„სალოცავად მოხვედი თუ...“
„ღმერთო, გმადლობ შენ“ - ასე იწყებს ფარისეველი თავის ლოცვას. მადლიერების გამომხატველი ამ დასაწყისი სიტყვებით უფლის ტაძარში მოსული ფარისეველი, ერთი შეხედვით, ჭეშმარიტი მლოცველის შთაბეჭდილებას ტოვებს. ფარისეველი ამ სიტყვებით, მართალია, აღიარებს ღვთის შეწევნას, ურომლისოდაც შეუძლებელია მადლის მიღება და სიკეთის ქმნა, მაგრამ მადლის შემწირველი ფარისეველი ამ სიტყვებს მოაყოლებს საკუთარი ღირსებისა და სათნოებების დამადასტურებელ ნუსხას: ჯერ იმას, თუ როგორი არ არის იგი, შემდეგ კი იმას, თუ რაოდენ კეთილმსახური და მართალია ღვთის წინაშე.
გავიხსენოთ ფარისევლის ლოცვის ეს ნაწილი: „ღმერთო, გმადლობ შენ, რამეთუ არა ვარ, ვითარცა სხუანი კაცნი, მტაცებელ, ცრუ და მემრუშე, გინა ვითარცა ესე მეზუერე“ (ლუკა 18,11). ეს სიტყვები მხოლოდ თვითკმაყოფილი ადამიანის პირიდან შეიძლება ამოვიდეს. ფარისეველი საკუთარ თავში მხოლოდ და მხოლოდ ღირსებასა და სრულყოფილებას ხედავს და თავსაც ამიტომ იქებს. თითქოს ამ ფარისეველზე ბრძანებს წმიდა დავით მეფსალმუნე: „იქებინ თავით თჳსით ცოდვილი გულის-თქუმათა შინა სულისა თჳსისათა“ (ფსალმ. 9,23).
მერედა, რით იქებს ეს თვითკმაყოფილი ფარისეველი თავს? იმით, რომ იგი არ არის მტაცებელი, ცრუ, მემრუშე. როგორ შეიძლება კაცმა ამათ იქოს თავი? - გვეკითხება წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი. თუ მაინცდამაინც თავის ქებას მოინდომებს ვინმე, განა ის არ უნდა თქვას, თუ რა სიკეთე და სათნოება უქმნია ამქვეყნად, და თან ღვთის მადლსა და შემწეობას არ უნდა მიაწეროს ყოველივე ეს? წარმოიდგინე, - მოგვმართავს წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი, - რომ ვინმე წარუდგა მეფეს და მისგან ჯილდოს მისაღებად ასე იქო თავი: მეფევ! მე შენ არასოდეს მომიტყუებიხარ, არც შენი ხაზინა გამიქურდავს და არც შენი სახელი დამიგმია; როგორ ფიქრობთ, მეფე მოუწონებს ამ სიტყვას და ამგვარ მთხოვნელს მისცემს ჯილდოს? განა არ ეტყვის მას: მე შენ არც მოსატყუებლად დამიდგენიხარ, არც ხაზინის გასაქურდად და არც ჩემი სახელის საგმობად; მე შენ საქმე მოგანდე - გასაკეთებლად!
წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის თქმით, კარგია, თუკი კაცი ცოდვას არ სჩადის, არც იტაცებს, არც ცრუობს და არც მრუშობს, მაგრამ ფარისევლის ლოცვაში ყველაზე ცუდი ის არის, რომ იგი თავს თვითონ იქებს და თანაც ლოცვისას, ღვთის წინაშე ეწევა თვითგანდიდებას. ამიტომ ფარისევლის ლოცვა არის არა ღვთის სადიდებლად აღვლენილი ღაღადისი, როგორც ეს უნდა ყოფილიყო კიდეც, არამედ საკუთარი თავის საქებრად და განსადიდებლად წარმოთქმული ხოტბა. ის დასაწყისი სამადლობელი სიტყვებიც - „ღმერთო, გმადლობ შენ“ - სინამდვილეში გამომხატველია არა მადლიერებისა ღვთის მიმართ, არამედ დასტურია საკუთარი პატივმიყვარეობისა, თვითკმაყოფილებისა და აღმატებულობისა.
წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი ამასთან დაკავშირებით მსჯელობს თვითკმაყოფილებაზე, იმ საშინელ სენზე, ფარისევლის მსგავს ადამიანს რომ შეეყრება ხოლმე. ხშირად ასეც ხდება: როცა კაცი ღვთის მცნებების ბეჯითად აღსრულებას შეუდგება და ამით დიდ კმაყოფილებას იგრძნობს, მაშინვე წამოყოფს თავს სახიფათო მიდრეკილება თვითგანდიდებისაკენ.
„შინაგანი გულის კმაყოფილება“ - ამბობს წმიდა ეპისკოპოსი - „არის ნიშანი მისი უგუნურებისა. კაცი, რომელიც იქადის თავისითა სათნოებითა, ამით ამტკიცებს, რომ არა აქვს ჭეშმარიტი სათნოება“. წმიდა მამის თქმით, გონიერი კაცი არასოდეს იქნება კმაყოფილი თავისი თავისა, მაშინაც კი, როცა მას ღვთისაგან მოენიჭება რაიმე მადლი და სათნოება. ასეთი კაცი მუდამ ფხიზლობს, აფრთხილებს საკუთარ თავს და ხშირად უჯავრდება კიდეც. ამ დროს მას ამოძრავებს ერთადერთი კეთილგონივრული მიზანი - კიდევ უფრო უმჯობესი ქმნას, უფრო მეტი და დიდი სათნოება აღასრულოს. ამგვარი კაცის გონიერება იმითაც მჟღავნდება, რომ იგი დაუღალავია ამ თავის მისწრაფებაში უმჯობესისაკენ, მის ბუნებაში ჩანერგილია ეს დაუსრულებელი სწრაფვა უმჯობესი და უფრო მაღალი, ღვთისათვის მოსაწონი ქმედებისაკენ.
კმაყოფილება, მით უფრო, თვითკმაყოფილება, მხოლოდ აფერხებს ამ სწრაფვას, ხელს უშლის ჭეშმარიტი სათნოების აღსრულებას: უკმაყოფილება კი არის წყარო ყოველგვარი სულიერი თუ ხორციელი წარმატებისა.წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსისათვის საკუთარი თავით უკმაყოფილება არის „დიდი და მაღალი ნიშანი“. სწორედ ეს შინაგანი უკმაყოფილება აიძულებს და აფხიზლებს კაცს იმისათვის, რომ „გამოვიდეს ცოდვიდან და აღასრულოს მცნება“.
ნეტარი ავგუსტინე ამ ფარისეველს რიტორიკული შეკითხვით მიმართავს: შენ აქ სალოცავად მოხვედი თუ თავის საქებრად? შენ ამბობ, რომ ყველაფერი გაქვს და არც არაფერი გაკლია, შენთვის საკმარისი არ არის მხოლოდ ლოცვა ღვთის წინაშე, აუცილებლად საკუთარი თავი უნდა იქო და თან სხვა მლოცველებიც შეურაცხყო. ნეტარი მამა დასძენს, რომ ეს იმდენად ლოცვა კი არ არის, რომლის დროსაც ღმერთს მადლობას სწირავენ, რამდენადაც მილოცვაა საკუთარი თავისადმი. ფარისევლის მადლიერებაც, ამიტომ, არის „მადლიერება - უმადურისა!“.
ამგვარი მლოცველი ნეტარ ავგუნტინეს აგონებს იმ ავადმყოფს, რომელსაც უხარია, რომ სხვას უფრო მძიმე სენი შეჰყრია და თვითონ მასთან შედარებით ჯანმრთელია. თავის ქება და განდიდება კიდევ არაფერი. ფარისეველი ღვთის წინაშე ლოცვისას ყველას განიკითხავს. „არა ვარ, ვითარცა სხუანი კაცნი“ - ამბობს იგი. მისთვის ყველა სხვა - ცოდვილია, თვითონ კი - არა. იგი ვერ ხედავს და ვერც გრძნობს თავის ნაკლსა და ცოდვიანობას, თავის თავს უბრალოდ „სხუათა“ მაღლა კი არა, ყველაზე მაღლა აყენებს. ჭეშმარიტად ამაზეა ნათქვამი უფალი იესო ქრისტეს ქადაგებაში: „რატომ ხედავ ბეწვს შენი ძმის თვალში, ხოლო შენსაში დირესაც ვერა გრძნობ?.. თვალთმაქცო, ჯერ შენი თვალიდან ამოიღე დირე და მერეღა ნახავ, როგორ ამოიღო შენი ძმის თვალიდან ბეწვი“ (მათე 7,3-5).
ფარისევლის სიტყვებში: „არა ვარ... გინა ვითარცა ესე მეზუერე“ არ ვარ ცოდვილი, როგორც ეს მებაჟეო, განკითხვის გარდა, ასევე მჟღავნდება მლოცველი ფარისევლის ზიზღი ამ ცოდვილი მეზვერისადმი. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ უფლის ტაძარში მდგომი მლოცველი განიკითხავს და თან ამცირებს მოყვასს. სხვათა განმკითხველს ავიწყდება (ან არ იცის), რომ „ის ადამიანი, რომელსაც ჩვენ დღეს განვიკითხავთ, ხვალ შეიძლება სინანულით, აღსარებითა და ლოცვით წმინდანი გახდეს“ (უწმიდესი და უნატარესი ილია II).
სხვათა განკითხვა უმძიმესი ცოდვაა, მაგრამ ლოცვის ჟამს ქმნილი ეს ცოდვა კიდევ უფრო მეტად მძიმდება. სხვისი განმკითხველი კაცი მოკლებულია უფლისათვის ესოდენ სათნო სიყვარულს მოყვასისადმი. ამიტომ ფარისეველი, თავისი ცრულოცვით, მოყვასისადმი სიყვარულის უდიდეს მცნებასაც არღვევს და, რაც ყველაზე უფრო საშინელია - შეურაცხყოფს ღმერთს, ვინაიდან: „ღმერთი სიყუარული არს“! სამწუხაროა, მაგრამ მრავალ ჩვენგანს ალბათ ფრაგმენტულად მაინც გაახსენდა საკუთარი თავი ლოცვისას.
სამწუხაროა იმიტომ, რომ ხშირად თავს ვერ ვაღწევთ ხოლმე ფარისევლობას, ღვთის წინაშე სალოცავად მდგარნიც კი. ლოცვისას, სინანულის ნაცვლად, რამდენჯერ გაგვიმართლებია თავი უფლის წინაშე. გულის სიღრმეში ადგილს მივუჩენთ ხოლმე თვითკმაყოფილებით ნაშობ მადლიერებას იმის გამო, რომ რომელიმე ცოდვას არ ჩავდივართ არა იმ სიკეთისათვის ვმადლობთ უფალ ღმერთს, რაც მისი წყალობით გვაქვს, არამედ იმ უსჯულოებისათვის, რასაც სხვებში ვხედავთ. ამით ხომ თვითგანმართლებას ვეწევით! თვითგანმართლებაში კი, საკუთარი უცოდველობის ფონზე, მექანიკურად იგულისხმება ყველა სხვათა ცოდვიანობა, უფრო უარესიც - ამით ჩვენ იმის გამოც ვმადლობთ უფალს, რომ ჩვენზე უარესებიც დადიან ამქვეყნად! ჭეშმარიტად - ამაზე დიდი უგუნურება, უმადურობა და ცოდვა არ იქნება!
ისიც უნდა ითქვას, რომ საკუთარი სულიერების ნამდვილი სურათი მხოლოდ მაშინ დაიხატება, როცა თავს შევუდარებთ იმათ, ვინც ჩვენზე უკეთესი და უმჯობესია, და არა იმათ, ვინც ჩვენზე უარესია. მარტო ამგვარი შედარება-შეფასებაა, წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის თქმით, „სიცოცხლისა და ყოფაქცევის საღმრთო საზომი“. კი, ბატონო, ვთქვათ მართლაც არ ვართ სხვა ცოდვილთა მსგავსნი, მაგრამ განა ეს ნიშნავს იმას, რომ ამით უკვე წმინდანებს ვემსგავსებით? ცხადია, არა! სულის ცხონებისათვის არ არის საკმარისი მარტო ის, რომ ცოდვა არ მაქვს, ან ესა და ეს ცოდვა არ ჩამიდენია. ღვთის წინაშე განსამართლებლად აუცილებელია მადლისა და სიკეთის ქმნა, სამადლო საქმის კეთება. თუკი ჩვენი სიცოცხლე არ არის განუწყვეტელი და დაუცხრომელი სწრაფვა უმჯობესისაკენ, მაშინ რით შეიძლება განვმართლდეთ ღვთის წინაშე? - ასე ჩაგვეკითხება წმიდა ეპისკოპოსი გაბრიელი.
„ვიმარხავ ორ-გზის შაბათსა შინა“;
მონაგების ათეული ფარისეველი ლოცვის მეორე ნაწილში ჩამოთვლის თავის სათნოებებს, ანუ იმას, თუ რა უქმნია მას და რა დამსახურება აქვს ღვთის წინაშე: „ვიმარხავ ორ გზის შაბათსა შინა და ათეულსა შევსწირავ ყოვლისაგან მონაგებისა ჩემისა“ ესე იგი: „ორჯერ ვმარხულობ კვირაში და ვიხდი მეათედს იმისას, რასაც ვიხვეჭ“ (ლუკა 18,12).
„აჰა სათნოებანი ფარისეველთა!“ - შესძახებს წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი. სულ ეს არის ფარისევლის მიერ გაწეული ღვაწლი უფლისა და კაცთა წინაშე. ამას ჰქვია ფარისევლის სათნოება, რაც, ფარისევლისავე შეხედულებით, საკმაო საფუძველს უქმნის საკუთარი თავის უპირატესობას, სხვებზე აღმატებულობასა და უმჯობესობას.
მოსეს რჯულის მიხედვით, მარხვა დადგენილი იყო წელიწადში ერთხელ - განწმენდის დიდ დღეს, როცა მთელი ერის ცოდვებისათვის მსხვერპლი შეიწირებოდა. ფარისეველი კი იმას ამადლის ღმერთს, რომ თავად წელიწადში ერთხელ კი არა, „შაბათსა შინა“, ანუ კვირაში ორ დღეს მარხულობს. ძვ. ქართ. შაბათი შაბათ დღესაც აღნიშნავდა და თავად შვიდეულსაც, კვირასაც. დღეს ამის მსგავსად კვირა აღნიშნავს შვიდეულსაც და კვირა დღეს, კვირიაკეს.
რაც შექნება მეათედის გადახდას, მოსეს რჯულითვე, დაწესებული იყო ნაყოფთაგან და პირუტყვთაგან მეათედის შეწირვა, რაც მღვდელმთავართა და ლევიტელთა (უფლის ტაძრის მსახურთა) შენახვას ხმარდებოდა. ფარისეველი კი მეათედ ნაწილს მთელი თავისი ქონებიდან, თავისი ყველა სახის შემოსავლიდან შესწირავს და, ესე იგი, ამჯერადაც, მისივე აზრით, სხვებზე უფრო მეტს გასცემს შესაწირის სახით.
ასე რომ, ფარისეველი ლოცვის მეორე ნაწილში კვლავ განაგრძნობს საკუთარი თავის ქება-დიდებას, მაგრამ ამჯერად „საბუთიანად“ წარმოაჩენს ამას. საკუთარი თავის მეხოტბეს ავიწყდება, რომ ამისთანა მარხვით, ლოცვითა და შესაწირით გაღებულ მსხვერპლშეწირვას არავითარი ფასი არ აქვს არც ღვთის თვალში და არც კაცთათვის. მარხვა და მსხვერპლის შეწირვა,წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის თქმით, სათნოებამდე მიმყვანებელი გზაა და არა თვით სათნოება. თუ მარხულობ, მსხვერპლს სწირავ, წირვა-ლოცვას უსმენ, მაგრამ შინაგანი სიწმინდე არ გემატება, სულით და გულით უმჯობესი არ ხდები, მაშინ ემსგავსები კაცს, რომელიც გზაზე დამდგარა და წინ კი ნაბიჯს არ დგამს. ცხადია, დასძენს წმიდა მამა, ამ გზას ასეთი კაცი მარტო იმისათვის შესდგომია, რომ სხვებმა დაინახონ და ყველას მართლმორწმუნედ მოაჩვენოს თავი.
წმიდა ეპისკოპოსი გაბრიელი შეშფოთებული აღნიშნავს, თუ რაოდენ საშინელი და ზარდამცემია ფარისევლის ლოცვიდან მომდინარე ეს აზრი და გამიზნულობა! მაშასადამე, მარხვა და მსხვერპლის შეწირვა ორნაირი ყოფილა: ერთი - სინანულით აღსრულებული და მეორე - საკუთარი ამპარტავნებით გამოკვებილი. ამით გაოგნებული და შეწუხებული წმიდა ეპისკოპოსი ამბობს: „თურმე შესაძლებელი არის, მარხვაცა და მსხვერპლის შეწირვაცა ნიშნავდეს და მოასწავებდეს არა მადლსა და ღვთისმსახურებასა, არამედ ერთსა მხოლოდ - ცოდვასა და ღვთის წინააღმდეგობასა!“
რაღა თქმა უნდა, ეს ორგვარი მარხვა უკიდურესად ემიჯნება ერთმანეთს. ერთია ჭეშმარიტი მარხვა, რომელიც არის „გლოვა, მონანიება, ტირილი და ღვთისადმი ვედრება“. ჭეშმარიტი მმარხველი მხოლოდ თავის ცოდვათა გამოა შეწუხებული, და რითღა შეუძლია მას სიქადული ღვთის წინაშე?
მეორე კი ფარისევლური მარხვაა, ორგულობისა და ამპარტავნების ნაყოფი, მხოლოდ თავმომწონებისა და პატივის მიღებისათვის გაღებული მსხვერპლი, კაცთა საჩვენებელი, სხვათა დასანახავად გაწეული ღვაწლი. ყოველივე ამის მიზეზი ერთია - მოუნანიებლობა საკუთარი ცოდვებისა ღვთის წინაშე, სინანულის სრული არქონა. ფარისეველი გულმოდგინედ ლოცულობს, გულდადებით მარხულობს და მსხვერპლსაც უხვად სწირავს, მაგრამ მისი სიტყვაცა და საქმეც უნაყოფო რჩება იმის გამო, რომ ეს სიტყვაცა და საქმეც უფლისაკენ არ მიემართება, საღმრთოდ არ არის განკუთვნილი: „ყოველსავე, რასაცა იქმოდით, გულითად იქმოდეთ ვითარცა უფლისასა, და ნუ ვითარცა კაცთასა“ - გვასწავლის წმიდა მოციქული პავლე კოლასელთა მიმართ ეპისტოლეში (3,23).
დიახ, ფარისეველი თავის ლოცვაში არც ერთ საკუთარ ცოდვას არ ინანიებს, მაშინ როდესაც ტაძარში მისული, ფარისევლისაგან მოშორებით მდგომი მეზვერე თავისი ლოცვით სინანულის ტკბილ ნაყოფს იმკის.
მლოცველი მეზვერე
ძველი ქართული სიტყვა „მეზუერე“ მებაჟეს ნიშნავს. რომის იმპერიის ხანაში მეზვერე ხარკის ამკრეფი იყო. მეზვერეები, ჩვეულებრივ, მეტისმეტად ავიწროვებდნენ ხალხს, დაწესებულზე მეტს ახდევინებდნენ და ამიტომ მთავრობისაგან დაყენებული ეს მოხელე ყოველთვის საძულველი იყო. თუმცა მეზვერეებს არც წარჩინებული და დაწინაურებული ფენა სწყალობდა და მიიჩნევდნენ, რომ მეზვერე იყო ყველაზე შემზარავი სახე ცოდვილი ადამიანისა, უფრო მეტიც - მას განკვეთილივით ეპყრობოდნენ.
მოკლედ რომ ვთქვათ, იმ დროს მეზვერე და ცოდვილი „ერთი თქმა იყო“ (წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი). ამასთან ერთად, მეზვერეში ებრაელი მოიაზრებდა წარმართსაც, ანუ არაიუდეველს (სხვა რელიგიის აღმსარებელს). ასე რომ, უფალმა თავის იგავში წინასწარგამიზნულად დააყენა გვერდიგვერდ იმდროინდელი საზოგადოების ორი უკიდურესად გამიჯნული ფენის წარმომადგენელი: ფარისეველი, როგორც სახე საზოგადოების დაწინაურებული და წარჩინებული წევრისა, და მეზვერე, როგორც საზოგადოებისაგან განკვეთილი, ყველასთეის მიუღებელი, ცოდვით დაცემული ადამიანი.
უფლის იგავური სათქმელიდან გამომდინარე კი, როგორც დავრწმუნდით მხილებულია არა მეზვერე და მისი ცხოვრების წესი, არამედ ფარისეველი და მისი ფარისევლობა, ანუ დამოკიდებულება საკუთარი თავისა და გვერდით მყოფისადმი. ამის საპირისპიროდ, სწორედ მეზვერის ქმედება, მისი ქცევის მოტივაცია და განზრახულობაა შეწყნარებული ჩვენი უფლის მიერ.
მაინც რას აკეთებს უფლის ტაძარში სალოცავად მისული მეზვერე? რა არის ის, რითაც მლოცველი მეზვერე უპირისპირდება მლოცველ ფარისეველს, და მათგან პირველი უფლისმიერ შემწყნარებლობას იმსახურებს, მეორე კი - არა? თითოეული მათგანი ხომ მართლაც ლოცულობს ღვთის წინაშე? განა ორივე სალოცავად არ არის მისული ტაძარში?
დიახ, ლოცვით ორივე ლოცულობს, მაგრამ ღვთის წინაშე სალოცავად სწორედ მეზვერეა მისული ტაძარში, სწორედ იგია ნამდვილი, ჭეშმარიტი მლოცველი. მეზვერე ფარისეველივით კი არ მობრძანდა და ყველას დასანახავად წინ, სიწმინდეებთან ახლოს კი არ დადგა სალოცავად, არამედ შიშით შევიდა ტაძარში, წმიდა საკურთხევლისა და სიწმიდეებისაგან შორს დადგა, ყველასაგან ფარულად, კუთხეში მიმდგარმა, ღვთის წინაშე გააცხადა საკუთარი ცოდვები, თავადვე ამხილა თავისი ფარული ზრახვები, ვნებები და თავიც განიკითხა. გულწრფელად მლოცველ მეზვერეს, ჩანს, ტაძარში მოსვლამდე შეესმა ხმა ღვთისა: „განჰფინენით მის წინაშე გულნი თქუენნი, რამეთუ ღმერთი მწე თქუენდა არს“ (ფსალ. 61,8), და ესეც შეიგნო: „სიმდაბლესა შინა ჩუენსა მომიჴსენნა ჩუენ უფალმან, რამეთუ უკუნისამდე არს წყალობაჲ მისი“ (ფსალ. 135,23).
ნეტარი ავგუსტინეს თქმით, „ეს მეზვერე ტაძარში შორს იდგა თავისი წუხილით საკუთარ ცოდვათა გამო, მაგრამ იგი თავისი ღვთისმოსაობით იყო ახლოს ღმერთთან“ მეზვერის ღვთისმოსაობა იმით გამოიხატება, რომ იგი სინანულშია, მთელი თავისი შეგნებით აღიარებს საკუთარ ცოდვიანობას, გონებითაც აქვს გააზრებული და გულითაც განიცდის მას. სინანულის მხოლოდ ამგვარი განცდა შეაძლებინებს კაცს, ერთხელ და სამუდამოდ მოიძაგოს ცოდვა, რომელსაც შობს თავნება გულისთქმა და გამოზრდის ბრმა გონება. ამიტომაც არის აუცილებელი, ცოდვის ამოსაძირკვად ერთდროულად მონაწილეობდეს გულიც და გონებაც: პირველი უნდა განიცდიდეს ღრმა წუხილს საკუთარი ცოდვების გამო, მეორე კი დაუნდობლად ამხელდეს და ადანაშაულებდეს ამ ცოდვათა მოქმედს, ანუ თავის თავს, და სხვას არავის.
ცოდვისაგან განშორება, ცოდვის მოძაგება, წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის თქმით, ცოდვის მუშაკს ღვთის მსახურად გარდაქმნის. ეს არაჩვეულებრივი მეტამორფოზა წმიდა მამისთვის ყველაზე დიდი საქმეა საქმეთა შორის.
უაღრესად საგულისხმოდ შეაფასებს ნეტარი ავგუსტინე მეზვერის გულმხურვალე სინანულს. მისი თქმით, ტაძარში მოკრაძლებით მდგომი მონანიე მეზვერე საკუთარ თავში ერთმანეთისაგან გამოაცალკევებს ადამიანსა და ცოდვილს. ღვთის წინაშე მდგარი მონანული ერთი კი არა, თითქოს ორი სხვადასხვა არსებაა: ერთია ადამიანი, და ეს წოდება მას ღვთისაგან აქვს მინიჭებული: „შენ რომ ადამიანად იწოდები“ - ამბობს ნეტარი მამა, - „ეს ღვთის საქმეა!“ მეორე არსება კი ცოდვილია: „შენ რომ ცოდვილად იწოდები“ - განაგრძობს ნეტარი ავგუსტინე - „აი, ეს კი შენი საკუთარი საქმეა, შენივე ხელიდან გამოსული და შენი ხელითვე დასანგრევი საქმე“. ნეტარი მამა ასეთ რჩევას დაურთავს: „შენ უნდა შეიძულო შენში არსებული ეს შენი საკუთარი საქმე (ე.ი. ცოდვის ქმნადობა), და ამის წილ უნდა შეიყვარო ღვთის საქმე (ცოდვის არქმნა და მცნებათა დაცვა). დაანგრიე შენი საკუთარო საქმე, რომ ღმერთმა თავისი საქმის აღსრულება შეძლოს. ის, ვინც თავად აღიარებს ცოდვებს და მხოლოდ საკუთარ თავს ადანაშაულებს ამ ცოდვებში - იგი უკვე ღმერთთან ერთად მოექმედებს“.
სხვაგან ნეტარი ავგუსტინე კვლავ განაგრძობს ამ თემას და ამბობს: „მეზვერემ არ დაინდო საკუთარი თავი, რომ ღმერთს დაენდო იგი; მეზვერე ადანაშაულებდა საკუთარ თავს, რომ ღმერთს მისი პატიება შესძლეძოდა; ეს ცოდვილი სჯიდა თავის თავს, რომ ღმერთს გაეთავისუფლებინა იგი“. მონანიესა და ღმერთის თანა-მოქმედებასთან დაკავშირებით თითქმის იმავეს გვიბრძანებს უწმიდესი და უნეტარესი ილია II: „სადაც სინანულია, იქ უკვე ღმერთი და ცოდვათა შენდობაა“.
დიახ, ყოველივე ეს მხოლოდ ღმერთს მინდობილი კაცისთვის არის შესაძლებელი. მეზვერე ჭეშმარიტად იგია, ვისზეც წმიდა დავით მეფსალმუნე ბრძანებს. „მიუტევე უფალსა ზრუნვაჲ შენი და მან გამოგზარდოს შენ“ (ფსალ. 54,22).
წმიდა სახარების ამ იგავში ფარისევლის დგომის ხაზგასმული მანერა, საკუთარი თავის განმართლება, სხვათა განკითხვა და ზიზღი, უცოდველობის სრული შეგრძნება იმაზე მეტყველებს, რომ ამ თვითდაჯერებულ და თვითკმაყოფილ ადამიანს მხოლოდ საკუთარი თავის იმედი აქვს და, რაც ყველაზე სავალალოა, იგი გამართლებას არც ელის ღვთისაგან.
ამის საპირისპიროდ, მეზვერე, თავისი გაუბედაობით, მოწიწებით, თავმდაბლობითა და სინანულით, სწორედ იმას გვიმოწმებს, რომ მას არ აქვს საკუთარი თავის იმედი, იგი მართლაც ღმერთს არის მთლიანად მინდობილი, ყველა თავისი ზრუნვა უფლისათვის მიუნდვია და განმართლებასაც მთელი არსებით მხოლოდ ღვთისაგან ელოდება. თუმცა თავად მეზვერე საკუთარ თავს გამართლების ღირსად არ მიიჩნევს.
იგავში „ფარისეველსა და მეზვერეზე“ თვალში საცემია ფარისევლის მრავალსიტყვაობა და მეზვერის მცირედმეტყველება. მხოლოდ ერთი მუხლით არის გადმოცემული მეზვერის სულიერი მიმოხრა, განცდები და მისი უკიდურესი თავმდაბლობა. ამას უფალი იესო, შორს დგომის გარდა, კიდევ სამგვარი იგავური მონიშვნით გამოხატავს: ეს არის თვალები, მკერდი და მჯიღი. „მოშორებით მდგარი მებაჟე იმასაც კი ვერ ბედავდა, რომ ზეცად აღეპყრო თვალნი, არამედ მკერდში იცემდა მჯიღს და ამბობდა: ღმერთო, მილხინე მე ცოდვილს“ - აი, სულ ეს არის ნათქვამი იგავში მეზვერეზე.
როგორც განმარტავენ, მეზვერეს იმდენად ჰქონდა შეგნებული თავისი ცოდვიანობა, რომ თვალთა ზეაპყრობასაც კი ვერ ბედავდა. მის ამ გაუბედაობაში ჭვრეტენ მლოცველის მოწიწებას, რიდს, უფრო მეტად კი საკუთარი უღირსების შეგრძნებას, რის გამოც დადგა იგი წმინდა საკურთხევლისაგან შორს, შორს იმისგან, რასაც ცოდვილის ფეხი არ უნდა მიჰკარებოდა. ცოდვილი მეზვერე თავდახრილი დგას, მიწას ჩასჩერებია, მაგრამ არა იმიტომ, რომ მხოლოდ მიწიერია მისთვის მისაღები, არამედ იმ მიწიერი ცოდვების გამო, რომლებიც მას ღმერთისგან აშორებს და ჯერ კიდევ არ ხდის ღვთისაგან შენდობის ღირსად.
თუკი მეზვერის თვალები მიწისკენაა მიმართული, მისი გონების თვალი გულის სიღრმეში იმზირება. იგი მთელი სიცხადით ხედავს და განიცდის საკუთარი გულის ჯურღმულებსა და უფსკრულებს, ყველანაირ ცოდვათა სისაძაგლით რომ არის სავსე. ან როგორ უნდა გაბედოს მან, ამ უფსკრულებში ჩაძირულმა, თვალების ზეცად აპყრობა? საკუთარი ცოდვილი სულის არაწმინდებით გულშეძრულს ისიც ახსოვს, რომ ყოვლისმცოდნე ღმერთმა ყოველივე იცის, და ყოვლისმხედველი უფალი ყოველივეს ხედავს. მაგრამ არც ის ავიწყდება მონანიე მეზვერეს, რომ მარადიული სიმართლისა და სიწმინდის უზენაესი თვალი ახლაც და ყოველჟამიერ მისკენაა მიმართული, საგანგებოდ მოიხილავს მის ყოველ ცოდვისმიერ ქმედებასა თუ სიტყვას. იქნებ იმის გამოც ვერ გაუბედავს მონანულ ცოდვილ მეზვერეს ზეცისაკენ თვალთა აპყრობა, რომ ზეციერი მსაჯულის მზერას არ შეეჯახოს და მისი საშინელი რისხვა არ ეკვეთოს.
მკერდზე მჯიღის ცემაც იმას მიგვანიშნებს, რომ ცოდვილი მლოცველი საკუთარი სინდისის ესოდენ მტანჯველ ქენჯნას მთელი არსებით განიცდის, გულით გრძნობს, და ეს მძაფრი, მწვავე განცდა მისი სულის სიღრმემდეც ატანს. მჯიღის სწორედ გულში ცემა ვიზუალურად მოგვინიშნავს იმ ადგილს, სადაც ყველანაირი ცოდვა იშვება. გულია ცოდვის მიზეზი, გულში წარმოიშვება ყველა ის სურვილი და გულისთქმა, რაც ცოდვას გამოზრდის და ცოდვათქმნადობისკენ წარმართავს ადამიანს. თუმცა იგივე გულია ყველა სათნოების მიზეზიც.
საკუთარი მჯიღის მკერდში მრტყმელი მეზვერე თვითონვე იქოლავს თავს, თავადვე სჯის თავის გულს, რომელმაც ამდენი ცოდვისა და ბოროტების მონად აქცია იგი. მკერდზე მჯიღის ცემა არის თვითგვემის, თვითჩაქოლვის და თვითგანკითხვის იგავური ქმედება, რაც თვალსაჩინოდ წარმოაჩენს სინანულის მსხვერპლგაღებას, სულის შემუსვრილობასა და გულის დამდაბლებას, როგორც წმიდა დავით მეფსალმუნე ბრძანებს: „მახლობელ არს უფალი შემუსვრილთა გულითა და მდაბალნი სულითა აცხოვნნეს“ (ფსალმ. 33,18).
„ღმერთო, მილხინე ცოდვილსა ამას“
მლოცველი მეზვერის მცირედმეტყველება, ფარისევლის მრავალსიტყვაობისაგან განსხვავებით, ამ მონანიე ცოდვილის რწმენით გაჯერებულ გულმოდგინებაზე ღაღადებს. „ღმერთო, მილხინე ცოდვილსა ამას“ - ლოცვის ეს გულისშემძვრელი სიტყვები ძლიერ ჰგავს იესოს ლოცვას: „უფალო იესო ქრისტე, შემიწყალე მე ცოდვილი“ - ლოცვას, რომელსაც სასწაულების მოხდენა ძალუძს, რომელიც ღვთისაგან მიტევების ღირსად გვხდის, და რომლის მეოხებითაც დაუმსახურებელ განმართლებას ვიღებთ ზეციერი მსაჯულისგან.
„ღმერთო, მილხინე ცოდვილბა ამას“ - ამ სიტყვებში იდუმალი გულმოდგინებითა და მონდომებით არის ჩაწნეხილი ცოდვილის ვედრება და ღაღადისი ყოვლადმოწყალე ზეციერი მამისადმი: ვაღიარებ შენ წინაშე მდგომი, ზეციერო მამაო, რომ ჩემი უსჯულოება ყოველივეს და ყველას აღემატება; სისხლის ცრემლებით ვიღებავ ცოდვათა უფსკრულით დაღალულ ჩემს გულს, რადგან განგარისხე; მაგრამ ჩემს ამ ცოდვათა გამო უფრო ვგლოვობ და ვცდილობ, მჯიღით ჩავწიხლო, ჩავტკეპნო, ჩავქოლო უსჯულოების მბადი ჩემი ყოველი სურვილი. სხვას არაფერს გთხოვ - მხოლოდ მილხინე მე ცოდვილსა ამას, მიწყალე, და შემიწყალე მე, ცოდვილი, მომეცი მიტევება ცოდვათა ჩემთა და მომანიჭე მადლი და ძალა იმისათვის, რომ სინანული არ დავიცხრო, რადგან მხოლოდ ასე შეიძლება ჩემი გადარჩენა და ხსნა. მე ვარ, უფალო, მხოლოდ მე ვარ უდიდესი ცოდვილი ამქვეყნად, ამიტომაც შეგთხოვ ჩემთვის ამ მიტევებას.
დიახ, ეს არის ლოცვაში ღაღადისით ჩატეული ერთადერთი სათხოვარი ჭეშმარიტად მონანიე ცოდვილისა. გულის სიღრმიდან ამოთქმული ეს სათხოვარი მეზვერის მოკლე ლოცვით არის გაცხადებული. „ან რათ უნდა ღმერთს სიტყვანი შენნი, ძმაო?“ - მოგვმართავს წმიდა ეპისკოპოსი გაბრიელი და განაგრძობს: „ღმერთი ხედავს შენს გულს, იგი ხედავს, რა გრძნობით მიდიხარ შენ ეკლესიაში. სთქვი შენცა, ძმაო, სიღრმითგან გულისა შენისა: ღმერთო, მილხინე ცოდვილსა ამას და ღმერთი, მიმხედველი გულისა შენისა სიმდაბლისა და გრძნობისა - გილხენს და გაცხოვნებს შენ!“.
ამიტომაც მიიღო შენდობა ღვთისგან მეზვერემ. მან მიიღო ის, რასაც ითხოვდა. მისი ლოცვა საკმევლის ნაკმევივით აღვიდა ზეცად, როგორც წმიდა დავით წინასწარმეტყველი ბრძანებს: „წარემართენ ლოცვაჲ ჩემი ვითარცა საკუმეველი შენ წინაშე“ (ფსალმ. 140,2): ფარისევლის ლოცვა კი კვამლივით გაიფანტა ჰაერში: „ცოდვილნი წარწყმდენ, ხოლო მტერნი უფლისანი დიდებასა ოდენ მათსა და ამაღლებასა მოაკლდენ და ვითარცა კუამლი განქარდენ“ (ფსალმ. 36,20).
უფლისმიერი განმართლება
იგავის დასასრულ ასეა ნათქვამი: „გეტყჳ თქუენ: გარდამოვიდა ესე განმართლებული სახედ თჳსსა, ვიდრე ფარისეველი იგი“ (ლუკა 18,14), ესე იგი, მეზვერე უფრო გამართლებული გავიდა ტაძრიდან, ვიდრე ფარისეველი. მაგრამ ამ მუხლის კომენტირებისას გვაფრთხილებენ, რომ უფლის ეს სიტყვები არ უნდა ამოვიკითხოთ შედარება-შეპირისპირების გააზრებით და არ უნდა მივიჩნიოთ ისე, თითქოს მეზვერე ფარისეველთან შედარებით გავიდა უფრო განმართლებული ტაძრიდან.
ღვთიურ განმართლებას არ აქვს ხარისხები! მეზვერე ფარისეველთან შედარებით კი არ განმართლდა, იმიტომ კი არ იყო მართალი, რომ ფარისეველი ტყუოდა, არამედ იგი განმართლდა ღვთის წინაშე მდგომი, თავისი სინანულითა და თავმდაბლობით განიწმინდა ცოდვათაგან და ღვთის წყალობაც ამიტომ გადავიდა მასზე!
ამ უფლისმიერი განმარტების გამო უწმიდესი და უნეტარესი ილია II საგანგებოდ გვიბრძანებს: „უფალმა თქვა, რომ მეზვერე ფარისეველზე გამართლებული გამოვიდა ტაძრიდან. ზოგიერთი ფიქრობს, თითქოს ფარისეველი ტაძრიდან დასჯილი გამოვიდა, მეზვერე კი გამართლებული. მაგრამ თუ სახარებას გულდასმით წავიკითხავთ, მივხვდებით რომ, ყოვლადმოწყალე ღმერთმა ისიც გაამართლა, ვისაც თავი მოჰქონდა, მაგრამ უფრო გამართლებული მეზვერე წავიდა; ანუ მადლი და წყალობა ორივეს მისცა, მაგრამ მეტი იმას, ვინც თავმდაბალი იყო. ესაა კანონი ღვთისა: იგი ამპარტავანთ შემუსრავს და მადლს თავმდაბალთ მისცემს“.
ასე რომ, იგავის მსმენელი უფალ იესოსთან ერთად შეაფასებს ფარისევლისა და მეზვერის ლოცვას, მათი ლოცვის შედეგად გამოღებულ, ერთმანეთისაგან უკიდურესად განსხვავებულ ნაყოფს. უფლის ამ განმარტებიდან ჩანს, თუ რომელი ლოცვაა მისაღები ღვთისათვის და როგორი ლოცვით შეიძლება განმართლდეს ადამიანი უფლის წინაშე. „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავით ჩვენ იმასაც გვასწავლის უფალი, რომ ღვთის წინაშე კაცი ლოცვით შეიძლება განმართლდეს და ლოცვითვე გამტყუნდეს, იმიტომ რომ ლოცვაში უნებურად მჟღავნდება სულისა და გულის ნამდვილი მდგომარეობა, ყოველი მიმოხრა.
რით გამართლდა მეზვერე? და რისთვის გამტყუნდა ფარისეველი? - იკითხავს წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი, და უპასუხებს: იმით, რომ მეზვერემ თვითონ გაიმტყუნა თავი ღვთის წინაშე, ხოლო ფარისეველმა თვითონ გაიმართლა და აღიმაღლა თავი. ყოველ ლოცვას სულიწმიდა ისმენს და იგი მიანიჭებს განმართლებას ნამდვილ მონანიეს, იმას, ვინც ცოდვას მოიძაგებს და განშორდება სამუდამოდ. მაგრამ საკუთარი თავით კმაყოფილსა და გადიდგულებულს სულიწმიდა სჯის. ასე ხდება პირველი უკანასკნელი და უკანასკნელი კი პირველი, მხოლოდ ასე დამდაბლდება თვითამაღლებული და ამაღლდება თვითდამდაბლებული.
„რომელმან აღიმაღლოს თავი თჳსი...“
წმიდა ლუკას სახარების მე-18 თავის მე-14 მუხლში სათქმელს აგვირგვინებს უფლის შეგონება: „ყოველმან, რომელმან აღიმაღლოს თავი თჳსი, იგი დამდაბლდეს; და რომელმან დაიმდაბლოს თავი თჳსი, იგი ამაღლდეს“.
ეს შეგონება წმიდა მათესა და წმიდა ლუკას სახარებაში რამდენჯერმე მეორდება. პირველად უფალი იესო ამ შეგონებას ცათა სასუფევლის დამკვიდრების პირობასთან დაკავშირებით მიაწვდის თავის მოწაფეებს (მათე 18,4). შემდეგ უფალი ფარისეველთა და ფარისევლობის საყოველთაო მხილების დროს მიმართავს მას (მათე 23,12). ამავე შეგონებას ვკითხულობთ მაშინაც, როცა პირველობის, ამქვეყნიური წარმატების მაძიებლებს ამხელს ჩვენი უფალი (ლუკა 14,11). დაბოლოს, უფლის ეს დიდებული სიტყვები „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავის დამაგვირგვინებელ შეგონებად წარმოდგება წმიდა ლუკას სახარების მე-18 თავში.
უფლის ამ შეგონებიდან - „რომელმან აღიმალღლოს თავი თჳსი, იგი დამდაბლეს; და რომელმან დაიმდაბლოს თავი თჳსი, იგი ამაღლდეს“ - ბუნებრივად ამოიზრდება, ერთი მხრივ, საკითხი ამპარტავნებისა, რომელიც „ყველა ერესის დედაა“ (წმიდა ეპისკოპოსი პლატონი) და, მეორე მხრივ, საკითხი თავმდაბლობისა, რომელიც სინანულის ტკბილ ნაყოფს გამოიღებს. ეს სახარებისეული შეგონება არის კატეგორიული უარყოფა ამპარტავნებისა და ჭეშმარიტი ქება, აღიარება მორჩილებისა, თავმდაბლობისა.
„ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავთან ერთად, წმიდა სახარების ეს აფორიზმი ამპარტავნებისა და თავმდაბლობის მიზეზებსაც აცნაურებს და ნაყოფსაც. მეზვერის სინანულის ლოცვა და ფარისევლის არაფრის მომტანი ლოცვა თვალსაჩინოდ ადასტურებს თავმდაბლობასა და მორჩილებას - როგორც უმაღლეს, უზენაეს სათნოებას, და ასევე თვალსაჩინოდ განაგდებს ამპარტავნებას - როგორც სულის წარწყმედის ძირისძირს. ნეტარი ავგუსტინე ბრძანებს: „ფარისევლის სახით ტაძრიდან გადის ამპარტავნება - ღვთის მიერ დაგმობილი და მსჯავრდადებული, ხოლო ტაძრიდან გამოსული მეზვერით თვით თავმდაძლობა წარდგება ღვთის წირშე განმართლებული“.
ყოველმა მართლმადიდებელმა იცის, რომ შვიდ მომაკვდინებელ ცოდვათა ნუსხაში პირველი ამპარტავნებაა. ამ ცოდვათა საკურნებელ შვიდ სათნოებას კი სიმდაბლე, თავმდაბლობა უდგას თავში. ამ ურთიერთგამომრიცხავ წყვილში სათნოება მხოლოდ ერთ-ერთი მხარე კი არ არის, არამედ გაცილებით მეტია - იგი უებარი და ერთადერთი წამალია ამპარტავნებისა! ჩვენ კი ხშირად გვავიწყდება ამ წამლის არსებობა. ამპარტავნებით შეპყრობილნი სად აღარ ვეძებთ თავის დასაღწევ საშუალებებს ამ მომაკვდინებელი სენისაგან. შემაშფოთებლად გრძელია ნუსხა ამპარტავნებით შობილი სნეულებებისა: თვითნებობა, გონებისთვალის სიბრმავე, თავმოყვარეობა, პატივმოყვარეობა, სიჯიუტე, ზიზღი და განკითხვა მოყვასისა, ცილისწამება, შური, ბოროტისმოყვარეობა, ფარისევლობა, თვალთმაქცობა, უმადურობა ღვთისა და კაცისადმი, დაუმორჩილებლობა, ურჩობა უზენაესისადმიც და უფროსთა მიმართაც.
ყველა ამ სნეულებას უპირველესად ისევ თვით სნეულისათვის მოაქვს დიდი ვნება, და უკვე შემდეგ - მის გვერდით მყოფთათვისაც. ამპარტავნების ნამდვილი ბუნებისა და მისგან მომდინარე ვნებათა წარმოჩენის მიზნით, საგულისხმოდ დაგვისვამს შეკითხვებს ასტრახანისა და კავკასიის არქიესპისკოპოსი სილიბისტრო (სილვესტერი) თავის შესანიშნავ წიგნში „სახარების იგავთა განმარტება“: „სად არის თვითგანდიდება, გულის დიდი მღელვარებანი, შური და მრისხანება? - ამპარტავნებაში! სად არის მზაკვრობა და ღალატი მოყვასისა? - ამპარტავნებაში! სად არის პირმოთნეობა, თვალთმაქცობა? - ისევ და ისევ ამპარტავნებაში! დაუკვირდი, ქრისტიანო ძმაო და დაო ჩემო!“ - გვეუბნება არქიმანდრიტი, - „რაოდენ უბედურია ამპარტავნების შხამშენასვამი კაცი და რაოდენ დიდია მისი დაცემა!“
მაინც როდის ვამპარტავნობთ? როდის იწყებს ამპარტავნება თავისი ფესვების გადგმას ჩვენს გულებში? როდის და - მაშინ, როცა ყველა ქცევაში, სიტყვაში, განზრახვაში, ფიქრში მხოლოდ პატივს, ქებას და აღიარებას ვეძებთ, ესე იგი, როცა გადაჭარბებული თავმოყვარეობისა და პატივმოყვარეობის ცეცხლში ვეხვევით. მაგრამ ამპარტავნება განსაკუთრებით მაშინ მოგვეძალება ხოლმე, როცა თავი უცოდველი და სრულყოფილი გვგონია! ასეთი თამოყვარეობიდან იბადება ამპარტავნება, ამპარტავნებიდან კი, წმიდა იოანე ოქროპირის ხატოვანი სიტყვისა არ იყოს, შადრევანივით ამოჩქებს ყველა ის ცოდვა, რომლებიც ახლახან ჩამოვთვალეთ.
ეპისკოპოს მიხეილის თქმით, „ჩვეულებრივ, ყოველდღიურ ყოფაშიც კი დამღუპველია და სამარცხვინო ამპარტავნება, და ეს მით უფრო უნდა ითქვას ადამიანის სულიერ-ზნეობრივ საუფლოზე, სადაც უმთავრესი კანონია სიყვარული მოყვასისადმი. ამ სიყვარულს ყველაზე მეტად სწორედ ამპარტავნება ემტერება და ებრძვის. ამ ბრძოლაში ცოდვით დაუძლურებული ადამიანი ხშირად მარცხდება და სიყვარულსაც განეშორება, სიყვარულისაგან განშორებული კი მთლიანად კარგავს ღვთის წყალობას და ზეციური სასუფევლის კარიც მისთვის სამუდამოდ იკეტება“.
წმიდა წერილში ამ მიზეზით გაისმის ხშირად გამაფრთხილებელი სიტყვები: „კაცთა შორის მაღალი - საძაველ არს წინაშე ღმრთისა“ - ამას უფალი იესო ფარისევლობის სენით შეპყრობილთ ეუბნება (ლუკა 16,15). „ხოლო აღვმაღლდი რაჲ, დავმდაბლდი“ - ამ აღსარების მოწმენი ვართ „ფსალმუნნის“ წიგნში (87,15). სოლომონ ბრძენი თავისი იგავების წიგნში იმავეს ამბობს: „ყველა გულზვიადი სიბილწეა უფლის წინაშე“ (16,5). ზირაქი კი ასე გვაფრთხილებს: „უფლისათვისაც და ადამიანისთვისაც საძულველია ამპარტავნება, უსამართლობა კი დანაშაულია ორივეს წინაშე“ (10,7).
ჩვენი უფალი „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავის დამაგვირგვინებელი შეგონებით ყოველი ცოდვილისათვის ზრუნავს და თითოეულ ჩვენგანს აფრთხილებს: ნუ დაეცემი, არამედ დამდაბლდი; ნუ ამაღლდები, არამედ გაიზარდე და აღორძინდი!
იმდენად საზარელია გავლენა და შედეგი ამპარტავნებისა, რომ იგი ყველანაირ სათნოებას აკნინებს და ამცრობს ღვთის თვალში - ლოცვა იქნება ეს, მარხვა, თუ სხვა სულიერი და ხორციელი მოწყალებანი. აი, რას ამბობს წმიდა იოანე ოქროპირი: „ამპარტავნებასთან შეუღლებულ სათნოებას მუდამ გადაამეტებს ცოდვასთან დაწინდული თავმდაბლობა, რადგან ამპარტავნება სათნოებას ამცირებს, თავმდაბლობა კი ცოდვის სიმძიმეს აღემატება და ცოდვის მძლეველია“.
რა ელის იმას, ვინც ვერ დაიხსნის თავს ამ მომაკვდინებელი სენისაგან, ვინც ამპარტავნების კლანჭებს ვერ გამოჰგლეჯს საკუთარ სულს? ნეტარი თეოფილაქტე ბულგარელის თქმით, ამპარტავნების საბოლოო შედეგი ღვთის უარყოფაა, რადგან ის, ვინც თავის სრულყოფილებას აღიარებს და თან ამას მიაწერს არა ღმერთს, არამედ საკუთარ თავს, ხომ ცხადია, რომ ამით უარყოფს ღმერთს და მის წინააღმდეგ მოქმედებს! ამპარტავნებას ამიტომაც მოჰყვება ხოლმე მუდამ „დაღუპვა და აღრეულობა“ - ასე აფრთხილებს ტობითი თავის შვილს, ტობიას. (4,13). წმიდა ესაია წინასწარმეტყველი ამპარტავნებით პყრობილსა და თავბრუდახვეულს მთელი დაუნდობლობით უხატავს მისი აღსასრულის შემაძრწუნებელ სურათს: „შავეთში, ჯოჯოხეთში შთაინთქა შენი დიდება, შენი ქნარების ხმა, ქვეშ მატლი გიგია და ზედ ჭიაღუა გახურავს“ (14,11).
„ღმერთო, გმადლობ შენ“ - ასე იწყებს ფარისეველი თავის ლოცვას. მადლიერების გამომხატველი ამ დასაწყისი სიტყვებით უფლის ტაძარში მოსული ფარისეველი, ერთი შეხედვით, ჭეშმარიტი მლოცველის შთაბეჭდილებას ტოვებს. ფარისეველი ამ სიტყვებით, მართალია, აღიარებს ღვთის შეწევნას, ურომლისოდაც შეუძლებელია მადლის მიღება და სიკეთის ქმნა, მაგრამ მადლის შემწირველი ფარისეველი ამ სიტყვებს მოაყოლებს საკუთარი ღირსებისა და სათნოებების დამადასტურებელ ნუსხას: ჯერ იმას, თუ როგორი არ არის იგი, შემდეგ კი იმას, თუ რაოდენ კეთილმსახური და მართალია ღვთის წინაშე.
გავიხსენოთ ფარისევლის ლოცვის ეს ნაწილი: „ღმერთო, გმადლობ შენ, რამეთუ არა ვარ, ვითარცა სხუანი კაცნი, მტაცებელ, ცრუ და მემრუშე, გინა ვითარცა ესე მეზუერე“ (ლუკა 18,11). ეს სიტყვები მხოლოდ თვითკმაყოფილი ადამიანის პირიდან შეიძლება ამოვიდეს. ფარისეველი საკუთარ თავში მხოლოდ და მხოლოდ ღირსებასა და სრულყოფილებას ხედავს და თავსაც ამიტომ იქებს. თითქოს ამ ფარისეველზე ბრძანებს წმიდა დავით მეფსალმუნე: „იქებინ თავით თჳსით ცოდვილი გულის-თქუმათა შინა სულისა თჳსისათა“ (ფსალმ. 9,23).
მერედა, რით იქებს ეს თვითკმაყოფილი ფარისეველი თავს? იმით, რომ იგი არ არის მტაცებელი, ცრუ, მემრუშე. როგორ შეიძლება კაცმა ამათ იქოს თავი? - გვეკითხება წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი. თუ მაინცდამაინც თავის ქებას მოინდომებს ვინმე, განა ის არ უნდა თქვას, თუ რა სიკეთე და სათნოება უქმნია ამქვეყნად, და თან ღვთის მადლსა და შემწეობას არ უნდა მიაწეროს ყოველივე ეს? წარმოიდგინე, - მოგვმართავს წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი, - რომ ვინმე წარუდგა მეფეს და მისგან ჯილდოს მისაღებად ასე იქო თავი: მეფევ! მე შენ არასოდეს მომიტყუებიხარ, არც შენი ხაზინა გამიქურდავს და არც შენი სახელი დამიგმია; როგორ ფიქრობთ, მეფე მოუწონებს ამ სიტყვას და ამგვარ მთხოვნელს მისცემს ჯილდოს? განა არ ეტყვის მას: მე შენ არც მოსატყუებლად დამიდგენიხარ, არც ხაზინის გასაქურდად და არც ჩემი სახელის საგმობად; მე შენ საქმე მოგანდე - გასაკეთებლად!
წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის თქმით, კარგია, თუკი კაცი ცოდვას არ სჩადის, არც იტაცებს, არც ცრუობს და არც მრუშობს, მაგრამ ფარისევლის ლოცვაში ყველაზე ცუდი ის არის, რომ იგი თავს თვითონ იქებს და თანაც ლოცვისას, ღვთის წინაშე ეწევა თვითგანდიდებას. ამიტომ ფარისევლის ლოცვა არის არა ღვთის სადიდებლად აღვლენილი ღაღადისი, როგორც ეს უნდა ყოფილიყო კიდეც, არამედ საკუთარი თავის საქებრად და განსადიდებლად წარმოთქმული ხოტბა. ის დასაწყისი სამადლობელი სიტყვებიც - „ღმერთო, გმადლობ შენ“ - სინამდვილეში გამომხატველია არა მადლიერებისა ღვთის მიმართ, არამედ დასტურია საკუთარი პატივმიყვარეობისა, თვითკმაყოფილებისა და აღმატებულობისა.
წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი ამასთან დაკავშირებით მსჯელობს თვითკმაყოფილებაზე, იმ საშინელ სენზე, ფარისევლის მსგავს ადამიანს რომ შეეყრება ხოლმე. ხშირად ასეც ხდება: როცა კაცი ღვთის მცნებების ბეჯითად აღსრულებას შეუდგება და ამით დიდ კმაყოფილებას იგრძნობს, მაშინვე წამოყოფს თავს სახიფათო მიდრეკილება თვითგანდიდებისაკენ.
„შინაგანი გულის კმაყოფილება“ - ამბობს წმიდა ეპისკოპოსი - „არის ნიშანი მისი უგუნურებისა. კაცი, რომელიც იქადის თავისითა სათნოებითა, ამით ამტკიცებს, რომ არა აქვს ჭეშმარიტი სათნოება“. წმიდა მამის თქმით, გონიერი კაცი არასოდეს იქნება კმაყოფილი თავისი თავისა, მაშინაც კი, როცა მას ღვთისაგან მოენიჭება რაიმე მადლი და სათნოება. ასეთი კაცი მუდამ ფხიზლობს, აფრთხილებს საკუთარ თავს და ხშირად უჯავრდება კიდეც. ამ დროს მას ამოძრავებს ერთადერთი კეთილგონივრული მიზანი - კიდევ უფრო უმჯობესი ქმნას, უფრო მეტი და დიდი სათნოება აღასრულოს. ამგვარი კაცის გონიერება იმითაც მჟღავნდება, რომ იგი დაუღალავია ამ თავის მისწრაფებაში უმჯობესისაკენ, მის ბუნებაში ჩანერგილია ეს დაუსრულებელი სწრაფვა უმჯობესი და უფრო მაღალი, ღვთისათვის მოსაწონი ქმედებისაკენ.
კმაყოფილება, მით უფრო, თვითკმაყოფილება, მხოლოდ აფერხებს ამ სწრაფვას, ხელს უშლის ჭეშმარიტი სათნოების აღსრულებას: უკმაყოფილება კი არის წყარო ყოველგვარი სულიერი თუ ხორციელი წარმატებისა.წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსისათვის საკუთარი თავით უკმაყოფილება არის „დიდი და მაღალი ნიშანი“. სწორედ ეს შინაგანი უკმაყოფილება აიძულებს და აფხიზლებს კაცს იმისათვის, რომ „გამოვიდეს ცოდვიდან და აღასრულოს მცნება“.
ნეტარი ავგუსტინე ამ ფარისეველს რიტორიკული შეკითხვით მიმართავს: შენ აქ სალოცავად მოხვედი თუ თავის საქებრად? შენ ამბობ, რომ ყველაფერი გაქვს და არც არაფერი გაკლია, შენთვის საკმარისი არ არის მხოლოდ ლოცვა ღვთის წინაშე, აუცილებლად საკუთარი თავი უნდა იქო და თან სხვა მლოცველებიც შეურაცხყო. ნეტარი მამა დასძენს, რომ ეს იმდენად ლოცვა კი არ არის, რომლის დროსაც ღმერთს მადლობას სწირავენ, რამდენადაც მილოცვაა საკუთარი თავისადმი. ფარისევლის მადლიერებაც, ამიტომ, არის „მადლიერება - უმადურისა!“.
ამგვარი მლოცველი ნეტარ ავგუნტინეს აგონებს იმ ავადმყოფს, რომელსაც უხარია, რომ სხვას უფრო მძიმე სენი შეჰყრია და თვითონ მასთან შედარებით ჯანმრთელია. თავის ქება და განდიდება კიდევ არაფერი. ფარისეველი ღვთის წინაშე ლოცვისას ყველას განიკითხავს. „არა ვარ, ვითარცა სხუანი კაცნი“ - ამბობს იგი. მისთვის ყველა სხვა - ცოდვილია, თვითონ კი - არა. იგი ვერ ხედავს და ვერც გრძნობს თავის ნაკლსა და ცოდვიანობას, თავის თავს უბრალოდ „სხუათა“ მაღლა კი არა, ყველაზე მაღლა აყენებს. ჭეშმარიტად ამაზეა ნათქვამი უფალი იესო ქრისტეს ქადაგებაში: „რატომ ხედავ ბეწვს შენი ძმის თვალში, ხოლო შენსაში დირესაც ვერა გრძნობ?.. თვალთმაქცო, ჯერ შენი თვალიდან ამოიღე დირე და მერეღა ნახავ, როგორ ამოიღო შენი ძმის თვალიდან ბეწვი“ (მათე 7,3-5).
ფარისევლის სიტყვებში: „არა ვარ... გინა ვითარცა ესე მეზუერე“ არ ვარ ცოდვილი, როგორც ეს მებაჟეო, განკითხვის გარდა, ასევე მჟღავნდება მლოცველი ფარისევლის ზიზღი ამ ცოდვილი მეზვერისადმი. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ უფლის ტაძარში მდგომი მლოცველი განიკითხავს და თან ამცირებს მოყვასს. სხვათა განმკითხველს ავიწყდება (ან არ იცის), რომ „ის ადამიანი, რომელსაც ჩვენ დღეს განვიკითხავთ, ხვალ შეიძლება სინანულით, აღსარებითა და ლოცვით წმინდანი გახდეს“ (უწმიდესი და უნატარესი ილია II).
სხვათა განკითხვა უმძიმესი ცოდვაა, მაგრამ ლოცვის ჟამს ქმნილი ეს ცოდვა კიდევ უფრო მეტად მძიმდება. სხვისი განმკითხველი კაცი მოკლებულია უფლისათვის ესოდენ სათნო სიყვარულს მოყვასისადმი. ამიტომ ფარისეველი, თავისი ცრულოცვით, მოყვასისადმი სიყვარულის უდიდეს მცნებასაც არღვევს და, რაც ყველაზე უფრო საშინელია - შეურაცხყოფს ღმერთს, ვინაიდან: „ღმერთი სიყუარული არს“! სამწუხაროა, მაგრამ მრავალ ჩვენგანს ალბათ ფრაგმენტულად მაინც გაახსენდა საკუთარი თავი ლოცვისას.
სამწუხაროა იმიტომ, რომ ხშირად თავს ვერ ვაღწევთ ხოლმე ფარისევლობას, ღვთის წინაშე სალოცავად მდგარნიც კი. ლოცვისას, სინანულის ნაცვლად, რამდენჯერ გაგვიმართლებია თავი უფლის წინაშე. გულის სიღრმეში ადგილს მივუჩენთ ხოლმე თვითკმაყოფილებით ნაშობ მადლიერებას იმის გამო, რომ რომელიმე ცოდვას არ ჩავდივართ არა იმ სიკეთისათვის ვმადლობთ უფალ ღმერთს, რაც მისი წყალობით გვაქვს, არამედ იმ უსჯულოებისათვის, რასაც სხვებში ვხედავთ. ამით ხომ თვითგანმართლებას ვეწევით! თვითგანმართლებაში კი, საკუთარი უცოდველობის ფონზე, მექანიკურად იგულისხმება ყველა სხვათა ცოდვიანობა, უფრო უარესიც - ამით ჩვენ იმის გამოც ვმადლობთ უფალს, რომ ჩვენზე უარესებიც დადიან ამქვეყნად! ჭეშმარიტად - ამაზე დიდი უგუნურება, უმადურობა და ცოდვა არ იქნება!
ისიც უნდა ითქვას, რომ საკუთარი სულიერების ნამდვილი სურათი მხოლოდ მაშინ დაიხატება, როცა თავს შევუდარებთ იმათ, ვინც ჩვენზე უკეთესი და უმჯობესია, და არა იმათ, ვინც ჩვენზე უარესია. მარტო ამგვარი შედარება-შეფასებაა, წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის თქმით, „სიცოცხლისა და ყოფაქცევის საღმრთო საზომი“. კი, ბატონო, ვთქვათ მართლაც არ ვართ სხვა ცოდვილთა მსგავსნი, მაგრამ განა ეს ნიშნავს იმას, რომ ამით უკვე წმინდანებს ვემსგავსებით? ცხადია, არა! სულის ცხონებისათვის არ არის საკმარისი მარტო ის, რომ ცოდვა არ მაქვს, ან ესა და ეს ცოდვა არ ჩამიდენია. ღვთის წინაშე განსამართლებლად აუცილებელია მადლისა და სიკეთის ქმნა, სამადლო საქმის კეთება. თუკი ჩვენი სიცოცხლე არ არის განუწყვეტელი და დაუცხრომელი სწრაფვა უმჯობესისაკენ, მაშინ რით შეიძლება განვმართლდეთ ღვთის წინაშე? - ასე ჩაგვეკითხება წმიდა ეპისკოპოსი გაბრიელი.
„ვიმარხავ ორ-გზის შაბათსა შინა“;
მონაგების ათეული ფარისეველი ლოცვის მეორე ნაწილში ჩამოთვლის თავის სათნოებებს, ანუ იმას, თუ რა უქმნია მას და რა დამსახურება აქვს ღვთის წინაშე: „ვიმარხავ ორ გზის შაბათსა შინა და ათეულსა შევსწირავ ყოვლისაგან მონაგებისა ჩემისა“ ესე იგი: „ორჯერ ვმარხულობ კვირაში და ვიხდი მეათედს იმისას, რასაც ვიხვეჭ“ (ლუკა 18,12).
„აჰა სათნოებანი ფარისეველთა!“ - შესძახებს წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი. სულ ეს არის ფარისევლის მიერ გაწეული ღვაწლი უფლისა და კაცთა წინაშე. ამას ჰქვია ფარისევლის სათნოება, რაც, ფარისევლისავე შეხედულებით, საკმაო საფუძველს უქმნის საკუთარი თავის უპირატესობას, სხვებზე აღმატებულობასა და უმჯობესობას.
მოსეს რჯულის მიხედვით, მარხვა დადგენილი იყო წელიწადში ერთხელ - განწმენდის დიდ დღეს, როცა მთელი ერის ცოდვებისათვის მსხვერპლი შეიწირებოდა. ფარისეველი კი იმას ამადლის ღმერთს, რომ თავად წელიწადში ერთხელ კი არა, „შაბათსა შინა“, ანუ კვირაში ორ დღეს მარხულობს. ძვ. ქართ. შაბათი შაბათ დღესაც აღნიშნავდა და თავად შვიდეულსაც, კვირასაც. დღეს ამის მსგავსად კვირა აღნიშნავს შვიდეულსაც და კვირა დღეს, კვირიაკეს.
რაც შექნება მეათედის გადახდას, მოსეს რჯულითვე, დაწესებული იყო ნაყოფთაგან და პირუტყვთაგან მეათედის შეწირვა, რაც მღვდელმთავართა და ლევიტელთა (უფლის ტაძრის მსახურთა) შენახვას ხმარდებოდა. ფარისეველი კი მეათედ ნაწილს მთელი თავისი ქონებიდან, თავისი ყველა სახის შემოსავლიდან შესწირავს და, ესე იგი, ამჯერადაც, მისივე აზრით, სხვებზე უფრო მეტს გასცემს შესაწირის სახით.
ასე რომ, ფარისეველი ლოცვის მეორე ნაწილში კვლავ განაგრძნობს საკუთარი თავის ქება-დიდებას, მაგრამ ამჯერად „საბუთიანად“ წარმოაჩენს ამას. საკუთარი თავის მეხოტბეს ავიწყდება, რომ ამისთანა მარხვით, ლოცვითა და შესაწირით გაღებულ მსხვერპლშეწირვას არავითარი ფასი არ აქვს არც ღვთის თვალში და არც კაცთათვის. მარხვა და მსხვერპლის შეწირვა,წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის თქმით, სათნოებამდე მიმყვანებელი გზაა და არა თვით სათნოება. თუ მარხულობ, მსხვერპლს სწირავ, წირვა-ლოცვას უსმენ, მაგრამ შინაგანი სიწმინდე არ გემატება, სულით და გულით უმჯობესი არ ხდები, მაშინ ემსგავსები კაცს, რომელიც გზაზე დამდგარა და წინ კი ნაბიჯს არ დგამს. ცხადია, დასძენს წმიდა მამა, ამ გზას ასეთი კაცი მარტო იმისათვის შესდგომია, რომ სხვებმა დაინახონ და ყველას მართლმორწმუნედ მოაჩვენოს თავი.
წმიდა ეპისკოპოსი გაბრიელი შეშფოთებული აღნიშნავს, თუ რაოდენ საშინელი და ზარდამცემია ფარისევლის ლოცვიდან მომდინარე ეს აზრი და გამიზნულობა! მაშასადამე, მარხვა და მსხვერპლის შეწირვა ორნაირი ყოფილა: ერთი - სინანულით აღსრულებული და მეორე - საკუთარი ამპარტავნებით გამოკვებილი. ამით გაოგნებული და შეწუხებული წმიდა ეპისკოპოსი ამბობს: „თურმე შესაძლებელი არის, მარხვაცა და მსხვერპლის შეწირვაცა ნიშნავდეს და მოასწავებდეს არა მადლსა და ღვთისმსახურებასა, არამედ ერთსა მხოლოდ - ცოდვასა და ღვთის წინააღმდეგობასა!“
რაღა თქმა უნდა, ეს ორგვარი მარხვა უკიდურესად ემიჯნება ერთმანეთს. ერთია ჭეშმარიტი მარხვა, რომელიც არის „გლოვა, მონანიება, ტირილი და ღვთისადმი ვედრება“. ჭეშმარიტი მმარხველი მხოლოდ თავის ცოდვათა გამოა შეწუხებული, და რითღა შეუძლია მას სიქადული ღვთის წინაშე?
მეორე კი ფარისევლური მარხვაა, ორგულობისა და ამპარტავნების ნაყოფი, მხოლოდ თავმომწონებისა და პატივის მიღებისათვის გაღებული მსხვერპლი, კაცთა საჩვენებელი, სხვათა დასანახავად გაწეული ღვაწლი. ყოველივე ამის მიზეზი ერთია - მოუნანიებლობა საკუთარი ცოდვებისა ღვთის წინაშე, სინანულის სრული არქონა. ფარისეველი გულმოდგინედ ლოცულობს, გულდადებით მარხულობს და მსხვერპლსაც უხვად სწირავს, მაგრამ მისი სიტყვაცა და საქმეც უნაყოფო რჩება იმის გამო, რომ ეს სიტყვაცა და საქმეც უფლისაკენ არ მიემართება, საღმრთოდ არ არის განკუთვნილი: „ყოველსავე, რასაცა იქმოდით, გულითად იქმოდეთ ვითარცა უფლისასა, და ნუ ვითარცა კაცთასა“ - გვასწავლის წმიდა მოციქული პავლე კოლასელთა მიმართ ეპისტოლეში (3,23).
დიახ, ფარისეველი თავის ლოცვაში არც ერთ საკუთარ ცოდვას არ ინანიებს, მაშინ როდესაც ტაძარში მისული, ფარისევლისაგან მოშორებით მდგომი მეზვერე თავისი ლოცვით სინანულის ტკბილ ნაყოფს იმკის.
მლოცველი მეზვერე
ძველი ქართული სიტყვა „მეზუერე“ მებაჟეს ნიშნავს. რომის იმპერიის ხანაში მეზვერე ხარკის ამკრეფი იყო. მეზვერეები, ჩვეულებრივ, მეტისმეტად ავიწროვებდნენ ხალხს, დაწესებულზე მეტს ახდევინებდნენ და ამიტომ მთავრობისაგან დაყენებული ეს მოხელე ყოველთვის საძულველი იყო. თუმცა მეზვერეებს არც წარჩინებული და დაწინაურებული ფენა სწყალობდა და მიიჩნევდნენ, რომ მეზვერე იყო ყველაზე შემზარავი სახე ცოდვილი ადამიანისა, უფრო მეტიც - მას განკვეთილივით ეპყრობოდნენ.
მოკლედ რომ ვთქვათ, იმ დროს მეზვერე და ცოდვილი „ერთი თქმა იყო“ (წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი). ამასთან ერთად, მეზვერეში ებრაელი მოიაზრებდა წარმართსაც, ანუ არაიუდეველს (სხვა რელიგიის აღმსარებელს). ასე რომ, უფალმა თავის იგავში წინასწარგამიზნულად დააყენა გვერდიგვერდ იმდროინდელი საზოგადოების ორი უკიდურესად გამიჯნული ფენის წარმომადგენელი: ფარისეველი, როგორც სახე საზოგადოების დაწინაურებული და წარჩინებული წევრისა, და მეზვერე, როგორც საზოგადოებისაგან განკვეთილი, ყველასთეის მიუღებელი, ცოდვით დაცემული ადამიანი.
უფლის იგავური სათქმელიდან გამომდინარე კი, როგორც დავრწმუნდით მხილებულია არა მეზვერე და მისი ცხოვრების წესი, არამედ ფარისეველი და მისი ფარისევლობა, ანუ დამოკიდებულება საკუთარი თავისა და გვერდით მყოფისადმი. ამის საპირისპიროდ, სწორედ მეზვერის ქმედება, მისი ქცევის მოტივაცია და განზრახულობაა შეწყნარებული ჩვენი უფლის მიერ.
მაინც რას აკეთებს უფლის ტაძარში სალოცავად მისული მეზვერე? რა არის ის, რითაც მლოცველი მეზვერე უპირისპირდება მლოცველ ფარისეველს, და მათგან პირველი უფლისმიერ შემწყნარებლობას იმსახურებს, მეორე კი - არა? თითოეული მათგანი ხომ მართლაც ლოცულობს ღვთის წინაშე? განა ორივე სალოცავად არ არის მისული ტაძარში?
დიახ, ლოცვით ორივე ლოცულობს, მაგრამ ღვთის წინაშე სალოცავად სწორედ მეზვერეა მისული ტაძარში, სწორედ იგია ნამდვილი, ჭეშმარიტი მლოცველი. მეზვერე ფარისეველივით კი არ მობრძანდა და ყველას დასანახავად წინ, სიწმინდეებთან ახლოს კი არ დადგა სალოცავად, არამედ შიშით შევიდა ტაძარში, წმიდა საკურთხევლისა და სიწმიდეებისაგან შორს დადგა, ყველასაგან ფარულად, კუთხეში მიმდგარმა, ღვთის წინაშე გააცხადა საკუთარი ცოდვები, თავადვე ამხილა თავისი ფარული ზრახვები, ვნებები და თავიც განიკითხა. გულწრფელად მლოცველ მეზვერეს, ჩანს, ტაძარში მოსვლამდე შეესმა ხმა ღვთისა: „განჰფინენით მის წინაშე გულნი თქუენნი, რამეთუ ღმერთი მწე თქუენდა არს“ (ფსალ. 61,8), და ესეც შეიგნო: „სიმდაბლესა შინა ჩუენსა მომიჴსენნა ჩუენ უფალმან, რამეთუ უკუნისამდე არს წყალობაჲ მისი“ (ფსალ. 135,23).
ნეტარი ავგუსტინეს თქმით, „ეს მეზვერე ტაძარში შორს იდგა თავისი წუხილით საკუთარ ცოდვათა გამო, მაგრამ იგი თავისი ღვთისმოსაობით იყო ახლოს ღმერთთან“ მეზვერის ღვთისმოსაობა იმით გამოიხატება, რომ იგი სინანულშია, მთელი თავისი შეგნებით აღიარებს საკუთარ ცოდვიანობას, გონებითაც აქვს გააზრებული და გულითაც განიცდის მას. სინანულის მხოლოდ ამგვარი განცდა შეაძლებინებს კაცს, ერთხელ და სამუდამოდ მოიძაგოს ცოდვა, რომელსაც შობს თავნება გულისთქმა და გამოზრდის ბრმა გონება. ამიტომაც არის აუცილებელი, ცოდვის ამოსაძირკვად ერთდროულად მონაწილეობდეს გულიც და გონებაც: პირველი უნდა განიცდიდეს ღრმა წუხილს საკუთარი ცოდვების გამო, მეორე კი დაუნდობლად ამხელდეს და ადანაშაულებდეს ამ ცოდვათა მოქმედს, ანუ თავის თავს, და სხვას არავის.
ცოდვისაგან განშორება, ცოდვის მოძაგება, წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის თქმით, ცოდვის მუშაკს ღვთის მსახურად გარდაქმნის. ეს არაჩვეულებრივი მეტამორფოზა წმიდა მამისთვის ყველაზე დიდი საქმეა საქმეთა შორის.
უაღრესად საგულისხმოდ შეაფასებს ნეტარი ავგუსტინე მეზვერის გულმხურვალე სინანულს. მისი თქმით, ტაძარში მოკრაძლებით მდგომი მონანიე მეზვერე საკუთარ თავში ერთმანეთისაგან გამოაცალკევებს ადამიანსა და ცოდვილს. ღვთის წინაშე მდგარი მონანული ერთი კი არა, თითქოს ორი სხვადასხვა არსებაა: ერთია ადამიანი, და ეს წოდება მას ღვთისაგან აქვს მინიჭებული: „შენ რომ ადამიანად იწოდები“ - ამბობს ნეტარი მამა, - „ეს ღვთის საქმეა!“ მეორე არსება კი ცოდვილია: „შენ რომ ცოდვილად იწოდები“ - განაგრძობს ნეტარი ავგუსტინე - „აი, ეს კი შენი საკუთარი საქმეა, შენივე ხელიდან გამოსული და შენი ხელითვე დასანგრევი საქმე“. ნეტარი მამა ასეთ რჩევას დაურთავს: „შენ უნდა შეიძულო შენში არსებული ეს შენი საკუთარი საქმე (ე.ი. ცოდვის ქმნადობა), და ამის წილ უნდა შეიყვარო ღვთის საქმე (ცოდვის არქმნა და მცნებათა დაცვა). დაანგრიე შენი საკუთარო საქმე, რომ ღმერთმა თავისი საქმის აღსრულება შეძლოს. ის, ვინც თავად აღიარებს ცოდვებს და მხოლოდ საკუთარ თავს ადანაშაულებს ამ ცოდვებში - იგი უკვე ღმერთთან ერთად მოექმედებს“.
სხვაგან ნეტარი ავგუსტინე კვლავ განაგრძობს ამ თემას და ამბობს: „მეზვერემ არ დაინდო საკუთარი თავი, რომ ღმერთს დაენდო იგი; მეზვერე ადანაშაულებდა საკუთარ თავს, რომ ღმერთს მისი პატიება შესძლეძოდა; ეს ცოდვილი სჯიდა თავის თავს, რომ ღმერთს გაეთავისუფლებინა იგი“. მონანიესა და ღმერთის თანა-მოქმედებასთან დაკავშირებით თითქმის იმავეს გვიბრძანებს უწმიდესი და უნეტარესი ილია II: „სადაც სინანულია, იქ უკვე ღმერთი და ცოდვათა შენდობაა“.
დიახ, ყოველივე ეს მხოლოდ ღმერთს მინდობილი კაცისთვის არის შესაძლებელი. მეზვერე ჭეშმარიტად იგია, ვისზეც წმიდა დავით მეფსალმუნე ბრძანებს. „მიუტევე უფალსა ზრუნვაჲ შენი და მან გამოგზარდოს შენ“ (ფსალ. 54,22).
წმიდა სახარების ამ იგავში ფარისევლის დგომის ხაზგასმული მანერა, საკუთარი თავის განმართლება, სხვათა განკითხვა და ზიზღი, უცოდველობის სრული შეგრძნება იმაზე მეტყველებს, რომ ამ თვითდაჯერებულ და თვითკმაყოფილ ადამიანს მხოლოდ საკუთარი თავის იმედი აქვს და, რაც ყველაზე სავალალოა, იგი გამართლებას არც ელის ღვთისაგან.
ამის საპირისპიროდ, მეზვერე, თავისი გაუბედაობით, მოწიწებით, თავმდაბლობითა და სინანულით, სწორედ იმას გვიმოწმებს, რომ მას არ აქვს საკუთარი თავის იმედი, იგი მართლაც ღმერთს არის მთლიანად მინდობილი, ყველა თავისი ზრუნვა უფლისათვის მიუნდვია და განმართლებასაც მთელი არსებით მხოლოდ ღვთისაგან ელოდება. თუმცა თავად მეზვერე საკუთარ თავს გამართლების ღირსად არ მიიჩნევს.
იგავში „ფარისეველსა და მეზვერეზე“ თვალში საცემია ფარისევლის მრავალსიტყვაობა და მეზვერის მცირედმეტყველება. მხოლოდ ერთი მუხლით არის გადმოცემული მეზვერის სულიერი მიმოხრა, განცდები და მისი უკიდურესი თავმდაბლობა. ამას უფალი იესო, შორს დგომის გარდა, კიდევ სამგვარი იგავური მონიშვნით გამოხატავს: ეს არის თვალები, მკერდი და მჯიღი. „მოშორებით მდგარი მებაჟე იმასაც კი ვერ ბედავდა, რომ ზეცად აღეპყრო თვალნი, არამედ მკერდში იცემდა მჯიღს და ამბობდა: ღმერთო, მილხინე მე ცოდვილს“ - აი, სულ ეს არის ნათქვამი იგავში მეზვერეზე.
როგორც განმარტავენ, მეზვერეს იმდენად ჰქონდა შეგნებული თავისი ცოდვიანობა, რომ თვალთა ზეაპყრობასაც კი ვერ ბედავდა. მის ამ გაუბედაობაში ჭვრეტენ მლოცველის მოწიწებას, რიდს, უფრო მეტად კი საკუთარი უღირსების შეგრძნებას, რის გამოც დადგა იგი წმინდა საკურთხევლისაგან შორს, შორს იმისგან, რასაც ცოდვილის ფეხი არ უნდა მიჰკარებოდა. ცოდვილი მეზვერე თავდახრილი დგას, მიწას ჩასჩერებია, მაგრამ არა იმიტომ, რომ მხოლოდ მიწიერია მისთვის მისაღები, არამედ იმ მიწიერი ცოდვების გამო, რომლებიც მას ღმერთისგან აშორებს და ჯერ კიდევ არ ხდის ღვთისაგან შენდობის ღირსად.
თუკი მეზვერის თვალები მიწისკენაა მიმართული, მისი გონების თვალი გულის სიღრმეში იმზირება. იგი მთელი სიცხადით ხედავს და განიცდის საკუთარი გულის ჯურღმულებსა და უფსკრულებს, ყველანაირ ცოდვათა სისაძაგლით რომ არის სავსე. ან როგორ უნდა გაბედოს მან, ამ უფსკრულებში ჩაძირულმა, თვალების ზეცად აპყრობა? საკუთარი ცოდვილი სულის არაწმინდებით გულშეძრულს ისიც ახსოვს, რომ ყოვლისმცოდნე ღმერთმა ყოველივე იცის, და ყოვლისმხედველი უფალი ყოველივეს ხედავს. მაგრამ არც ის ავიწყდება მონანიე მეზვერეს, რომ მარადიული სიმართლისა და სიწმინდის უზენაესი თვალი ახლაც და ყოველჟამიერ მისკენაა მიმართული, საგანგებოდ მოიხილავს მის ყოველ ცოდვისმიერ ქმედებასა თუ სიტყვას. იქნებ იმის გამოც ვერ გაუბედავს მონანულ ცოდვილ მეზვერეს ზეცისაკენ თვალთა აპყრობა, რომ ზეციერი მსაჯულის მზერას არ შეეჯახოს და მისი საშინელი რისხვა არ ეკვეთოს.
მკერდზე მჯიღის ცემაც იმას მიგვანიშნებს, რომ ცოდვილი მლოცველი საკუთარი სინდისის ესოდენ მტანჯველ ქენჯნას მთელი არსებით განიცდის, გულით გრძნობს, და ეს მძაფრი, მწვავე განცდა მისი სულის სიღრმემდეც ატანს. მჯიღის სწორედ გულში ცემა ვიზუალურად მოგვინიშნავს იმ ადგილს, სადაც ყველანაირი ცოდვა იშვება. გულია ცოდვის მიზეზი, გულში წარმოიშვება ყველა ის სურვილი და გულისთქმა, რაც ცოდვას გამოზრდის და ცოდვათქმნადობისკენ წარმართავს ადამიანს. თუმცა იგივე გულია ყველა სათნოების მიზეზიც.
საკუთარი მჯიღის მკერდში მრტყმელი მეზვერე თვითონვე იქოლავს თავს, თავადვე სჯის თავის გულს, რომელმაც ამდენი ცოდვისა და ბოროტების მონად აქცია იგი. მკერდზე მჯიღის ცემა არის თვითგვემის, თვითჩაქოლვის და თვითგანკითხვის იგავური ქმედება, რაც თვალსაჩინოდ წარმოაჩენს სინანულის მსხვერპლგაღებას, სულის შემუსვრილობასა და გულის დამდაბლებას, როგორც წმიდა დავით მეფსალმუნე ბრძანებს: „მახლობელ არს უფალი შემუსვრილთა გულითა და მდაბალნი სულითა აცხოვნნეს“ (ფსალმ. 33,18).
„ღმერთო, მილხინე ცოდვილსა ამას“
მლოცველი მეზვერის მცირედმეტყველება, ფარისევლის მრავალსიტყვაობისაგან განსხვავებით, ამ მონანიე ცოდვილის რწმენით გაჯერებულ გულმოდგინებაზე ღაღადებს. „ღმერთო, მილხინე ცოდვილსა ამას“ - ლოცვის ეს გულისშემძვრელი სიტყვები ძლიერ ჰგავს იესოს ლოცვას: „უფალო იესო ქრისტე, შემიწყალე მე ცოდვილი“ - ლოცვას, რომელსაც სასწაულების მოხდენა ძალუძს, რომელიც ღვთისაგან მიტევების ღირსად გვხდის, და რომლის მეოხებითაც დაუმსახურებელ განმართლებას ვიღებთ ზეციერი მსაჯულისგან.
„ღმერთო, მილხინე ცოდვილბა ამას“ - ამ სიტყვებში იდუმალი გულმოდგინებითა და მონდომებით არის ჩაწნეხილი ცოდვილის ვედრება და ღაღადისი ყოვლადმოწყალე ზეციერი მამისადმი: ვაღიარებ შენ წინაშე მდგომი, ზეციერო მამაო, რომ ჩემი უსჯულოება ყოველივეს და ყველას აღემატება; სისხლის ცრემლებით ვიღებავ ცოდვათა უფსკრულით დაღალულ ჩემს გულს, რადგან განგარისხე; მაგრამ ჩემს ამ ცოდვათა გამო უფრო ვგლოვობ და ვცდილობ, მჯიღით ჩავწიხლო, ჩავტკეპნო, ჩავქოლო უსჯულოების მბადი ჩემი ყოველი სურვილი. სხვას არაფერს გთხოვ - მხოლოდ მილხინე მე ცოდვილსა ამას, მიწყალე, და შემიწყალე მე, ცოდვილი, მომეცი მიტევება ცოდვათა ჩემთა და მომანიჭე მადლი და ძალა იმისათვის, რომ სინანული არ დავიცხრო, რადგან მხოლოდ ასე შეიძლება ჩემი გადარჩენა და ხსნა. მე ვარ, უფალო, მხოლოდ მე ვარ უდიდესი ცოდვილი ამქვეყნად, ამიტომაც შეგთხოვ ჩემთვის ამ მიტევებას.
დიახ, ეს არის ლოცვაში ღაღადისით ჩატეული ერთადერთი სათხოვარი ჭეშმარიტად მონანიე ცოდვილისა. გულის სიღრმიდან ამოთქმული ეს სათხოვარი მეზვერის მოკლე ლოცვით არის გაცხადებული. „ან რათ უნდა ღმერთს სიტყვანი შენნი, ძმაო?“ - მოგვმართავს წმიდა ეპისკოპოსი გაბრიელი და განაგრძობს: „ღმერთი ხედავს შენს გულს, იგი ხედავს, რა გრძნობით მიდიხარ შენ ეკლესიაში. სთქვი შენცა, ძმაო, სიღრმითგან გულისა შენისა: ღმერთო, მილხინე ცოდვილსა ამას და ღმერთი, მიმხედველი გულისა შენისა სიმდაბლისა და გრძნობისა - გილხენს და გაცხოვნებს შენ!“.
ამიტომაც მიიღო შენდობა ღვთისგან მეზვერემ. მან მიიღო ის, რასაც ითხოვდა. მისი ლოცვა საკმევლის ნაკმევივით აღვიდა ზეცად, როგორც წმიდა დავით წინასწარმეტყველი ბრძანებს: „წარემართენ ლოცვაჲ ჩემი ვითარცა საკუმეველი შენ წინაშე“ (ფსალმ. 140,2): ფარისევლის ლოცვა კი კვამლივით გაიფანტა ჰაერში: „ცოდვილნი წარწყმდენ, ხოლო მტერნი უფლისანი დიდებასა ოდენ მათსა და ამაღლებასა მოაკლდენ და ვითარცა კუამლი განქარდენ“ (ფსალმ. 36,20).
უფლისმიერი განმართლება
იგავის დასასრულ ასეა ნათქვამი: „გეტყჳ თქუენ: გარდამოვიდა ესე განმართლებული სახედ თჳსსა, ვიდრე ფარისეველი იგი“ (ლუკა 18,14), ესე იგი, მეზვერე უფრო გამართლებული გავიდა ტაძრიდან, ვიდრე ფარისეველი. მაგრამ ამ მუხლის კომენტირებისას გვაფრთხილებენ, რომ უფლის ეს სიტყვები არ უნდა ამოვიკითხოთ შედარება-შეპირისპირების გააზრებით და არ უნდა მივიჩნიოთ ისე, თითქოს მეზვერე ფარისეველთან შედარებით გავიდა უფრო განმართლებული ტაძრიდან.
ღვთიურ განმართლებას არ აქვს ხარისხები! მეზვერე ფარისეველთან შედარებით კი არ განმართლდა, იმიტომ კი არ იყო მართალი, რომ ფარისეველი ტყუოდა, არამედ იგი განმართლდა ღვთის წინაშე მდგომი, თავისი სინანულითა და თავმდაბლობით განიწმინდა ცოდვათაგან და ღვთის წყალობაც ამიტომ გადავიდა მასზე!
ამ უფლისმიერი განმარტების გამო უწმიდესი და უნეტარესი ილია II საგანგებოდ გვიბრძანებს: „უფალმა თქვა, რომ მეზვერე ფარისეველზე გამართლებული გამოვიდა ტაძრიდან. ზოგიერთი ფიქრობს, თითქოს ფარისეველი ტაძრიდან დასჯილი გამოვიდა, მეზვერე კი გამართლებული. მაგრამ თუ სახარებას გულდასმით წავიკითხავთ, მივხვდებით რომ, ყოვლადმოწყალე ღმერთმა ისიც გაამართლა, ვისაც თავი მოჰქონდა, მაგრამ უფრო გამართლებული მეზვერე წავიდა; ანუ მადლი და წყალობა ორივეს მისცა, მაგრამ მეტი იმას, ვინც თავმდაბალი იყო. ესაა კანონი ღვთისა: იგი ამპარტავანთ შემუსრავს და მადლს თავმდაბალთ მისცემს“.
ასე რომ, იგავის მსმენელი უფალ იესოსთან ერთად შეაფასებს ფარისევლისა და მეზვერის ლოცვას, მათი ლოცვის შედეგად გამოღებულ, ერთმანეთისაგან უკიდურესად განსხვავებულ ნაყოფს. უფლის ამ განმარტებიდან ჩანს, თუ რომელი ლოცვაა მისაღები ღვთისათვის და როგორი ლოცვით შეიძლება განმართლდეს ადამიანი უფლის წინაშე. „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავით ჩვენ იმასაც გვასწავლის უფალი, რომ ღვთის წინაშე კაცი ლოცვით შეიძლება განმართლდეს და ლოცვითვე გამტყუნდეს, იმიტომ რომ ლოცვაში უნებურად მჟღავნდება სულისა და გულის ნამდვილი მდგომარეობა, ყოველი მიმოხრა.
რით გამართლდა მეზვერე? და რისთვის გამტყუნდა ფარისეველი? - იკითხავს წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსი, და უპასუხებს: იმით, რომ მეზვერემ თვითონ გაიმტყუნა თავი ღვთის წინაშე, ხოლო ფარისეველმა თვითონ გაიმართლა და აღიმაღლა თავი. ყოველ ლოცვას სულიწმიდა ისმენს და იგი მიანიჭებს განმართლებას ნამდვილ მონანიეს, იმას, ვინც ცოდვას მოიძაგებს და განშორდება სამუდამოდ. მაგრამ საკუთარი თავით კმაყოფილსა და გადიდგულებულს სულიწმიდა სჯის. ასე ხდება პირველი უკანასკნელი და უკანასკნელი კი პირველი, მხოლოდ ასე დამდაბლდება თვითამაღლებული და ამაღლდება თვითდამდაბლებული.
„რომელმან აღიმაღლოს თავი თჳსი...“
წმიდა ლუკას სახარების მე-18 თავის მე-14 მუხლში სათქმელს აგვირგვინებს უფლის შეგონება: „ყოველმან, რომელმან აღიმაღლოს თავი თჳსი, იგი დამდაბლდეს; და რომელმან დაიმდაბლოს თავი თჳსი, იგი ამაღლდეს“.
ეს შეგონება წმიდა მათესა და წმიდა ლუკას სახარებაში რამდენჯერმე მეორდება. პირველად უფალი იესო ამ შეგონებას ცათა სასუფევლის დამკვიდრების პირობასთან დაკავშირებით მიაწვდის თავის მოწაფეებს (მათე 18,4). შემდეგ უფალი ფარისეველთა და ფარისევლობის საყოველთაო მხილების დროს მიმართავს მას (მათე 23,12). ამავე შეგონებას ვკითხულობთ მაშინაც, როცა პირველობის, ამქვეყნიური წარმატების მაძიებლებს ამხელს ჩვენი უფალი (ლუკა 14,11). დაბოლოს, უფლის ეს დიდებული სიტყვები „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავის დამაგვირგვინებელ შეგონებად წარმოდგება წმიდა ლუკას სახარების მე-18 თავში.
უფლის ამ შეგონებიდან - „რომელმან აღიმალღლოს თავი თჳსი, იგი დამდაბლეს; და რომელმან დაიმდაბლოს თავი თჳსი, იგი ამაღლდეს“ - ბუნებრივად ამოიზრდება, ერთი მხრივ, საკითხი ამპარტავნებისა, რომელიც „ყველა ერესის დედაა“ (წმიდა ეპისკოპოსი პლატონი) და, მეორე მხრივ, საკითხი თავმდაბლობისა, რომელიც სინანულის ტკბილ ნაყოფს გამოიღებს. ეს სახარებისეული შეგონება არის კატეგორიული უარყოფა ამპარტავნებისა და ჭეშმარიტი ქება, აღიარება მორჩილებისა, თავმდაბლობისა.
„ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავთან ერთად, წმიდა სახარების ეს აფორიზმი ამპარტავნებისა და თავმდაბლობის მიზეზებსაც აცნაურებს და ნაყოფსაც. მეზვერის სინანულის ლოცვა და ფარისევლის არაფრის მომტანი ლოცვა თვალსაჩინოდ ადასტურებს თავმდაბლობასა და მორჩილებას - როგორც უმაღლეს, უზენაეს სათნოებას, და ასევე თვალსაჩინოდ განაგდებს ამპარტავნებას - როგორც სულის წარწყმედის ძირისძირს. ნეტარი ავგუსტინე ბრძანებს: „ფარისევლის სახით ტაძრიდან გადის ამპარტავნება - ღვთის მიერ დაგმობილი და მსჯავრდადებული, ხოლო ტაძრიდან გამოსული მეზვერით თვით თავმდაძლობა წარდგება ღვთის წირშე განმართლებული“.
ყოველმა მართლმადიდებელმა იცის, რომ შვიდ მომაკვდინებელ ცოდვათა ნუსხაში პირველი ამპარტავნებაა. ამ ცოდვათა საკურნებელ შვიდ სათნოებას კი სიმდაბლე, თავმდაბლობა უდგას თავში. ამ ურთიერთგამომრიცხავ წყვილში სათნოება მხოლოდ ერთ-ერთი მხარე კი არ არის, არამედ გაცილებით მეტია - იგი უებარი და ერთადერთი წამალია ამპარტავნებისა! ჩვენ კი ხშირად გვავიწყდება ამ წამლის არსებობა. ამპარტავნებით შეპყრობილნი სად აღარ ვეძებთ თავის დასაღწევ საშუალებებს ამ მომაკვდინებელი სენისაგან. შემაშფოთებლად გრძელია ნუსხა ამპარტავნებით შობილი სნეულებებისა: თვითნებობა, გონებისთვალის სიბრმავე, თავმოყვარეობა, პატივმოყვარეობა, სიჯიუტე, ზიზღი და განკითხვა მოყვასისა, ცილისწამება, შური, ბოროტისმოყვარეობა, ფარისევლობა, თვალთმაქცობა, უმადურობა ღვთისა და კაცისადმი, დაუმორჩილებლობა, ურჩობა უზენაესისადმიც და უფროსთა მიმართაც.
ყველა ამ სნეულებას უპირველესად ისევ თვით სნეულისათვის მოაქვს დიდი ვნება, და უკვე შემდეგ - მის გვერდით მყოფთათვისაც. ამპარტავნების ნამდვილი ბუნებისა და მისგან მომდინარე ვნებათა წარმოჩენის მიზნით, საგულისხმოდ დაგვისვამს შეკითხვებს ასტრახანისა და კავკასიის არქიესპისკოპოსი სილიბისტრო (სილვესტერი) თავის შესანიშნავ წიგნში „სახარების იგავთა განმარტება“: „სად არის თვითგანდიდება, გულის დიდი მღელვარებანი, შური და მრისხანება? - ამპარტავნებაში! სად არის მზაკვრობა და ღალატი მოყვასისა? - ამპარტავნებაში! სად არის პირმოთნეობა, თვალთმაქცობა? - ისევ და ისევ ამპარტავნებაში! დაუკვირდი, ქრისტიანო ძმაო და დაო ჩემო!“ - გვეუბნება არქიმანდრიტი, - „რაოდენ უბედურია ამპარტავნების შხამშენასვამი კაცი და რაოდენ დიდია მისი დაცემა!“
მაინც როდის ვამპარტავნობთ? როდის იწყებს ამპარტავნება თავისი ფესვების გადგმას ჩვენს გულებში? როდის და - მაშინ, როცა ყველა ქცევაში, სიტყვაში, განზრახვაში, ფიქრში მხოლოდ პატივს, ქებას და აღიარებას ვეძებთ, ესე იგი, როცა გადაჭარბებული თავმოყვარეობისა და პატივმოყვარეობის ცეცხლში ვეხვევით. მაგრამ ამპარტავნება განსაკუთრებით მაშინ მოგვეძალება ხოლმე, როცა თავი უცოდველი და სრულყოფილი გვგონია! ასეთი თამოყვარეობიდან იბადება ამპარტავნება, ამპარტავნებიდან კი, წმიდა იოანე ოქროპირის ხატოვანი სიტყვისა არ იყოს, შადრევანივით ამოჩქებს ყველა ის ცოდვა, რომლებიც ახლახან ჩამოვთვალეთ.
ეპისკოპოს მიხეილის თქმით, „ჩვეულებრივ, ყოველდღიურ ყოფაშიც კი დამღუპველია და სამარცხვინო ამპარტავნება, და ეს მით უფრო უნდა ითქვას ადამიანის სულიერ-ზნეობრივ საუფლოზე, სადაც უმთავრესი კანონია სიყვარული მოყვასისადმი. ამ სიყვარულს ყველაზე მეტად სწორედ ამპარტავნება ემტერება და ებრძვის. ამ ბრძოლაში ცოდვით დაუძლურებული ადამიანი ხშირად მარცხდება და სიყვარულსაც განეშორება, სიყვარულისაგან განშორებული კი მთლიანად კარგავს ღვთის წყალობას და ზეციური სასუფევლის კარიც მისთვის სამუდამოდ იკეტება“.
წმიდა წერილში ამ მიზეზით გაისმის ხშირად გამაფრთხილებელი სიტყვები: „კაცთა შორის მაღალი - საძაველ არს წინაშე ღმრთისა“ - ამას უფალი იესო ფარისევლობის სენით შეპყრობილთ ეუბნება (ლუკა 16,15). „ხოლო აღვმაღლდი რაჲ, დავმდაბლდი“ - ამ აღსარების მოწმენი ვართ „ფსალმუნნის“ წიგნში (87,15). სოლომონ ბრძენი თავისი იგავების წიგნში იმავეს ამბობს: „ყველა გულზვიადი სიბილწეა უფლის წინაშე“ (16,5). ზირაქი კი ასე გვაფრთხილებს: „უფლისათვისაც და ადამიანისთვისაც საძულველია ამპარტავნება, უსამართლობა კი დანაშაულია ორივეს წინაშე“ (10,7).
ჩვენი უფალი „ფარისევლისა და მეზვერის“ იგავის დამაგვირგვინებელი შეგონებით ყოველი ცოდვილისათვის ზრუნავს და თითოეულ ჩვენგანს აფრთხილებს: ნუ დაეცემი, არამედ დამდაბლდი; ნუ ამაღლდები, არამედ გაიზარდე და აღორძინდი!
იმდენად საზარელია გავლენა და შედეგი ამპარტავნებისა, რომ იგი ყველანაირ სათნოებას აკნინებს და ამცრობს ღვთის თვალში - ლოცვა იქნება ეს, მარხვა, თუ სხვა სულიერი და ხორციელი მოწყალებანი. აი, რას ამბობს წმიდა იოანე ოქროპირი: „ამპარტავნებასთან შეუღლებულ სათნოებას მუდამ გადაამეტებს ცოდვასთან დაწინდული თავმდაბლობა, რადგან ამპარტავნება სათნოებას ამცირებს, თავმდაბლობა კი ცოდვის სიმძიმეს აღემატება და ცოდვის მძლეველია“.
რა ელის იმას, ვინც ვერ დაიხსნის თავს ამ მომაკვდინებელი სენისაგან, ვინც ამპარტავნების კლანჭებს ვერ გამოჰგლეჯს საკუთარ სულს? ნეტარი თეოფილაქტე ბულგარელის თქმით, ამპარტავნების საბოლოო შედეგი ღვთის უარყოფაა, რადგან ის, ვინც თავის სრულყოფილებას აღიარებს და თან ამას მიაწერს არა ღმერთს, არამედ საკუთარ თავს, ხომ ცხადია, რომ ამით უარყოფს ღმერთს და მის წინააღმდეგ მოქმედებს! ამპარტავნებას ამიტომაც მოჰყვება ხოლმე მუდამ „დაღუპვა და აღრეულობა“ - ასე აფრთხილებს ტობითი თავის შვილს, ტობიას. (4,13). წმიდა ესაია წინასწარმეტყველი ამპარტავნებით პყრობილსა და თავბრუდახვეულს მთელი დაუნდობლობით უხატავს მისი აღსასრულის შემაძრწუნებელ სურათს: „შავეთში, ჯოჯოხეთში შთაინთქა შენი დიდება, შენი ქნარების ხმა, ქვეშ მატლი გიგია და ზედ ჭიაღუა გახურავს“ (14,11).
Комментариев нет:
Отправить комментарий