითხება წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი და განაგრძობს: ნუთუ ყოვლადმშვიდმა და ყოვლადმოწყალემ, ყველა ცოდვილისათვის განხორციელებულმა უფალმა თითქმის დაივიწყა მოთმინება და შებრალება, როდესაც ფარისევლებს ამხელდა და ამას ამბობდა? და ღვთაებრივი სიბრალულით აღსავსე ჩვენი უფალი, რომელმაც სიკვდილის ღირსი ცოდვილი ქალიც კი შეიწყნარა, რა მიზნით აღწერს ასეთი ფიცხელი და მრისხანე სიტყვებით ფარისეველთა ბოროტებას?
წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის თქმით, ამის მიზეზია ფარისევლური ცხოვრების წესი, როდესაც კაცი „მიითვისებს სახესა სათნოებისასა, როცა ძალი სათნოებისა შორს არს გულისა მისისაგან... და ამით შეაგინებს თვით სათნოებასა; იგი ზოგჯერ სხვათა კაცთაცა შეაძულებს ღვთის-მსახურებასა; იგი განაუქმებს ღვთის-მოყვარებასა და მრავალთა კაცთა დაუბრკოლებს სულის ცხონებასა“.
ფარისეველი, როგორც სახე საზოგადოების დაწინაურებული და წარმატებული წევრისა, ჩვეულებრივ, მრავალთათვის არის ხოლმე მაგალითი, ხოლო მისი ქცევა - მისაბაძი საგანია. წმიდა ეპისკოპოსი გვირჩევს, ფრთხილად ვიყოთ, რომ ფარისევლობითი ყოფაქცევის შემხედვარეთ არ შევბღალოთ ჩვენი გულწრფელობა საღვთო საქმეში და არ დავბრკოლდეთ ღვთის მსახურებაში.„ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავთან დაკავშირებული ერთ-ერთი ქადაგების დასაწყისშივე წმიდა ეპისკოპოსი გაბრიელი შენიშნავს, რომ ეს იგავი „არაერთგზის იყო საგნად უბნობისა“; წმიდა ეპისკოპოსი დასძენს: „ათასჯერაც რომ ყოფილიყო იგი განხილული თქვენ წინაშე, და ნაცვლად ერთისა ენისა, ასი ენა რომ გვქონდეს, და თვითოეულთა ათასჯერ გვეთქვას მას ზედა, ვგონებ, არც მაშინ იქნებოდა გარდამეტებული - ეგოდენ საჭირო არის ჩვენთვის ხშირად გაფრთხილება ფარისევლობისაგან!“
ამასთან დაკავშირებით კიდევ ერთხელ გავიხსენოთ წმიდა ლუკა მახარებლის სიტყვები, რომლებსაც იგი „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავს წაუმძღვარებს: „ერთი ასეთი იგავიც უთხრა ზოგიერთს, რომლებსაც სწამდათ, მართლები ვართო და სხვებს კი არად აგდებდნენ“ (ლუკა 18,9) - აი, ამისაგან თავის დასაცავად და გასაფრთხილებლად არის საჭირო ამ იგავის მრავალჟამიერი განცდა.
წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის აზრით, „ძვირად“ მოიპოვება ქვეყანაზე კაცი, რომ არ იყოს მოზიარე ფარისევლობის ცოდვისა, თუნდაც მისი რომელიმე სახით ან შემთხვევით. ყველა ცოდვათაგან ფარისევლობა იმდენად უმძიმესია და უსაშინლესი, რომ ათასში ერთ კაცსაც ვერ ნახავ: „რომლისა სიტყვა და საქმე იყოს ერთი, და გარეგანი საქციელი მისი - დაფუძნებული შინაგანსა გრძნობასა“. წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი ხშირად დაგვისვამს შეკითხვას ფარისევლობის რაობაზე: მაინც რაში მდგომარეობს ფარისევლობა? რა არის ფარისევლობა? წმიდა ეპისკოპოსი სწორედ „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავში გვირჩევს, ვეძიოთ პასუხი ამ შეკითხვაზე. თუმცა სანამ თვით იგავის განმარტებას შეუდგებოდეს, წმიდა მამა ფარისევლობის საზოგადო შტრიხებს გვიხაზავს და ამბობს: „უმაღლესი სიცუდე ფარისევლობისა ის არის, რომ იგი ატყუებს კაცსა“. ისიც ფარისევლობაა, როდესაც კაცი შეურიგდება და დაუმეგობრდება სიცრუეს: „დააჩუმებს თავის სვინდისსა და გრძნობას რომლითამე გარეგანითა, ყალბითა და ცრუთა სათნოებითა, როდესაც იგი ითმენს თავის სულში სიმრუდესა“. „თავისი გარეგანი ქცევით“ - განაგრძობს წმიდა გაბრიელი, - „ვითომდა წესიერი და მოსაწონი ყოფაქცევით, ფარისეველი მხოლოდ საკუთარ უმსგავსო და უშვერ თვისებებს ფარავს, კეთილად და მართლად მოაჩვენებს თავის თავს, და ამით ატყუებს ქვეყანას“.
ცხადია, წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი ამ შემთხვევაში ფარისეველთა უფლისმიერ შეფასებას ეყრდნობა, როცა უფალი იესო მათზე ამბობს: „და ყოველსა საქმესა მათსა იქმან საჩვენებელად კაცთა“ (მათე 23,5). ფარისევლობის ცოდვის სიმძიმე, წმიდა ეპისკოპოსისავე თქმით, კიდევ იმაში მდგომარეობს, რომ მრავალ ცოდვათაგან, რომლებითაც ადამიანის დაცემული ბუნება იტანჯება, არც ერთი ისე მკვიდრად არ მოეკიდება კაცის გულს, არც ერთი იმ ზომით არ მოინადირებს მის სულს და ისე ღრმად არ ჩანერგდება ბუნებაში, როგორც ეს საზარელი და უსაშინლესი ცოდვა, და აი, რატომ: სხვა ცოდვები რომელიმე ერთ დროს ან რომელიმე ასაკში იჩენენ თავს, ფარისევლობა კი, სიყრმიდანვე თუ გაიდგა ფესვები, საფლავამდე მისდევს მას; ყოველი სხვა ცოდვა რომელიმე საქმეში თუ გაერევა და გამოჩნდება, ეს კი ყოველ სიტყვასა და საქმეში, „ყოველ მოქმედებას გასვრის და გააუწმინდურებს, ყოველ აზრსა და სიტყვას მისცემს რაღაც ცუდად განსხვავებულ ფერს“ - ამბობს წმიდა მამა და ამ „ცუდად განსხვავებულ ფერში“ გულისხმობს ტყუილს, სიცრუეს, მოჩვენებითობას, თვალთმაქცობას, მოკლედ - ფარისევლობას! სხვათა შორის, თვით ამ თვისების - ფარისევლობის აღმნიშვნელი სახელი ქართულში, და ბევრ სხვა ენაშიც, სწორედ ძველ ებრაელ ფარისეველთა ფარისევლობის ამგვარ კვალიფიკაციასთან არის კავშირში.
კიდევ ერთ შეკითხვაზე გვაძლევს პასუხს წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი - როდის ვარდება კაცი ფარისევლობის ცოდვაში? როდის ვფარისევლობთ? ჩვენ, წუთისოფლის შვილებს, წმიდა მამის თქმისა არ იყოს, მართლაც გამოუკლებლივ გვაქვს „საკუთარი მიდრეკილება ფარისევლობისადმი“ რა უცნაურადაც უნდა გვვჩვენოს, ჩვენთვის, ქართველთათვის დამახასიათებელ, ესოდენ გადამეტებულ ზრდილობასა და თავაზიანობაშიც კი ხშირად გაერევა ხოლმე ფარისევლობა. წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი ამის გამო ღრმა გულისტკივილით შენიშნავს და ამბობს: „ვგონებ, რომ უმჯობესი და ყოვლად საქები ზრდილობა ის არის, როდესაც კაცი იქცევა გულწრფელად“.
მაგრამ მარტო ზრდილობასა და თავაზიანობაში რომ იყოს საქმე, რა გვიჭირდა. წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი რამდენიმე მაგალითის სახით გვიხატავს ფარისევლობის ცოდვაში ჩავარდნის შემზარავ სურათებს და ამით თითოეულ ჩვენგანს გვაიძულებს, დავფიქრდეთ, გავიხსენოთ, შევაფასოთ საკუთარი ფარისევლობა, და უთუოდ ვაღიაროთ იგი, განვშორდეთ მას.
როდის ვფარისევლობ? როდის და, მაშინ, როცა ცოდვას გულის სიღრმეში ვმალავ, გარეგნულად კი კეთილისმყოფელის სახეს ვიღებ, იმის ნაცვლად, რომ განვიწმინდო გული ცოდვის მბადი გულისთქმებისგან, ძირშივე მოვკვეთო ჩემი ავზნიანი ჩვევა-ქცევანი;
როდის ვფარისევლობ? როდის და, მაშინ, როცა კაცს პირში ვაქებ და პირს იქით კი ცუდად ვიხსენიებ, განვიკითხავ, გავჭორავ, ვლანძღავ, როცა იმას კი არ ვამბობ, რასაც გული მეტყვის, არამედ მხოლოდ იმას, რაც ეამება კაცს; სიმართლეს კი არ ვიტყვი, არამედ იმას, რასაც ჩემთვის სარგებლობა მოაქვს.
მაშინაც ფარისეველი ხარ, - გვეუბნება წმიდა ეპისკოპოსი, - როცა კაცს აქებ და არა იმის გამო, რომ ღირსია, არამედ მარტო იმიტომ, რომ იგი შენი მოყვარე და მეგობარია, მეორეს კი იმ მიზეზით განიკითხავ, რომ მასთან უკმაყოფილება გაქვს ან სულაც არ მოგწონს, არ გიყვარს; განა ის კი არ არის ფარისევლობა, როცა ენით სიმართლის დიდმოყვარეობას ამტკიცებ, საქმით კი უსამართლობას არ მოერიდები, თუკი შენთვის სასარგებლო იქნება.
წმიდა ეპისკოპოსი გაბრიელი ყველას შეგვახსენებს იმას, თუ რა ხშირად ვეწევით ხოლმე პირმოთნეობას, როცა სინდისი შეგვაწუხებს, მაგრამ წუწუნით ვამბობთ ღმერთი მოწყალეა, რა ვქნა, ადამიანი სუსტი არსებაა, სხვებიც ასე ცხოვრობენ ან ვინ არის უცოდველი ამქვეყნად? რა უშავს, თავის დროზე მოვინანიებ... და ასე შემდეგ. ამ დროს, - გვმოძღვრავს წმიდა ეპისკოპოსი, - ჩვენ ცხადად ვეზიარებით ხოლმე ფარისევლობის ცოდვას და მის ფსკერზე ვიძირებით გაუგნებლად.
მაშასადამე, როგორც კი თავის მართლებას მივყოფთ ხელს, იმწამსვე უნდა შევუძახოთ საკუთარ თავს, რათა კარგად დავინახოთ ის, რის გამოც გასამართლებლად გავიხადეთ თავი, ვინაიდან საკუთარი თავის მართლება არის ცოდვით დაცემული საკუთარი თავის დაუმსახურებლად ამაღლება. ეს კი მხოლოდ მაშინ შეიძლება დაემართოს ადამიანს, როცა საკუთარ ცოდვებს ვეღარ ხედავს, ვეღარ განიცდის და, მერე და მერე, არც არასოდეს ინებებს მათ დანახვასა და განცდას. ასეთნი - თავის მართლებას აყოლილნი, - ბრძანებს წმიდა გაბრიელი, - ფარისევლობის საცოდავი მსხვერპლნი არიანო. აი, ვიღაცა ქრთამს იღებს, მას სინდისი კი ამხილებს, მაგრამ მექრთამე ხმას აწყვეტინებს, აჩუმებს ამ არამკითხე მოამბე სინდისს და ჯიუტად გაიძახის გულში: რა ვქნა, ცოტა ჯამაგირი მაქვს, ცოლ-შვილს რჩენა უნდა, სხვები ჩემზე უარესად იღებენ, განა ყველა ასე არ არის: რა მოხდება, მეც რომ ორი კაპიკი ავიღო?!
მეორე თავისი უფროსის წინაშე დგას და ვერ ამბობს სიმართლეს, პირიქით, ცდილობს, მლიქვნელობითა და პირმოთნეობით როგორმე შეალამაზოს ვითარება და ჯილდო ან დაწინაურება გამოსტყუოს ზემდგომს. მესამე ვაჭრობაშია და გამოუცდელ მუშტარს ცუდ საქონელს შეაძლევს, მერე კი ეტყვის: მე რა შუაში ვარ, აქ არ იყავი, თვალები არა გქონდა, რატომ არ გასინჯე; ვაჭარიც იმიტომა ვარ, რომ ფული მოვიგო... და ასე შემდეგ.
ყოველი ასეთი მაგალითის დასასრულ წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი დაჟინებით ჩაგვეკითხება - რა არის ასეთი თავის მართლება, თუ არა ფარისევლობა? რა არის ასეთი ლაპარაკი, თუ არა ფარისევლობა? დაბოლოს, დაასკვნის: ერთი სიტყვით, შენ ფარისევლობ ყოველთვის, როცა „ითმენ შენს გულში სიყალბესა და სიცრუეს, როცა დააჩუმებ თვისს სინდისსა“ .
ალბათ დამეთანხმებით, რომ უაღრესად ამომწურავი, ყოვლისმომცველი და მრავლისმეტყველია ახლახან წარმოდგენილი ვრცელი განმარტება ფარისევლობისა, რომელსაც გვთავაზობს წმიდა ეპისკოპოსი იმერეთისა გაბრიელი (ქიქოძე). მკითხველს კიდევ ერთხელ მინდა ვურჩიო, წაიკითხოს წმიდა ეპისკოპოსის ქადაგებანი, თავად გაეცნოს წმიდა მამის რჩევა-დარიგებებს და თავადვე იგემოს მისი მოძღვრების სიტკბოება, სულისათვის ფრიად სასარგებლო ეს სწავლება.
„ილოცვიდა თჳსაგან“ და „შორს დგა“
ყოველივე ის, რაც ზემოთ ითქვა ფარისევლობაზე, სრულად ეხება იმ ფარისეველს, რომელიც წამოგვიდგება წმიდა სახარების იგავში „ფარისეველსა და მეზვერეზე“. უფალმა იესო ქრისტემ ეს ორივე სიტყვა - ფარისეველი და მეზვერე - ორგვარი გააზრებითა და მნიშვნელობით შეიტანა თავის იგავში. იმ ხანად ამ იგავის მსმენელი ფარისეველში აუცილებლად განჭვრეტდა ისტორიულად არსებულ ფარისეველს, კერძოდ, მოსეს რჯულის დამცველსა და იუდეველთა საზოგადოებრივი იერარქიის უმაღლესი საფეხურის წარმომადგენელს. როგორც ითქვა, ფარისეველს ებრაელი ხალხი დიდი კრძალვითა და პატივისცემით ეპყრობოდა, ვითარცა რჯულის გულმოდგინე აღმსრულებელსა და გამტარებელს. მაგრამ იგივე ფარისეველი იგავში უფრო მნიშვნელოვანი და მრავლისმთქმელი სახარებისეული ალეგორიაცაა. გავიმეორებთ, იგი გამოხატავს ფარისევლობას, ანუ ზნეობრივად მიუღებელ, სახიფათო მიდრეკილებას ამპარტავნებისაკენ, ანგარებისაკენ, თვალთმაქცობისაკენ, მოჩვენებითობისაკენ და ა.შ.
მეზვერეც ასევე ორმაგი დატვირთვის მქონე ცნებას წარმოადგენს ამ იგავში. იმ დროს მთავრობისაგან დაყენებული ეს ხარკის ამკრეფი რომის იმპერიის საძულველი მსახური იყო ყველასათვის. ამ იგავის იუდეველი მსმენელი მეზვერეში ასევე აუცილებლად განჭვრეტდა ცოდვილს, საზოგადოებისაგან განკვეთილ წევრს, და წარმართსაც (არაიუდეველს). ასე რომ, მაშინ, როგორც წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი შენიშნავს: „მეზვერე და ცოდვილი ერთი თქმა იყო“.
დავუკვირდეთ, იგავის მიხედვით, რას აკეთებენ ტაძარში სალოცავად მისული ეს ფარისეველი და მეზვერე: „ორნი კაცნი აღვიდოდეს ლოცვად ტაძარსა მას: ერთი ფარისეველი და ერთი მეზუერე“ (ლუკა 18,10), - ასე იწყებს უფალი იესო ამ იგავის თხრობას, და პირველი, რასაც ამის შემდეგ ხაზგასმით შენიშნავს იგი - ფარისევლის მანერული დგომაა: „ფარისეველი იგი წარდგა და ამას ილოცვიდა თჳსაგან“ - განაგრძობს უფალი. ესე იგი, ფარისეველი ფეხზე მდგომი ლოცულობს, რაც იმ დროისათვის ლოცვის ჩვეულებრივი წესი იყო, მუხლდრეკით ლოცვასთან ერთად. მაგრამ ფარისეველი ცალკე დგას ტაძარში და ისე ლოცულობს: ძვ. ქართ „თჳსაგან“ ნიშნავს „ცალკე, მარტო“. უფალი გვეუბნება, რომ მეზვერეც ფეხზე მდგომი მლოცველია, ოღონდ „შორს დგა“, შორს დგასო.
ფარისევლის ცალკე დგომა და მეზვერის შორს დგომა ბუნებრივად ქმნის საგანგებო იგავურ დაპირისპირებას, რაზეც ამ იგავის თითქმის ყველა კომენტატორი მიუთითებს. ეპისკოპოსი მიხეილი ყურადღებას მიაქცევს იგავის ამ ნაწილის ძველ ბერძნულ ტექსტს და შენიშნავს, რომ ფარისევლის ცალკე დგომა, ძველი ბერძნულის გათვალისწინებით, ორგვარად შეიძლება გავიაზროთ: ფარისეველი ან გამოსაჩენ, გამოყოფილ, სხვათაგან გამოცალკევებულ ადგილზე დგას, ანდა იგი უბრალოდ თავისთვის დგას. ეპისკოპოსის თქმით, ფარისევლის დგომა გამოსაჩენ, სხვათაგან განცალკევებულ ადგილზე წმინდა წყლის ფარისევლური თვისების გამომხატველია.
ფარისევლისა და მეზვერის დგომის ეს ურთიერთდაპირისპირებული მანერა იმის მანიშნებელიცაა, რომ სეპარატისტის პოზით მდგარი ფარისეველი ხაზს უსვამს თავის განსაკუთრებულობას, ცოდვილთაგან შორს ყოფნას, იმას, რომ ფარისეველს არაფერი ესაქმება ტაძარში მყოფ მლოცველ ცოდვილებთან, იგი თავს არიდებს მათ, რათა ცოდვის თანაზიარი არ შეიქნას.
თუმცა წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი გვაფრთხილებს, რომ ტაძარში წინ დადგომა ან ცალკე დგომა და ლოცვა ყოველთვის არ არის ფარისევლური ლოცვის მიმანიშნებელი. ზოგი ხომ იმ მიზნით დგება წინ, რომ უფრო კარგად გაიგონოს ტაძარში აღსრულებული წირვა-ლოცვა, უკეთესად მოისმინოს მოძღვრის ქადაგება. მეზვერის შორს დგომით, შესაბამისად, იგავში მონიშნულია ამ მლოცველის სიმდაბლე, თავმდაბლობა. თუ ადამიანი სალოცავად ტაძრის ბოლოში, შორს იმისათვის დგება, რომ მყუდროდ იყოს და ლოცვისას თვალი და გონება არ გაეფანტოს, ასეთი დგომა, წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის დასტურით, „დიახაც, მადლი იქნება“ მაგრამ ზოგიერთი უკან, ტაძრის კარებთან ახლოს იმისთვის დადგება ხოლმე, რომ წირვა-ლოცვის დამთავრებისთანავე გაუჭირვებლად ჩქარა გავიდეს გარეთ ან სულაც წირვა-ლოცვის დამთავრებამდე დატოვოს ტაძარი. ეს კი ცოდვა არისო, - დასძენს წმიდა მამა.
ასე რომ, ორივე შემთხვევაში იმდენად იმას კი არ აქვს მნიშვნელობა, დგას კაცი ლოცვისას, შორს დგას თუ ახლოს, არამედ იმას, თუ რა განზრახვით, რა მიზნითა და მისწრაფებით ლოცულობს იგი.
Комментариев нет:
Отправить комментарий