რუსულიდან თარგმნა დეკანოზმა თამაზ ლომიძემ
ნიკოლაი ბერდიაევი: „მათ შეასწორეს ქრისტეს საქმე“
განსაკუთრებით სასარგებლოა თანამედროვე ქრისტიანებისათვის მე-20 საუკუნის უდიდესი რელიგიური ფილოსოფოსის ნიკოლაი ბერდიაევის ნააზრევის კითხვა. გთავაზობთ ნაწყვეტს ნ. ბერდიაევის თხზულებიდან „ადამიანის მონობისა და თავისუფლების შესახებ“ (Н.А. Бердяев „О Рабстве и Свободе Человека” я Рус. Издател. Республика 1995), სადაც იგი დღეს ასე აქტუალურ ქრისტიანობის და სახელმწიფო ძალაუფლების ურთიერთობაზე საუბრობს.
მიწიერი სამეფოს ხიბლი. სახელმწიფოს ორმაგი სახე.
მიწიერი სამეფოს ხიბლი კაცობრიობის ისტორიის უდიდესი საცდურია. მასში დაფარულია ყველაზე დიდი დამმონებელი ძალა. სამეფოს ხიბლი ისტორიის მანძილზე სრულიად განსხვავებულ ფორმებს იღებს, განიცდის ტრანსფორმაციას და დაბნეულობაში შეჰყავს ადამიანები. დიადი სამეფოს საცდური არ სტოვებს ადამიანს მთელი მისი ისტორიის მანძილზე:
ძველი აღმოსავლეთის იმპერიები, რომის იმპერია, პაპის თეოკრატია, წმინდა ბიზანტიის იმპერია, მოსკოვის სამეფო – მესამე რომი, პეტრეს იმპერია, კომუნისტური სამეფო, მესამე გერმანული სამეფო. მიწიერი სამეფოს მთელი საგანგაშო და დამაბნეველი პრობლემა განპირობებულია იმით, რომ ადამიანი მოწოდებულია მეფობისათვის. მეფობის ოცნებით შეპყრობილი ადამიანი ეძებს საკუთარ მიწიერ სამეფოს და ძალებს ხარჯავს მის შესაქმნელად. მაგრამ, ეს სამეფო იმონებს მას. ამას ყოველთვის ვერ ამჩნევს ადამიანი და ტკბილი მონობა მას აღარ ეჩვენება მონობად. სამეფოს ძიებაში ადამიანი დებს საკუთარ წყურვილს უნივერსალურობისადმი. თავის საოცნებო სამეფოს იგი აიგივებს მსოფლიო ერთიანობასთან, კაცობრიობის საბოლოო გაერთიანებასთან. ამქვერნიური სამეფოს ხიბლი ერთ-ერთია ქრისტეს მიერ უარყოფილი სამი საცდურიდან უდაბნოში. ეშმაკმა მაღალი მთიდან უჩვენა ქრისტეს „მსოფლიოს ყველა სამეფო და დიდება მათი“ და შესთავაზა თაყვანი ეცა მათთვის. ალბათ, ამ სამეფოთა შორის ქრისტეს სულიერ ხედვას წარმოუდგა მსოფლიოს ყველა სხვა სამეფოებიც, რომელნიც ქრისტიანულს დაარქმევდენენ თავის თავს. ასევე სამეფოთა ყველა სახეცვლილებაც ქვეყნის აღსასრულამდე.
ქრისტემ უარჰყო ეს საცდური და უარჰყო სამუდამოდ მსოფლიოს ყველა სხვა სამეფოებისთვისაც. ქრისტიანებმა არ მიჰბაძეს ქრისტეს და დაემონნენ მიწიერ სამეფოებს. იმავდროულად ქრისტეს სამეფო მკრეხელურად შეურიეს და შეუერთეს მიწიერ სამეფოს. ქრისტე მოუწოდებდა უპირველეს ყოვლისა ეძებნათ ღვთის სასუფეველი და სიმართლე მისი. ქრისტიანები კი ამ ძიებაში საშინლად შეშინდნენ, როცა იგრძნეს, რომ ცათა სასუფეველის ძიება შეიძლება დამღუპველი აღმოჩნენილიყო მათი მიწიერი სამეფოსათვის. ამით მათ შეასწორეს ქრისტეს საქმე, როგორც ამბობს დოსტოევსკის დიდი ინკვიზიტორი. სამეფოს ხიბლის მარადიული საცდურის ეგზისტენციალური დიალექტიკა გენიალურად არის განხილული „ლეგენდაში დიდ ინკვიზიტორზე“. მასში დევს ქრისტიანული ანარქიზმის ყველაზე ძლიერი დასაბუთება. თუმცაღა, თვითონ დოსტოევსკიც არ იყო თავისუფალი სამეფოს საცდურისაგან (მართლმადიდებლური თეოკრატია). მცნებას „მიეცით კეისარს კეისრისა და ღმერთს ღმრთისა“ ჩვეულებრივ განმარტავენ, როგორც მოწოდებას კეისრის სამეფოს და ღვთის სამეფოს მშვიდობიანი, უკონფლიქტო თანცხოვრებისაკენ. მაგრამ თვითონ ქრისტეს ცხოვრება უკიდურეს დაძაბულობამდე მიყვანილი კოფლიქტი იყო. არსებითად „კეისრის სამეფო“ არასოდეს აღიარებდა „ღვთის სამეფოს“, როგორც დამოუკიდებელ სფეროს და მუდამ ითხოვდა მისგან სამსახურს და ცდილობდა გადაექცია თავის იარაღად. კეისრის სამეფო მხოლოდ იმ შემთხვევაში ეგუებოდა ქრისტიანობას, თუ იგი მას შეეწყობოდა და ემსახურებოდა. ასეთი მორჩილების საზღაურად ქრისტიანობა იღებდა ყოველგვარ პრივილეგიებს. ცხოვრების ისეთ საშიში მოვლენა, რასაც ტოტალიტარული სახელმწიფოს ეწოდება, სრულებითაც არ არის დროებითი ან შემთხვევითი მოვლენა გარკვეული ეპოქისა. ამაში ცხადდება სახელმწიფოს, სამეფოს ნამდვილი ბუნება. ტოტალიტარულ სახელმწიფოს სურს თვითონ დაიკავოს ეკლესიის ადგილი, იმბრძანებლოს სულებზე, სინდისზე და აზროვნებაზე. იგი არ ტოვებს ადგილს ცათა სასუფეველისა“ და სულის თავისუფლებისათვის. მაგრამ, სახელმწიფო თავისი ბუნებიდან გამომდინარე პრეტენზიას აცხადებს საყოველთაო, ყოვლისმომცველ მნიშვნელობაზე. მას არავისთან და არაფერთან არ სურს სუვერენიტეტის გაყოფა.
უნდა გამოვყოთ განსხვავება სამეფოს, იმპერიას და სახელმწიფოს შორის. სახელმწიფოს ჯერ კიდევ გააჩნია პარტიკულარული ნიშან-თვისებები, გაცნობიერებული აქვს თავისი საზღვრები და სახელმწიფოს ეს ელემენტები და ფუნქციები ნებისმიერ ადამიანურ თანაცხოვრებასაც ახლავს. მაგრამ, სახელმწიფოში ჩადებულია ლტოლვა ძალაუფლებისადმი. მასში უკვე არის იმპერიალისტური შხამი. სახელმწიფოს გაფართოვებას მოსდევს იმპერია, რომელიც უკვე არა პარტიკულარულ, არამედ უნივერსალურ ხასიათს ატარებს. ეს არის სახელმწიფოს ფატალური დიალექტიკა. ინგლისი პატარა სახელმწიფოა მაგრამ, ბრიტანეთის იმპერია მსოფლიო სამეფოა. ბიზანტიის და რუსეთის წმინდა სამეფოებს პრეტენზია ჰქონდათ უნივერსალური მნიშვნელობაზე. პირველი, მეორე და მესამე რომი უნივერსალური სამეფოებია. არსებითად, იმპერატორი, რომელსაც გააზრებული აქვს საკუთარი მისიის და ტიტულის სიწმინდე, მსოფლიო იმპერატორია. თუ სახელმწიფო მიისწრაფვის, რომ გახდეს იმპერია, მაშინ იმპერია მიისწრაფვის, რომ გახდეს მსოფლიო იმპერია. საკუთარი მსოფლიო მნიშვნელობა სამეფო-იმპერიებს შეგნებული ჰქონდათ არა იმიტომ, რომ მთელი მსოფლიოს ზედაპირზე იყვნენ გადაჭიმული, არამედ იმის გამო, რომ ისინი დაფუძნებულნი იყვნენ ჭეშმარიტ, მსოფლიო სარწმუნოებაზე. კომუნისტურ სამეფოს, რომელიც იმპერიალიზმის ერთ-ერთი გამოვლინებაა, იგივე თვისებები გააჩნია, რაც ბიზანტიურ და მოსკოვის წმინდა სამეფოებს.
სახელმწიფო ყოველთვის მიისწრაფვოდა ტოტალიტარულობისაკენ. ყველა თეოკრატიული სახელმწიფოები და იმპერიები ტოტალიტარულნი იყვნენ. პლატონის რესპუბლიკაც ტოტალიტარული სახელმწიფო იყო. ეს იყო აბსოლუტური სახელმწიფო და უარჰყოფდა ადამიანის პიროვნების ყოველგვარ დამოუკიდებლობასა და თავისუფლებას. იგი ერთდროულად იყო წინასახე შუასაუკონოვანი თეოკრატიის და ამავე დროს წინასახეც თანამედროვე ტოტალიტარული სახელმწიფოსი. მათ შორის კომუნისტურისაც. აქ ჩვენ საქმე გვაქვს მსოფლიო პრინციპთან, მსოფლიო მნიშვნელობის მოვლენასთან. სახარებიდან გამომდინარე, მბრძანებლობს ყოველთვის „მთავარი ამა სოფლის“. მხოლოდ იგი ექცევა სახელმწიფოსა და იმპერიის სათავეში. მაგრამ, „მთავარი ამა სოფლის“ არა არის ნეიტრალური პირი, რომელიც შეიძლება განვიხილოთ ღმერთისა და ეშმაკის სამეფოებს შორის. ეს არის პირი, უმაღლეს ხარისხით აგრესიული და შემტევი, მუდამ წინააღმდეგი სულიერი თავისუფლებისა და ღვთის სასუფეველისა. „მთავარი ამა სოფლისა“ იმყოფება ობიექტივაციის, ექსტერიორიზაციის და ადამიანური ბუნებისაგან გაუცხოების უკიდურეს ზღვარზე. ფილოსოფიურ ენაზე დაპირისპირება ღვთის სასუფეველსა და კეისრის სამეფოს შორის წარმოადგენს კონფლიქტს: სუბიექტსა და ობიექტს შორის, თავისუფლებასა და აუცილებლობას შორის, სულსა და ობიექტივირებულ ბუნებას შორის. ეს ყველაფერი კი კვლავ ადამიანის მონობის პრობლემას განეკუთვნება.“
http://www.orthodoxtheology.ge/dualface/
ნიკოლაი ბერდიაევი: „მათ შეასწორეს ქრისტეს საქმე“განსაკუთრებით სასარგებლოა თანამედროვე ქრისტიანებისათვის მე-20 საუკუნის უდიდესი რელიგიური ფილოსოფოსის ნიკოლაი ბერდიაევის ნააზრევის კითხვა. გთავაზობთ ნაწყვეტს ნ. ბერდიაევის თხზულებიდან „ადამიანის მონობისა და თავისუფლების შესახებ“ (Н.А. Бердяев „О Рабстве и Свободе Человека” я Рус. Издател. Республика 1995), სადაც იგი დღეს ასე აქტუალურ ქრისტიანობის და სახელმწიფო ძალაუფლების ურთიერთობაზე საუბრობს.
მიწიერი სამეფოს ხიბლი. სახელმწიფოს ორმაგი სახე.
მიწიერი სამეფოს ხიბლი კაცობრიობის ისტორიის უდიდესი საცდურია. მასში დაფარულია ყველაზე დიდი დამმონებელი ძალა. სამეფოს ხიბლი ისტორიის მანძილზე სრულიად განსხვავებულ ფორმებს იღებს, განიცდის ტრანსფორმაციას და დაბნეულობაში შეჰყავს ადამიანები. დიადი სამეფოს საცდური არ სტოვებს ადამიანს მთელი მისი ისტორიის მანძილზე:
ძველი აღმოსავლეთის იმპერიები, რომის იმპერია, პაპის თეოკრატია, წმინდა ბიზანტიის იმპერია, მოსკოვის სამეფო – მესამე რომი, პეტრეს იმპერია, კომუნისტური სამეფო, მესამე გერმანული სამეფო. მიწიერი სამეფოს მთელი საგანგაშო და დამაბნეველი პრობლემა განპირობებულია იმით, რომ ადამიანი მოწოდებულია მეფობისათვის. მეფობის ოცნებით შეპყრობილი ადამიანი ეძებს საკუთარ მიწიერ სამეფოს და ძალებს ხარჯავს მის შესაქმნელად. მაგრამ, ეს სამეფო იმონებს მას. ამას ყოველთვის ვერ ამჩნევს ადამიანი და ტკბილი მონობა მას აღარ ეჩვენება მონობად. სამეფოს ძიებაში ადამიანი დებს საკუთარ წყურვილს უნივერსალურობისადმი. თავის საოცნებო სამეფოს იგი აიგივებს მსოფლიო ერთიანობასთან, კაცობრიობის საბოლოო გაერთიანებასთან. ამქვერნიური სამეფოს ხიბლი ერთ-ერთია ქრისტეს მიერ უარყოფილი სამი საცდურიდან უდაბნოში. ეშმაკმა მაღალი მთიდან უჩვენა ქრისტეს „მსოფლიოს ყველა სამეფო და დიდება მათი“ და შესთავაზა თაყვანი ეცა მათთვის. ალბათ, ამ სამეფოთა შორის ქრისტეს სულიერ ხედვას წარმოუდგა მსოფლიოს ყველა სხვა სამეფოებიც, რომელნიც ქრისტიანულს დაარქმევდენენ თავის თავს. ასევე სამეფოთა ყველა სახეცვლილებაც ქვეყნის აღსასრულამდე.
ქრისტემ უარჰყო ეს საცდური და უარჰყო სამუდამოდ მსოფლიოს ყველა სხვა სამეფოებისთვისაც. ქრისტიანებმა არ მიჰბაძეს ქრისტეს და დაემონნენ მიწიერ სამეფოებს. იმავდროულად ქრისტეს სამეფო მკრეხელურად შეურიეს და შეუერთეს მიწიერ სამეფოს. ქრისტე მოუწოდებდა უპირველეს ყოვლისა ეძებნათ ღვთის სასუფეველი და სიმართლე მისი. ქრისტიანები კი ამ ძიებაში საშინლად შეშინდნენ, როცა იგრძნეს, რომ ცათა სასუფეველის ძიება შეიძლება დამღუპველი აღმოჩნენილიყო მათი მიწიერი სამეფოსათვის. ამით მათ შეასწორეს ქრისტეს საქმე, როგორც ამბობს დოსტოევსკის დიდი ინკვიზიტორი. სამეფოს ხიბლის მარადიული საცდურის ეგზისტენციალური დიალექტიკა გენიალურად არის განხილული „ლეგენდაში დიდ ინკვიზიტორზე“. მასში დევს ქრისტიანული ანარქიზმის ყველაზე ძლიერი დასაბუთება. თუმცაღა, თვითონ დოსტოევსკიც არ იყო თავისუფალი სამეფოს საცდურისაგან (მართლმადიდებლური თეოკრატია). მცნებას „მიეცით კეისარს კეისრისა და ღმერთს ღმრთისა“ ჩვეულებრივ განმარტავენ, როგორც მოწოდებას კეისრის სამეფოს და ღვთის სამეფოს მშვიდობიანი, უკონფლიქტო თანცხოვრებისაკენ. მაგრამ თვითონ ქრისტეს ცხოვრება უკიდურეს დაძაბულობამდე მიყვანილი კოფლიქტი იყო. არსებითად „კეისრის სამეფო“ არასოდეს აღიარებდა „ღვთის სამეფოს“, როგორც დამოუკიდებელ სფეროს და მუდამ ითხოვდა მისგან სამსახურს და ცდილობდა გადაექცია თავის იარაღად. კეისრის სამეფო მხოლოდ იმ შემთხვევაში ეგუებოდა ქრისტიანობას, თუ იგი მას შეეწყობოდა და ემსახურებოდა. ასეთი მორჩილების საზღაურად ქრისტიანობა იღებდა ყოველგვარ პრივილეგიებს. ცხოვრების ისეთ საშიში მოვლენა, რასაც ტოტალიტარული სახელმწიფოს ეწოდება, სრულებითაც არ არის დროებითი ან შემთხვევითი მოვლენა გარკვეული ეპოქისა. ამაში ცხადდება სახელმწიფოს, სამეფოს ნამდვილი ბუნება. ტოტალიტარულ სახელმწიფოს სურს თვითონ დაიკავოს ეკლესიის ადგილი, იმბრძანებლოს სულებზე, სინდისზე და აზროვნებაზე. იგი არ ტოვებს ადგილს ცათა სასუფეველისა“ და სულის თავისუფლებისათვის. მაგრამ, სახელმწიფო თავისი ბუნებიდან გამომდინარე პრეტენზიას აცხადებს საყოველთაო, ყოვლისმომცველ მნიშვნელობაზე. მას არავისთან და არაფერთან არ სურს სუვერენიტეტის გაყოფა.
უნდა გამოვყოთ განსხვავება სამეფოს, იმპერიას და სახელმწიფოს შორის. სახელმწიფოს ჯერ კიდევ გააჩნია პარტიკულარული ნიშან-თვისებები, გაცნობიერებული აქვს თავისი საზღვრები და სახელმწიფოს ეს ელემენტები და ფუნქციები ნებისმიერ ადამიანურ თანაცხოვრებასაც ახლავს. მაგრამ, სახელმწიფოში ჩადებულია ლტოლვა ძალაუფლებისადმი. მასში უკვე არის იმპერიალისტური შხამი. სახელმწიფოს გაფართოვებას მოსდევს იმპერია, რომელიც უკვე არა პარტიკულარულ, არამედ უნივერსალურ ხასიათს ატარებს. ეს არის სახელმწიფოს ფატალური დიალექტიკა. ინგლისი პატარა სახელმწიფოა მაგრამ, ბრიტანეთის იმპერია მსოფლიო სამეფოა. ბიზანტიის და რუსეთის წმინდა სამეფოებს პრეტენზია ჰქონდათ უნივერსალური მნიშვნელობაზე. პირველი, მეორე და მესამე რომი უნივერსალური სამეფოებია. არსებითად, იმპერატორი, რომელსაც გააზრებული აქვს საკუთარი მისიის და ტიტულის სიწმინდე, მსოფლიო იმპერატორია. თუ სახელმწიფო მიისწრაფვის, რომ გახდეს იმპერია, მაშინ იმპერია მიისწრაფვის, რომ გახდეს მსოფლიო იმპერია. საკუთარი მსოფლიო მნიშვნელობა სამეფო-იმპერიებს შეგნებული ჰქონდათ არა იმიტომ, რომ მთელი მსოფლიოს ზედაპირზე იყვნენ გადაჭიმული, არამედ იმის გამო, რომ ისინი დაფუძნებულნი იყვნენ ჭეშმარიტ, მსოფლიო სარწმუნოებაზე. კომუნისტურ სამეფოს, რომელიც იმპერიალიზმის ერთ-ერთი გამოვლინებაა, იგივე თვისებები გააჩნია, რაც ბიზანტიურ და მოსკოვის წმინდა სამეფოებს.
სახელმწიფო ყოველთვის მიისწრაფვოდა ტოტალიტარულობისაკენ. ყველა თეოკრატიული სახელმწიფოები და იმპერიები ტოტალიტარულნი იყვნენ. პლატონის რესპუბლიკაც ტოტალიტარული სახელმწიფო იყო. ეს იყო აბსოლუტური სახელმწიფო და უარჰყოფდა ადამიანის პიროვნების ყოველგვარ დამოუკიდებლობასა და თავისუფლებას. იგი ერთდროულად იყო წინასახე შუასაუკონოვანი თეოკრატიის და ამავე დროს წინასახეც თანამედროვე ტოტალიტარული სახელმწიფოსი. მათ შორის კომუნისტურისაც. აქ ჩვენ საქმე გვაქვს მსოფლიო პრინციპთან, მსოფლიო მნიშვნელობის მოვლენასთან. სახარებიდან გამომდინარე, მბრძანებლობს ყოველთვის „მთავარი ამა სოფლის“. მხოლოდ იგი ექცევა სახელმწიფოსა და იმპერიის სათავეში. მაგრამ, „მთავარი ამა სოფლის“ არა არის ნეიტრალური პირი, რომელიც შეიძლება განვიხილოთ ღმერთისა და ეშმაკის სამეფოებს შორის. ეს არის პირი, უმაღლეს ხარისხით აგრესიული და შემტევი, მუდამ წინააღმდეგი სულიერი თავისუფლებისა და ღვთის სასუფეველისა. „მთავარი ამა სოფლისა“ იმყოფება ობიექტივაციის, ექსტერიორიზაციის და ადამიანური ბუნებისაგან გაუცხოების უკიდურეს ზღვარზე. ფილოსოფიურ ენაზე დაპირისპირება ღვთის სასუფეველსა და კეისრის სამეფოს შორის წარმოადგენს კონფლიქტს: სუბიექტსა და ობიექტს შორის, თავისუფლებასა და აუცილებლობას შორის, სულსა და ობიექტივირებულ ბუნებას შორის. ეს ყველაფერი კი კვლავ ადამიანის მონობის პრობლემას განეკუთვნება.“
http://www.orthodoxtheology.ge/dualface/
Комментариев нет:
Отправить комментарий