მიტროპოლიტი კალისტე უეარი - მართლმადიდებლობის გზა.
პროლოგი.
საგზაო ნიშნულები.
მე ვარ გზა, ჭეშმარიტება და ცხოვრება.
იოანე 14:6
ეკლესია გვაძლევს არა სისტემას, არამედ გასაღებს; არა ღვთის ქალაქის გეგმას, არამედ მასში შესვლის საშუალებას. შეიძლება ვინმეს ქალაქის გეგმის უქონლობის გამო გზა აებნეს, მაგრამ ის ყველაფერს შუამავლის გარეშე, უშუალოდ დაინახავს და ნანახი მისთვის სინამდვილე იქნება. ვისაც მხოლოდ ქალაქის გეგმა აქვს შესწავლილი, შეიძლება გარეთ დარჩეს და ვერაფერი იპოვოს.
პროტოპრესვიტერი გიორგი ფლოროვსკი.
მეოთხე საუკუნეში ეგვიპტის უდაბნოში მოღვაწე ერთ-ერთი ცნობილი მამა სერაპიონ სინდონელი ერთხელ რომს გაემგზავრა წმინდა ადგილების მოსალოცად, სადაც უამბეს ერთი განდეგილი ქალის შესახებ, რომელიც პატარა სენაკში ცხოვრობდა და იქიდან არასოდეს გამოდიოდა. მამა სერაპიონი, რომელიც სკეპტიკურად იყო განწყობილი ცხოვრების ასეთი წესის მიმართ, რადგან თვითონ ბევრს მოგზაურობდა, ეწვია განდეგილს და ჰკითხა: "რატომ ზიხარ აქ?" რაზეც უპასუხა: "მე არ ვზივარ, მე ვმოგზაურობ".
"მე არ ვზივარ, მე ვმოგზაურობ" - ყველა ქრისტიანს შეუძლია თავის თავზე მიიღოს ეს სიტყვები, რადგან იყო ქრისტიანი, ნიშნავს იყო მოგზაური. ბერძენი მამების თქმით, ჩვენი მდგომარეობა ჰგავს ისრაელიანთა მდგომარეობას სინას უდაბნოში: ჩვენ ვცხოვრობთ კარვებში და არა სახლებში, რადგან სულიერად გამუდმებით მოძრაობაში ვართ. გადავადგილდებით ჩვენი გულების შინაგანი სივრცის მეშვეობით და ასეთი მოგზაურობის დრო არ იზომება საათებითა და კალენდარული დღეებით, რადგან ეს არის გზა ჟამთასვლიდან მარადიულობაში.
ქრისტიანობის ერთ-ერთი უძველესი სახელი მარტივად "გზაა". "იმ დროის შესახებ" მოციქულთა საქმეებში ნათქვამია: "იყო მას ჟამსა შინა შფოთი არა მცირედი გზისა მისთვის" (19:23): ფელიქსს, კესარიის რომაელ მმართველს ზედმიწევნითი ცოდნა ჰქონდა "გზისა მისთვის" (24:22). ეს არის სახელი, რომელიც ხაზს უსვამს ქრისტიანული რწმენის პრაქტიკულ ხასიათს. ქრისტიანობა უფრო მეტია, ვიდრე თეორია, მეტია, ვიდრე ქაღალდზე გადმოტანილი სწავლება, ეს არის გზა, რომელზეც მივდივართ და, ყველაზე ღრმა და ფართო გაგებით, ეს არის ცხოვრების გზა.
ქრისტიანობის ჭეშმარიტი ბუნების აღმოსაჩენად ერთადერთი საშუალება არსებობს - უნდა მივყვეთ ამ ბილიკს. როდესაც საკუთარ თავს ცხოვრების ამ გზას მივუძღვნით, მხოლოდ მაშინ დავიწყებთ ჩვენით ხედვას, მანამდე კი, კარგად არ გვესმის, თუ რა არის ქრისტიანობა. რა თქმა უნდა, სანამ ამ გზას შევუდგებით, გვჭირდება მიმართულების მაჩვენებელი და თანამგზავრიც. მართლაც, სხვათა წინამძღოლობის გარეშე თითქმის წარმოუდგენელია ასეთი მოგზაურობის დაწყება, მაგრამ სხვის მიერ ნაჩვენები მიმართულებით ვერასოდეს გავიგებთ, როგორია ეს გზა სინამდვილეში; ის ვერ შეცვლის უშუალო, პირად გამოცდილებას. ყოველი ადამიანი მოწოდებულია თვითონ, უშუალოდ ნახოს ის, რაც ასწავლეს, თითოეულს მოეთხოვება იცხოვროს იმ ტრადიციით, რაც მიიღო. მოსკოვის მიტროპოლიტი ფილარეტი (დროზდოვი) ამბობს, რომ "მრწამსი არ გეკუთვნის მანამ, სანამ მისით არ იცხოვრებ". ამ ყოვლადმნიშვნელოვან გზაზე ვერავინ იმოგზაურებს სავარძლით და ვერავინ იქნება მეორეული ქრისტიანი. ღმერთს ჰყავს შვილები, მაგრამ არ ჰყავს შვილიშვილები.
როგორც მართლმადიდებელმა ქრისტიანმა მინდა განსაკუთრებით ხაზი გავუსვა გამოცდილების საჭიროებას. მეოცე საუკუნის დასავლეთში მართლმადიდებელი ეკლესია ბევრისათვის ღირსშესანიშნავია ძირითადად იმ ძველი და კონსერვარტული ატმოსფეროს გამო, რომელიც მასში სუფევს. ჩვენი დასავლელი ძმები მართლმადიდებლობას აღიქვამენ, როგორც "თავიანთ წარსულს". თუმცა თვითონ მართლმადიდებლებისათვის ტრადიციებისადმი ერთგულება უპირველესად ნიშნავს არა წესებისა და ტრადიციებისა წინა თაობებისაგან მიღებას, არამედ სულიწმიდის მოქმედების მარად ახალ, პიროვნულ და უშუალო განცდას აწმყოში, აქ და ახლა.
მართლმადიდებლობა თანამედროვე მსოფლიოში მართლაც "ძველი ხეა", რომელსაც წლოვანების გარდა აქვს სიცოცხლისუნარიანობა. მასში ყველაზე მნიშვნელოვანია "მუდმივი აღდგომა" და არა მხოლოდ სიძველე. ქრისტეს არ უთქვამს: "მე ვარ ტრადიცია"; მან თქვა: "მე ვარ ცხოვრება".
თავი I
ღმერთი - როგორც საიდუმლოება
"ვითარცა უცნაურნი და საცნაურნი, ვითარცა მოსიკუდიდნი და აჰა, ესერა ცხოველ ვართ, ვითარცა სწავლულნი, და არა სიკუდიდნი".
(2 კორინთელთა 6:9)
ადამიანური გონებით ღვთის წვდომა შეუძლებელია. მისი გონებით წვდომა რომ შესაძლებელი იყოს, მაშინ ის ღმერთი არ იქნებოდა.
ევაგრე პონტოელი
ერთხელ ბერები, მათ შორის ამბა იოსები, მივიდნენ ამბა ანტონთან, რომელსაც სურდა მათი გამოცდა და ყველას სათითაოდ ეკითხებოდა საღვთო წერილიდან ერთ-ერთი ადგილის განმარტებას. ბერები, რამდენადაც შეეძლოთ, განმარტავდნენ წმ. წერილის ამ ადგილს, მაგრამ ამბა ანტონი ეუბნებოდა მათ: "შენ ჯერ არ გიპოვნია პასუხი". ბოლოსმან ამბა იოსებს ჰკითხა: "შენი აზრით, რას უნდა ნიშნავდეს ეს ტექსტი?" მან უპასუხა: "არ ვიცი". ამბა ანტონიმ თქვა: "ჭეშმარიტად, ამბა იოსებს ნაპოვნი აქვს გზა, რადგან მან თქვა: არ ვიცი".
უდაბნოს მამების გამონათქვამები
ადამიანი ესაუბრება ღმერთს, როგორც მეგობარი მეგობარს და როდესაც უახლოვდება მას, მყარად დგას მიუწვდომელ ნათელში ღვთის პირის წინაშე.
წმ. სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი
მარადიული, შორეული და ამავე დროს - ასე ახლობელი
რა ან ვინ არის ღმერთი?
სულიერ გზაზე სულ წარმატებით მავალი ადამიანი უფრო მეტად აცნობიერებს ორ, ერთმანეთისაგან განსხვავებულ ფაქტს, მარადიული შორეულია და ამავდროულად - ახლობელიც. უპირველეს ყოვლისა, ის უფრო ხვდება, რომ ღმერთი საიდუმლოა. რომ ის არის "სრულიად სხვა", უხილავი, მიუწვდომელი, უკიდურესად ტრანსცენდენტული, ყოველგვარი სიტყვებისა და გაგების მიღმა მყოფი. "ახალდაბადებულმა ჩვილმა ნამდვილად იმდენივე იცის სამყაროს შესახებ, რამდენიც ჩვენს შორის ყველაზე ბრძენმა შეიძლება იცოდეს ღვთის შესახებ, ვისი მეუფებაც წვდება ზეცასა და დედამიწას, ჟამთასვლასა და მარადიულობას". მართლმადიდებლური ტრადიციით მცხოვრები ქრისტიანი სრულიად დაეთანხმება ამ აზრს. ბერძენი მამები ამბობდნენ: "ღმერთი, რომლის წვდომა შესაძლებელია, ღმერთი არ არის". "ღმერთი, რომლის ამომწურავ გაგებაზე გვაქვს პრეტენზია, აღმოჩნდება, რომ მხოლოდ და მხოლოდ კერპია, რომელსაც ჩვენივე სახე აქვს. ასეთი ღმერთი, რასაკვირველია, არ არის ბიბლიური, ეკლესიის ჭეშმარიტი და ცოცხალი ღმერთი. ადამიანი შექმნილია ღვთის ხატად და ამის საპირისპირო დებულება არ არის ჭეშმარიტი.
და მაინც, ეს მისტიკური ღმერთი ამავე დროს ერთადერთია, რომელიც ასე ახლოსაა ჩვენთან, აღავსებს ყველაფერს, ის არის ჩვენს ირგვლივ და ჩვენში, ყველგან. ის მყოფობს არა უბრალოდ როგორც ატმოსფერო ან უსახელო ძალა, არამედ პიროვნულად. ღმერთი უსასრულოდ ჩვენი გაგების მიღმადა თავს გვაგრძნობინებს, როგორც პიროვნება: ის ყველას სახელებს გვიწოდებს და ჩვენ ვპასუხობთ. ჩვენსა და ტრანსცენდენტულ ღმერთს შორის არის ურთიერთობა, რომელიც დაფუძნებულია სიყვარულზე, რომლის მსგავსიც გვაქვს საყვარელი ადამიანების მიმართ. ჩვენ ვიცნობთ სხვებს ჩვენი მათდამი და მათი ჩვენდამი სიყვარულის მეშვეობით. ასევეა ღმერთთან მიმართებაშიც. წმ. ნიკოლოზ კაბასილასის სიტყვებით, ღმერთი, ჩვენი მეუფე არის
უფრო მზრუნველი, ვიდრე რომელიმე მეგობარი,
უფრო სამართლიანი, ვიდრე რომელიმე მმართველი,
უფრო მოსიყვარულე, ვიდრე რომელიმე მამა,
უფრო მეტად ჩვენი ნაწილი, ვიდრე ჩვენი საკუთარი ტუჩები,
უფრო აუცილებელი ჩვენთვის, ვიდრე ჩვენი საკუთარი გული.
ეს ორი ფაქტი ორი პოლუსია ადამიანის მიერ ღვთიურის განცდაში. ღმერთი შორსაც არის ჩვენგან და უფრო ახლოსაც, ვიდრე რაიმე სხვა. პარადოქსული აღმოჩენაა, ეს პოლუსები არ გამორიცხავს ერთმანეთს, პირიქით, რაც უფრო მეტად გვაქვს მიზიდულობა ერთი პოლუსისაკენ, უფრო აშკარად ვაცნობიერებთ მეორესაც. თითოეული ადამიანი, რაც უფრო წინ მიიწევს ამ გზაზე, აღმოაჩენს, რომ ღმერთი უფრო უახლოვდება მას და ამავე დროს უფრო შორდება, კარგად ნაცნობი და მაინც უცნობი - კარგად ნაცნობი სრულიად პატარა ბავშვისათვის და ბოლომდე შეუცნობადი ყველაზე ბრწყინვალე ღვთისმეტყველისათვის. ღმერთი მყოფობს "მიუწვდომელ ნათელში" და ადამიანი მაინც დგას მის წინაშე და მის სიყვარულში დარწმუნებული მიმართავს მას, როგორც მეგობარს. ღმერთია გზის დასაწყისიც და ბოლოც. ის არის მასპინძელი, რომელიც სიხარულით მიგვიღებს მოგზაურობის დასასრულს და ასევე ჩვენი თანამგზავრიცაა, რომელიც ჩვენს გვერდითაა ამ გზაზე ყოველი ნაბიჯის გადადგმისას. როგორც წმ. ნიკოლას კაბასილასი ამბობს, "ის არის სასტუმროც, რომელშიც ღამე ვისვენებთ, და ჩვენი მოგზაურობის დასასრულიც".
საიდუმლო და ამავე დროს - პიროვნება. რიგრიგობით განვიხილოთ ეს ორი ასპექტი.
ღმერთი - როგორც საიდუმლო
თუკი ამ გზაზე სვლას დავიწყებთ მოწიწებისა და გაოგნების გრძნობის გარეშე, რასაც ხშირად შეუცნობელ გრძნობას უწოდებენ, ძალიან მცირე წარმატება გვექნება. როდესაც სამუელ პალმერი პირველად ეწვია უილიამ ბლეიკს, მოხუცმა ჰკითხა მას: როგორ მიეახლები შენ მხატვრობის ნიმუშს? "შიშითა და ძრწოლით", - უპასუხა პალმერმა. "მაშინ გამოგივა", - თქვა ბლეიკმა.
ბერძენი მამები ადამიანის ღმერთთან შეხვედრას იმ ადამიანის განცდას ადარებენ, რომელიც ნისლში მთებზე გადადის: ის დგამს ნაბიჯს წინ და უცებ აღმოაჩენს, რომ უფსკრულის პირასაა, ფეხქვეშ მყარი მიწა კი არა, მხოლოდ უძირო ქვესკნელია. ასევე მოჰყავთ მაგალითი ადამიანისა, რომელიც ღამე ბნელ ოთახში დგას: ის აღებს ფანჯრის დარაბას და როდესაც გარეთ გაიხედავს, სინათლის თვალისმომჭრელი ელვარებით მოულოდნელად დაბრმავებული უკან წაბარბაცდება. ასეთი შედეგი აქვს ღვთის ცოცხალი საიდუმლოების წინაშე პირისპირ ყოფნას: ჩვენ შემოგვიტევს თავბრუსხვევა, ყველა ნაცნობი საყრდენი ქრება და გვეჩვენება, რომ არაფერია, რასაც შეგვიძლია მოვეჭიდოთ; ჩვენი შინაგანი თვალები დაბრმავებულია, ჩვეული ვარაუდები იმსხვრევა.
სულიერ გზაზე სვლის სიმბოლოდ მამებს მოჰყავთ ასევე აბრაამისა და მოსეს მაგალითები ძველი აღთქმიდან. აბრაამს, რომელიც კვლავ წინაპრების სახლში ცხოვრობდა ქალდეველთა ურში, ღმერთი ეუბნება: "გამოვედ ქუეყანისაგან შენისა და ნათესავისაგან შენისა და სახლისაგან მამისა შენისა და მოვედ ქუეყანად, რომელიცა გიჩუენო შენ" (დაბ. 12:1). საღვთო მოწოდების მიღებისთანავე იგი ტოვებს ნაცნობ გარემოს და იღებს რისკიან გადაწყვეტილებას, გავიდეს უცნობ სამყაროში ისე, რომ არა აქვს ნათელი წარმოდგენა თავისი საბოლოო დანიშნულების ადგილის შესახებ. მას უბრალოდ უბრძანეს: "გამოვედ... " და ის რწმენით ემორჩილება. მოსე თანმიმდევრულად იღებს ღვთისაგან სამ გამოცხადებას: პირველად ის ხედავს ღმერთს შეუწველი მაყვლოვანის სინათლეზე (გამოსვლ.3:2); შემდეგ მას ეცხადება ღმერთი ერთმანეთში შერეულ სინათლისა და სიბნელის, "ღრუბლისა და ცეცხლის სვეტში," რომელიც თან სდევს ისრაელიანებს უდაბნოში მოგზაურობისას (გამ.13:21); დაბოლოს, ის ხვდება ღმერთს "წყვდიადში", როდესაც ესაუბრება მას "სქელ ბურუსში" სინას მთის მწვერვალზე (გამ. 20:21).
აბრაამი გამოდის ნაცნობი სახლიდან და მიდის უცნობ ქვეყანაში, მოსე გადადის სინათლიდან სიბნელეში. ამგვარად, ორივესათვის ეს იმის დადასტურებაა, რომ ისინი სულიერ გზას მიჰყვებიან. ჩვენ მივდივართ ნაცნობიდან უცნობისაკენ, წინ მივიწევთ სინათლიდან სიბნელისაკენ. მარტივად კი არ გადავდივართ უმეცრების სიბნელიდან ცოდნის სინათლეში, არამედ მივემართებით ნაწილობრივი ცოდნის სინათლიდან უფრო დიდი ცოდნისაკენ, რომელიც იმდენად ღრმაა, რომ შეგვიძლია აღვწეროთ როგორც "არცოდნის სიბნელე". სოკრატესავით ჩვენც ვაღიარებთ, რომ ცოტა გვესმის. ვხედავთ, ქრისტიანობის ამოცანას ყველა შეკითხვაზე იოლი პასუხის პოვნა კი არ წარმოადგენს, არამედ ის, რომ შევძლოთ უფრო მეტად გავიაზროთ, თუ რა არის საიდუმლოება. ღმერთი არა იმდენად ჩვენი ცოდნის ობიექტია, რამდენადაც ჩვენი ინტერესის მიზეზია. წმ. გრიგოლ ნოსელი, როდესაც მოიხმობს მუხლს ფსალმუნიდან (8:1) "უფალო, უფალო, ვითარ საკვირველ არს სახელი შენი ყოველსა ქვეყანასა ზედა", ამბობს: "ღვთის სახელი ცნობილი არ არის, ის აინტერესებთ".
როდესაც ვაღიარებთ, რომ ღმერთი შეუდარებლად დიდია ყველაფერზე, საჭიროდ ჩავთვლით ვისაუბროთ მასზე არა პირდაპირ, არამედ ხატოვნად. ჩვენი ღვთისმეტყველება ბევრწილად სიმბოლურია. და მაინც, მხოლოდ სიმბოლოები საკმარისი არ არის გადმოვცეთ ღვთის ტრანსცენდენტულობა და "განსხვავებულობა". ამ უდიდეს საიდუმლოებაზე მისათითებლად უნდა გამოვიყენოთ როგორც მტკიცებითი, ასევე უარყოფითი გამოთქმები, უნდა ვთქვათ, რა არის ღმერთი, ასევე უფრო მეტად უნდა ვთქვათ, რა არ არის ის. საუბარი ღმერთზე უარყოფის ამ გზის გა მოყენების გარეშე, რომელსაც აპოფატიკური მიდგომა ეწოდება, არასწორ მიმართულებას მიიღებს და ყველაფერი, რასაც ვამტკიცებთ, რაც არ უნდა სწორი იყოს, შორს იქნება სინამდვილისაგან. თუ ვიტყვით, რომ ის კეთილი ან სამართლიანია, მაშინვე უნდა დავამატოთ, რომ მისი სიკეთე და სამართლიანობა ვერ გაიზომება ადამიანური საზომით. თუ ვიტყვით, რომ ის არსებობს, დაუყოვნებლივ უნდა ვთქვათ, რომ ეს არ არის სხვა მრავალი ობიექტის არსებობის მსგავსი და ამ შემთხვევაში სიტყვა "არსებობას" განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება. ამგვარად, მტკიცების გზა უარყოფის გზით გაწონასწორდება. როგორც კარდინალი ნიუმენი ამბობს: ჩვენ გამუდმებით "ვამბობთ და არ ვამბობთ დადებითი შედეგის მიღებამდე" გამოვთქვამთ რა მტკიცებულებას ღმერთის შესახებ, უნდა გავცდეთ მას, რადგან მიუხედავად იმისა, რომ ის ჭეშმარიტია, ვერც ეს სიტყვა და ვერც ნებისმიერი სხვა ვერ მოიცავს ტრანსცედენტული ღვთის სისავსეს.
ამგვარად მტკიცდება, რომ სულიერი გზა სინანულის გზაა. Metanoia, სინანულის ბერძნული შესატყვისი სიტყვასიტყვით ნიშნავს "გონების მოქცევას". როდესაც ღვთისაკენ მივდივართ უნდა შევიცვალოთ აზრი, გონება იმგვარად, რომ განვიძარცვოთ აზროვნების ჩვეული მანერისაგან. არა მხოლოდ ჩვენი ნება უნდა გარდავქმნათ, არამედ ჩვენი ინტელექტიც. უნდა გადმოვაბრუნოთ შინაგანი ხედვა ისე, რომ პირამიდა თავის წვერზე დავაყენოთ.
"სქელი ბურუსი", რომელშიც მოსესთან ერთად შევდივართ, მანათობელი, თვალისმომჭრელი სიბნელე აღმოჩნდება. "არცოდნის" აპოფატიკურ გზას მივყავართ არა სიცარიელისაკენ, არამედ სისავსისაკენ. უარყოფა, რომელსაც ვიყენებთ, სინამდვილეში ზე-დადასტურებაა. აპოფატიკური მიდგომა თავისი დესტრუქციული ფორმითა და საბოლოო შედეგით გვეხმარება, ყოველგვარი პოზიტიური თუ ნეგატიური განცხადებების, ენისა და აზრის მიღმა მივწვდეთ ცოცხალი ღმერთის უშუალო განცდას.
მართლაც, სწორედ ეს იგულისხმება სიტყვაში "მისტერია". ტერმინ "მისტერიის" შესაბამისი რელიგიური აზრი არა მარტო დაფარულობა, არამედ გახსნაცაა. ბერძნული არსებითი სახელი mysterion დაკავშირებულია ზმნასთან myein, რაც ნიშნავს "თვალების დახუჭვას" ან "პირის მოკუმვას". წარმართულ მისტიკურ რელიგიებში ინიციაციის კანდიდატს ჯერ თვალებს უხვევდნენ და შეჰყავდათ ლაბირინთებში, შემდეგ უცებ თვალებზე სახვევს მოხსნიდნენ და ის ხედავდა ყველაფერს, რაც მის ირგვლივ იყო - კულტის საიდუმლო ემბლემებს. ამგვარად, ქრისტიანულ კონტექსტთან სიტყვა "მისტერიაში" ჩვენ არ ვგულისხმობთ უბრალოდ იმას, რაც რთული და მისტიკურია, ენიგმას ან გადაუჭრელ პრობლემას. მისტერიაა ის, რაც განგვეცხადება, მაგრამ რასაც ვერასოდეს ბოლომდე ვერ ჩავწვდებით, რადგან მას მივყავართ ღვთის სიბნელის სიღრმისაკენ. თვალები დახუჭულია, მაგრამ ამავე დროს ღიაა.
ამგვარად, როდესაც ვსაუბრობთ ღმერთზე, როგორც მისტერიაზე, გადავდივართ მეორე პოლუსზე. ღმერთი დაფარულია ჩვენგან, მაგრამ ასევე განცხადებულია ჩვენთვის: განცხადებულია როგორც პიროვნება და როგორც სიყვარული.
რწმენა ღვთისა - როგორც პიროვნებისა
"მრწამსში" არ ვამბობთ, "მრწამს რომ ღმერთი არსებობს", არამედ ვამბობთ: "მრწამს ერთი ღმერთი". რაღაცის რწმენასა და იმის რწმენას შორის, "რომ რაღაც არსებობს," ძირეული განსხვავებაა. შესაძლებელია მჯეროდეს, რომ ვიღაც ან რაღაც არსებობს, მაგრამ ამ რწმენას ჩემს ცხოვრებაზე არავითარი პრაქტიკული გავლენა არ ჰქონდეს. შემიძლია გადავშალო ტელეფონების წიგნი, გადმოვიწერო ადამიანების გვარები და მათი კითხვისას მზად ვარ დავიჯერო, რომ ზოგიერთი მათგანი (ან უმეტესობაც კი) სინამდვილეში არსებობს, მაგრამ მე არც ერთს პირადად არ ვიცნობ და ამგვარად, ჩემს რწმენას, რომ ისინი არსებობენ ჩემთვის არავითარი განსაკუთრებული მნიშვნელობა არა აქვს. მეორე მხრივ, როდესაც ძალიან საყვარელ მეგობარს ვეუბნები: "მე მწამს შენი", ეს უფრო მეტს ნიშნავს, ვიდრე გამოხატვა რწმენისა, რომ ეს პიროვნება არსებობს. "მე მწამს შენი," ნიშნავს, რომ შენკენ მოვაპყრობ ყურადღებას, შენ გეყრდნობი, სრულიად გენდობი და შენი იმედი მაქვს. სწორედ ეს არის ის, რასაც ღმერთს ვეუბნებით "მრწამსში" ასე რომ, ღვთის რწმენა სრულებით არ არის ისეთივე ლოგიკური დარწმუნებულობა, რომელსაც ვიძენთ ევკლიდეს გეომეტრიაში. ღმერთი არ არის აზროვნების პროცესის საბოლოო დასკვნა, მათემატიკური ამოცანის ამოხსნა. გწამდეს ღმერთი, არ ნიშნავს მიიღო მისი არსებობის შესაძლებლობა იმიტომ, რომ ის "დამტკიცდა" ჩვენთვის რაიმე თეორიული არგუმენტით, არამედ ნიშნავს გვჯეროდეს მისი, ვისაც ვიცნობთ და გვიყვარს. რწმენა არ არის ვარაუდი იმისა, რომ რაღაც შეიძლება ჭეშმარიტი იყოს, არამედ დარწმუნებულობა იმაში, რომ იქ ვიღაც არის.
რადგან რწმენა არ არის ლოგიკური დარწმუნებულობა, არამედ პიროვნული ურთიერთობაა, რომელიც თითოეულ ჩვენგანში ძალიან არასრულყოფილია და მუდმივ განვითარებას საჭიროებს, სრულებით შესაძლებელია, რწმენა ეჭვთან თანაარსებობდეს. ეს ორი არ არის სრულიად ურთიერთგამომრიცხავი. შესაძლებელია არსებობენ ისეთი ადამიანები, რომლებიც, ღვთის მადლით, მთელი ცხოვრების განმავლობაში ინარჩუნებენ პატარა ბავშვის რწმენას, ყოველგვარი შეკითხვის დასმის გარეშე მიიღონ ყველაფერი, რაც ასწავლეს. თუმცა ბევრისთვის, ვინც დღეს დასავლეთში ცხოვრობს, ასეთი დამოკიდებულება უბრალოდ შეუძლებელია. უნდა გავითავისოთ ღაღადი "მრწამს უფალო: შეეწიე ურწმუნოებასა ჩემსა" (მარკ. 9:24). მრავალი ჩვენგანისთვის ეს მუდმივ ლოცვად დარჩება სიკვდილის კარამდე. და მაინც, ეჭვი რწმენის ნაკლებობას არ ნიშნავს, პირიქით, ის შეიძლება ნიშნავდეს იმას, რომ ჩვენი რწმენა ცოცხალია და იზრდება. რადგან რწმენა გულისხმობს არა თვითკმაყოფილებას, არამედ რისკს, არა საკუთარი თავის იზოლირებას იმისაგან, რაც ჩვენთვის უცნობია, არამედ მისკენ თამამად სვლას. მართლმადიდებელ ქრისტიანს შეუძლია გაითავისოს ეპისკოპოს ჯ.ა.ტ. რობინსონის სიტყვები: "რწმენა მუდმივი დიალოგია ეჭვთან." თომას მერტონი სწორად აღნიშნავს: "რწმენა არის შეკითხვებისა და ბრძოლის წყარო, სანამ გახდება დარწმუნებულობისა და სიმშვიდის წყარო."
ასე რომ რწმენა ნიშნავს ღმერთთან პიროვნულ ურთიერთობას, რომელიც ჯერ არასრული და მერყევია, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, რეალურია. ეს არის ღვთის ცოდნა არა როგორც თეორიისა ან აბსტრაქტული პრინციპისა, არამედ როგორც პიროვნებისა. პიროვნების ცნობა ბევრად მეტია, ვიდრე პიროვნების შესახებ ფაქტების ცოდნა. პიროვნების ცნობა არსობრივად ნიშნავს, გიყვარდეს ის. შეუძლებელია სხვა პიროვნების ჭეშმარიტი ცნობა ურთიერთსიყვარულის გარეშე. ჩვენ ვერ გვექნება ნამდვილი ცოდნა მათ შესახებ, რომლებიც გვძულს. აქ არის ღმერთზე, რომელიც ჩვენი გაგების მიღმაა, საუბრის ორი ყველაზე ნაკლებად მცდარი გზა: ღმერთი არის პიროვნება და ღმერთი არის სიყვარული. ეს არის სხვადასხვაგვარად გამოთქმული ერთი და იგივე აზრი.
მოვიყვანოთ სამი მაგალითი, როგორც სუსტი გამოხატულება იმ პიროვნული სიყვარულისა, რომელიც ჭარბობს მორწმუნესა და მისი რწმენის ობიექტს შორის. პირველი მაგალითია წმ. პოლიკარპეს მოწამეობა მეორე საუკუნის ისტორიიდან. რომაელი ჯარისკაცები მივიდნენ მოხუც ეპისკოპოს პოლიკარპეს დასაპატიმრებლად, რომელმაც იცის, რომ უნდა წაიყვანონ იქ, სადაც სიკვდილი ელოდება. ის გაესაუბრა ჯარისკაცებს. ისინი გაოგნდნენ ეპისკოპოსის მხცოვანი ასაკითა და სიმშვიდით. გაუკვირდათ, თუ რაში სჭირდებოდა ხელისუფლებას ასე ძალიან ამ მოხუცი კაცის დასჯა.. პოლიკარპემ გასცა განკარგულება ჯარისკაცებისათვის იმდენი საჭმელ-სასმელი გამოეტანათ, რამდენიც უნდოდათ და სთხოვა მათ, ერთი საათი მიეცათ ლოცვისათვის ისე, რომ მისთვის ხელი არავის შეეშალა. ისინი დათანხმდნენ. ეპისკოპოსმა ლოცვა დაიწყო. ის იმდენად აღვსებული იყო სულიწმიდის მადლით, რომ ორი საათის განმავლობაში ვერ გაჩუმდა. ჯარისკაცები გაოცებული უსმენდნენ მას და ზოგიერთმა ინანა, ასეთი წმინდა მოხუცის დასაპატიმრებლად რომ მოვიდა. მან სახელებით მოიხსენია ყველა, ვისაც ოდესმე შეხვედრია, დიდი თუ პატარა, ნაცნობი თუ უცნობი და ილოცა მსოფლიო კათოლიკე ეკლესიისათვის.
ღვთისა და მთელი კაცობრიობის მიმართ წმ. პოლიკარპეს სიყვარული ისეთი ყოვლისმომცველია, რომ ამ კრიტიკულ მომენტშიც მხოლოდ სხვებზე ფიქრობს და არა იმ საფრთხეზე, რომელიც მას ემუქრება.
როცა რომაელმა მმართველმა მას ქრისტეს უარყოფით საკუთარი სიცოცხლის გადარჩენა ურჩია, ეპისკოპოსმა უპასუხა: "ოთხმოცდაექვსი წელი მას ვემსახურე და ჩემთვის კარგის მეტი არაფერი გაუკეთებია. როგორ შემიძლია შეურაცხვყო ჩემი მეუფე, ვინც მე გამომიხსნა?"
მეორე მაგალითია მეთერთმეტე საუკუნის წმ. მამა სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველისა, რომელიც აღწერს, თუ როგორ გამოეცხადა მას ქრისტე ნათლის ხილვით:
"შენ მეჩვენე მე ბრწყინვალე ნათებით და თითქოს გამომეცხადე მთელი შენი სისავსით ისევე, როგორც მე მთელს ჩემს არსებას შენკენ მოვაპყრობ. და მას შემდეგ, რაც მე ვთქვი, "უფალო, ვინ ხარ შენ?" პირველად ინებე ჩემთან, უძღებ შვილთან საუბარი. როგორი სინაზით მესაუბრებოდი, როდესაც მე ვიდექი გაოგნებული და მთრთოლვარე და როდესაც ვთქვი: "რას ნიშნავს ეს დიდება და თვალისმომჭრელი ელვარება? რატომ აღმოვჩნდი ღირსი ასეთი დიდი მადლის მიღებისა?" შენ მიპასუხე: "მე ვარ ღმერთი შენთვის განკაცებული და რადგან მთელი გულით მეძიებდი, იცოდე, დღეიდან შენ იქნები ჩემი ძმა, ჩემი თანამკვიდრი და მეგობარი".
მესამე მაგალითია მეჩვიდმეტე საუკუნის რუსი ეპისკოპოსის, წმ. დიმიტრი როსტოველის ლოცვა:
მოდი, ჩემო სინათლევ, და გამინათე ბნელი,
მოდი, ჩემო სიცოცხლევ, და აღმადგინე მკვდრეთით,
მოდი, ჩემო მკურნალო, და განკურნე ჩემი ჭრილობები,
მოდი, ღვთიური სიყვარულის ცეცხლო, დაანთე ჩემს გულში შენი სიყვარულის ალი და დაწვი ჩემი ცოდვების ეკლები,
მოდი, ჩემო მეუფევ, დასჯედ ჩემი გულის ტახტზე და იმეფე იქ, რადგან შენ ხარ მხოლოდ ჩემი მეუფე და უფალი.
გზის სამი მაჩვენებელი
ამრიგად, ღმერთი არის ის, ვინც გვიყვარს, ჩვენი პირადი მეგობარი. არ გვჭირდება ვამტკიცოთ პირადი მეგობრის არსებობა. ღმერთი, - ამბობს ოლივერ კლემენტი, - "არის არა გარეგნული დადასტურება, არამედ ჩვენი შინაგანი, საიდუმლო მოწოდება". გვწამს ღმერთი იმიტომ, რომ ჩვენ ის ვიცით ჩვენი უშუალო გამოცდილებით და არა ლოგიკური მტკიცებებით. აქ საჭიროა ერთმანეთისგან განვასხვავოთ "გამოცდილება" და "გამოცდილებები". უშუალო გამოცდილება შეიძლება არსებობდეს განსაკუთრებული გამოცდილებების გარეშე. მართლაცდა, ბევრია ისეთი, რომელმაც იწამა ღმერთი იმიტომ, რომ ჰქონდა ხილვა ან ზეციური ხმა ჩაესმა, როგორც ეს პავლე მოციქულის შემთხვევაში მოხდა, როდესაც დამასკოს გზაზე მიდიოდა (საქმე 9:1-9). თუმცა არიან ისეთებიც, რომელთაც არასოდეს ჰქონიათ ასეთი ტიპის განსაკუთრებული გამოცდილება, მაგრამ მთელი ცხოვრების განმავლობაში მაინც აქვთ ცოცხალი ღმერთის მთელი არსებით განცდა და ეს რწმენა უფრო ფუნდამენტურია მათთვის, ვიდრე ეჭვები. თუმცა ისინი ზუსტად ვერ მიუთითებენ ადგილსა და მომენტს ისე, როგორც ეს წმ. ავგუსტინეს, პასკალს ან ვესლის შეეძლოთ, მათ სრული დარწმუნებით შეუძლიათ განაცხადონ: მე პირადად ვიცნობ ღმერთს.
ამგვარია ღვთის არსებობის ძირითადი დამადასტურებელი უშუალო გამოცდილება (მაგრამ არა აუცილებლად გამოცდილებები). და მაინც, მაშინ, როცა შეუძლებელია ღვთიური რეალობის ლოგიკური დემონსტრირება, არსებობს გარკვეული "გზის მაჩვენებლები". როგორც ჩვენს გარემომცველ სამყაროში, ასევე თვით ჩვენშიც არის ფაქტები, რომლებიც ახსნას ითხოვს, მაგრამ აუხსნელი რჩება, თუ მთლიანად არ მივეცემით პიროვნული ღმერთის რწმენას. განსაკუთრებულ აღნიშვნას მოითხოვს "გზის სამი ასეთი მაჩვენებელი".
პირველი ჩვენს ირგვლივ არსებული სამყაროა. რას ვხედავთ? დიდ უწესრიგობასა და აშკარა ფლანგვას, ტრაგიკულ სასოწარკვეთილებასა და თითქოსდა, ერთი შეხედვით, უაზრო ტანჯვას. ნუთუ სულ ესაა ყველაფერი? რა თქმა უნდა, არა. თუ არსებობს "ბოროტის პრობლემა", ასევე არსებობს "სიკეთის პრობლემაც". საითაც არ უნდა გავიხედოთ, ვხედავთ არა მხოლოდ არეულობას, არამედ მშვენიერებასაც. თოვლის ფიფქში, ფოთოლში ან მწერში აღმოვაჩენთ სტრუქტურულ ნიმუშებს დახვეწილობისა და წონასწორობისა, რასაც ადამიანის მიერ შექმნილი ვერაფერი გაუტოლდება. არ უნდა გავასენტიმენტალოთ ასეთი რამეები, მაგრამ ამავე დროს ვერც უგულებელვყოფთ მათ. როგორ და რატომ გამოჩნდა ეს ნიმუშები? თუ მე ავიღებ ქარხნიდან ახლად გამოტანილი ბარათების შეკვრის ოთხ კომპლექტს, თანმიმდევრულად კოხტად დაწყობილს და შემდეგ დავიწყებ მათი ადგილების მონაცვლეობას, დავინახავთ რომ, რაც უფრო მეტად გადავანაცვლე ისინი, უფრო მეტად დაიკარგა თავდაპირველი წყობა და შეიცვალა უაზრო თანწყობით. მაგრამ სამყაროს შემთხვევაში პირიქით მოხდა. თავდაპირველი ქაოსიდან გაჩნდა მუდმივად მზარდი სირთულისა და აზრის ნიმუშები, რომელთა შორის ყველაზე რთული და აზრიანი თვით ადამიანია. პროცესი, რომელიც ბარათების შეკვრასთან დაკავშირებით ხდება, რატომ უნდა იყოს ზუსტად პირიქით სამყაროს შემთხვევაში? რა ან ვინ არის პასუხისმგებელი ამ კოსმოსური წესრიგისა და მოწყობისა? ასეთი კითხვები არ არის უგუნური. თვით გონება მიბიძგებს ვეძიო ახსნა, როდესაც ვასხვავებ სამყაროს მოწყობასა და აზრს.
აქ მოვიტანთ პრინც ვლადიმერ მონომახის, კიეველის სიტყვებს: "შეხედე, როგორი წესრიგითაა მოწყობილი ცა, მზე, მთვარე და ვარსკვლავები, სიბნელე და სინათლე, დედამიწა და წყლები მასზე, უფალო, შენი განგებულებით! შეხედე, როგორაა სხვადასხვა ცხოველი, ფრინველი და თევზი შემკობილი შენი მოსიყვარულე მზრუნველობით, უფალო! იმ საოცრებითაც აღფრთოვანებულნი ვართ, თუ როგორ შეჰქმენი კაცი მტვრისაგან და როგორი განსხვავებულია ადამიანთა სახეები: თუნდაც მთელს მსოფლიოში მცხოვრები ყველა ადამიანი ერთად შევკრიბოთ, მაინც არავის ექნება ერთი და იგივე გარეგნობა, არამედ ყველას, ღვთის ბრძნული განგებულების თანახმად, საკუთარი გარეგნობა აქვს. მოდით, განვცვიფრდეთ იმაზეც, თუ როგორ ტოვებენ ფრინველები თავიანთ სამოთხეს: ისინი არ რჩებიან ერთ ქვეყანაში, არამედ ყველანი, ძლიერებიცა და სუსტებიც, ღვთის ბრძანებით, სხვადასხვა ქვეყანაში, სხვადასხვა ტყესა და მინდორში მიფრინავს."
სამყაროში ამგვარი თანაარსებობა საზრისისა და დაბნეულობისა, მშვენიერებისა და უსარგებლობისა გვაძლევს ღვთისაკენ "გზის პირველ მაჩვენებელს".
მეორე მაჩვენებელს თვით ჩვენში ვპოულობთ. რატომ მაქვს გრძნობა მოვალეობისა და ზნეობრივი ვალდებულებისა, სიმართლისა და უსამართლობის გარჩევისა, სინდისისა, რომელიც განსხვავდება სიამოვნების მიღებისა და ტკივილის არიდების სურვილისაგან. და ეს სინდისი არ მეუბნება უბრალოდ დავემორჩილო იმ სტანდარტებს, რომელსაც სხვები მასწავლიან; ის პირადია. რატომ არის, რომ მე, ვინც ვიმყოფები დროსა და სივრცეში, აღმოვაჩენ ჩემს თავში იმას, რასაც ნიკოლას კაბასილასი "უსაზღვროს წყურვილს უწოდებს" ანუ წყურვილს იმისადმი,რაც უსაზღვროა? ვინ ვარ მე? რა ვარ მე?
ამ კითხვებზე პასუხი სულაც არ არის იოლი. ადამიანის პიროვნების საზღვრები უკიდურესად ფართოა; თითოეულმა ჩვენგანმა ძალიან ცოტა იცის საკუთარი ჭეშმარიტი და ღრმა "მეს" შესახებ. ჩვენი აღქმის გარეგნული და შინაგანი უნარების, მეხსიერების საშუალებითა და ქვეშეცნეულის ძალით დავხეტიალობთ სივრცეში, განვიფინებით დროში და დროისა და სივრცის მიღმა მარადიულობას ვწვდებით. "გულში უძირო სიღრმეებია,"- ადასტურებენ წმ. მაკარის ჰომილიები, - "ის მხოლოდ მცირე ჭურჭელია და, მიუხედავად ამისა, მასში არიან ურჩხულები და ლომები, შხამიანი ქმნილებები და ბოროტების მთელი საგანძური; იქ არის უხეში, უსწორმასწორო ბილიკები და პირდაფჩენილი უფსკრულები. იქ ასევე არის ღმერთი, არიან ანგელოზები, იქ მათი სამეფოა, მათი ნათელი, ასევე არიან მოციქულები, ზეციური ქალაქები და მადლის საგანძური, ყველაფერია იქ".
ამგვარად, ყოველ ჩვენგანს გულში აქვს "გზის მეორე მაჩვენებელი". რა მნიშვნელობა აქვს სინდისს? როგორ აიხსნება უსასრულობის გრძნობა? ჩემში არის რაღაც, რაც განუწყვეტლივ მაიძულებს საკუთარი თავის მიღმა ყურებას. ჩემში ვატარებ ინტერესის წყაროს, მუდმივი თვითტრანსცენდენტულობის წყაროს.
გზის მესამე მაჩვენებლის პოვნა შეიძლება სხვა ადამიანებთან ურთიერთობაში. თითოეული ჩვენგანისთვის მთელი ცხოვრების განმავლობაში შეიძლება მხოლოდ ერთხელ ან ორჯერ ყოფილა მოულოდნელი მომენტები აღმოჩენისა, როდესაც ჩვენს წინაშე გახსნილა უღრმესი არსება და ჭეშმარიტება სხვა ადამიანისა და განგვიცდია მისი შინაგანი ცხოვრება ისე, როგორც საკუთარი. ჭეშმარიტ პიროვნებასთან ამგვარი შეხვედრა კიდევ ერთი სახის ურთიერთობაა მასთან, ვინც ტრანსცენდენტული და დროის გარეშეა, მასთან, ვინც სიკვდილზე ძლიერია. სხვა ადამიანს მთელი გულით უთხრა: "მე შენ მიყვარხარ", იგივეა, რაც ვუთხრათ მას: "შენ არასოდეს მოკვდები". ასეთ წუთებში ვიცით, რომ არსებობს სიცოცხლე სიკვდილის მიღმა, არა არგუმენტებით, არამედ უშუალო რწმენით, ამგვარად, სხვებთან ურთიერთობებში, საკუთარი გამოცდილებიდან გამომდინარე, გვაქვს ტრანსცენდენტულობის განცდის მომენტები, რომლებიც მიღმური სამყაროს არსებობაზე მიუთითებენ. როგორ უნდა ვიყოთ ერთგული ამ მომენტებისა და მივცეთ მათ აზრი?
"გზის სამივე მაჩვენებელი:" გარემომცველ სამყაროში, შინაგან სამყაროსა და პიროვნებათაშორის ურთიერთობაში შეიძლება გამოდგეს როგორც ღვთის რწმენისაკენ სავალი გზა. ამ "გზის არც ერთი მაჩვენებელი” არ შეიცავს ლოგიკურ მტკიცებულებას. მაგრამ აქვს თუ არა მას ალტერნატივა? შეიძლება თუ არა ვთქვათ, რომ აშკარა წესრიგი სამყაროში უბრალო დამთხვევაა; რომ სინდისი მხოლოდ საზოგადოების სოციალური მდგომარეობის გაუმჯობესების შედეგია; და როდესაც სიცოცხლე ამ პლანეტაზე საბოლოოდ გაქრება, კაცობრიობის მთელი გამოცდილება და ჩვენი პოტენციური შესაძლებლობები ისე გაქრება, თითქოს ისინი არასოდეს არსებობდა? მგონია, რომ ასეთი პასუხი არა მხოლოდ არადამაკმაყოფილებელი და არაჰუმანური, არამედ უკიდურესად არაგონივრულიცაა.
ჩემთვის, როგორც ადამიანისთვის, დამახასიათებელია, ყველაფერში აზრიანი ახსნა-განმარტებების ძიება. და თუ ამას ვაკეთებ ცხოვრების წვრილმან საკითხებშიც კი, მით უმეტეს, ასე არ უნდა გავაკეთო, როცა საქმე უფრო მნიშვნელოვან საკითხებს ეხება? ღვთის რწმენა მეხმარება გავიგო, თუ რატომ უნდა იყოს სამყარო ისეთი, როგორიც არის - მშვენიერი და ამავე დროს მახინჯიც; რატომ უნდა ვიყო ისეთი, როგორიც ვარ - კეთილშობილიცა და ამავე დროს ცუდიც; რატომ უნდა მიყვარდეს სხვები და ვადასტურებდე მათ მარადიულ ფასეულობას. ყველაფერ ამის ასახსნელად ღვთის რწმენის გარდა სხვა განმარტებას ვერ ვხედავ. სწორედ ღვთის რწმენა და რამე სხვა მაძლევს საშუალებას ყველაფერში დავინახო აზრი, ყველაფერი დავინახო როგორც ერთმანეთთან კავშირში მყოფი ერთი მთლიანი, შევქმნა ერთი ბევრისაგან.
არსი და ენერგიები.
ღმერთის ჩვენთან ურთიერთობის ორი პოლუსის - უცნობისა და მაინც კარგად ნაცნობის, დაფარულისა და მაინც განცხადებულის-აღსანიშნავად მართლმადიდებლური ტრადიცია ასხვავებს, ერთი მხრივ, ღვთის არსსა და ბუნებას, ანუ მის შინაგან არსებას და, მეორე მხრივ, მის ენერგიებსა და მოქმედებას, ანუ მისი ძალის მოქმედებას.
"თავისი არსით ის ყველაფრის გარეთაა", - წერს წმინდა ათანასე,- "მაგრამ თავისი ძალის მოქმედებით ის ყველაფერშია". "ჩვენ ვიცით მისი არსი მისი ენერგიის საშუალებით," - ადასტურებს წმინდა ბასილი,"- "არავის არასოდეს უნახავს ღვთის არსი, მაგრამ გვწამს რომ ის არსებობს, რადგან განგვიცდია მისი ენერგიის გამოვლინება". ღვთის არსში იგულისხმება მისი მყოფობა ჩვენი გაგების მიღმა, მის ენერგიებში კი - მისი ჩვენთან ახლოს მყოფობა. რადგან ღმერთი საიდუმლოა, რომელიც ჩვენი გაგების მიღმაა, ვერასოდეს შევიცნობთ მის შინაგან არსებას, არც ამ ცხოვრებაში და არც მომავალ, საუკუნო ცხოვრებაში. თუ შევძლებდით ღვთიური არსის შემეცნებას, ეს ნიშნავს, რომ ჩვენ ისევე გვეცოდინებოდა ღმერთი, როგორც მან იცის საკუთარი თავი; ამას კი ვერასოდეს შევძლებთ, რადგან ის შემოქმედია, ჩვენ კი - ქმნილებები. ღვთის შინაგანი არსი სამუდამოდ ჩვენი წვდომის მიღმაა, მაგრამ მისი ენერგიები, მადლი, სიცოცხლე და ძალა მთელ სამყაროს აღავსებს და უშუალოდ მისაწვდომია ჩვენთვის.
ასე რომ არსი აღნიშნავს ღვთის უკიდურეს ტრანსცენდენტულობას; ენერგიები კი - მის იმანენტურობასა და ყველგანმყოფობას. როდესაც მართლმადიდებლები საღვთო ენერგიებზე საუბრობენ, ღვთისაგან ემანაციას არ გულისხმობენ, არც რაღაც "შუალედურს" ღმერთსა და ადამიანს შორის ან ,,რაღაც ნივთიერს", "საჩუქარს", რომელსაც ღმერთი გვაძლევს. პირიქით, ეს ენერგიები თვით ღმერთია თავისი მოქმედებითა და თვითგამოვლენით. როდესაც ადამიანმა იცის ან მონაწილეობს საღვთო ენერგიებში, მან ჭეშმარიტად იცის ანუ მონაწილეობს თვით ღმერთში, რამდენადაც ეს ქმნილებისთვისაა შესაძლებელი. მაგრამ ღმერთი ღმერთია და ჩვენ ვართ ადამიანები და ამიტომ არ შეგვიძლია ისევე ვფლობდეთ მას, როგორც ის გვფლობს ჩვენ.
არასწორი იქნებოდა გვეფიქრა, რომ "ენერგიები" რაღაც "ნივთიერია", რომელსაც ღმერთი გვაძლევს, ასეთივე შეცდომა იქნებოდა ამ ენერგიების ღვთის "ნაწილად" მიჩნევა. ღმერთი არის მარტივი და დაუნაწევრებელი და არა აქვს ნაწილები. არსი აღნიშნავს მთლიან ღმერთს, როგორიც თითონ არის; ენერგიები აღნიშნავს მთლიან ღმერთს, როგორიც მოქმედებაშია. ღმერთი თავისი მთლიანობით სრულიად არის წარმოდგენილი მის ენერგიებში. ამგვარად, არსისა და ენერგიების განსხვავება საშუალებას გვაძლევს განვაცხადოთ, რომ მთლიანი ღმერთი მიუწვდომელია და ამავდროულად მთლიანმა ღმერთმა სიყვარულის გამო თავისი თავი ადამიანისათვის მისაწვდომი გახადა.
ღვთიურ არსსა და ღვთიურ ენერგიებს შორის ასეთი განსხვავების საფუძველზე შეგვიძლია დავადასტუროთ, რომ შესაძლებელია, ღმერთსა და კაცს შორის პირდაპირი მისტიკური ერთობა, რასაც ბერძენი მამები ადამიანის theosis-ს, მის "განღმრთობას" უწოდებენ. მაგრამ ამავე დროს გამოვრიცხავთ ამ ორს შორის რაიმე პანთეისტურ გაიგივებას, რადგან ადამიანი მონაწილეობს ღვთის ენერგიებში და არა არსში, მათ შორის არის ერთობა, მაგრამ არა შერევა ან აღრევა. თუმცა ღვთიურთან "გაერთიანებული" ადამიანი მაინც ადამიანად რჩება, ის ამ დროს კი არ შთაინთქმება ან ქრება, არამედ მასა და ღმერთს შორის მუდმივად არსებობს "მე-შენ" ურთიერთობა, როგორც პიროვნებისა პიროვნებასთან.
ასეთია ჩვენი ღმერთი: შეუცნობადი თავისი არსით და ამავე დროს შეცნობადი თავისი ენერგიებით; ის ყველაფერ იმის მიღმა და მაღლაა, რაც შეგვიძლია ვიფიქროთ და გამოვხატოთ მის შესახებ და მაინც, უფრო ახლოსაა ჩვენთან, ვიდრე ჩვენი საკუთარი გული. აპოფატიკური გზით ნამსხვრევებად ვაქცევთ ყველა კერპს ანუ გონებრივ წარმოდგენებს, რასაც მის შესახებ ვაყალიბებთ, რადგან ვიცით, რომ ეს ყველაფერი არ არის ღირსი მისი აღმატებული დიდებულებისა. ამავე დროს ჩვენი ლოცვითა და აქტიური ამქვეყნიური მსახურებით ყოველ წუთში აღმოვაჩენთ მის საღვთო ენერგიებს, მის უშუალო მყოფობას ყოველ პიროვნებაში და ყველაფერში, რაც ჩვენს ირგვლივაა. ყოველდღიურად, ყოველ საათში ვეხებით მას. როგორც ფრანსის ტომპსონმა თქვა: ჩვენ "არა ვართ უცხო მიწაზე". ყველაფერი ჩვენს ირგვლივ "ჩინებული და საუცხოოა":
ო, უხილავო სამყაროვ, ჩვენ გხედავთ შენ,
ო, მიუწვდომელო სამყაროვ, ჩვენ გეხებით შენ,
ო, შეუცნობადო სამყაროვ, ჩვენ გიცნობთ შენ
მოუხელთებელო, ჩვენ მოგიხელთებთ შენ.
იოანე სკოტ ერიუგენას სიტყვებით, "ყოველი ხილული თუ უხილავი ქმნილება ღვთის განცხადებაა". "ქრისტიანია ის, ვინც საითაც არ უნდა იხედებოდეს, ყველგან ღმერთს ხედავს და მისით ხარობს". უმიზეზოდ არ მიაწერდნენ პირველი ქრისტიანები ქრისტეს შემდეგ გამონათქვამს: "ასწიე ქვა და შენ მიპოვნი მე იქ; გაჭერი შეშა ორად და მე ვიქნები იქ".
პროლოგი.
საგზაო ნიშნულები.
მე ვარ გზა, ჭეშმარიტება და ცხოვრება.
იოანე 14:6
ეკლესია გვაძლევს არა სისტემას, არამედ გასაღებს; არა ღვთის ქალაქის გეგმას, არამედ მასში შესვლის საშუალებას. შეიძლება ვინმეს ქალაქის გეგმის უქონლობის გამო გზა აებნეს, მაგრამ ის ყველაფერს შუამავლის გარეშე, უშუალოდ დაინახავს და ნანახი მისთვის სინამდვილე იქნება. ვისაც მხოლოდ ქალაქის გეგმა აქვს შესწავლილი, შეიძლება გარეთ დარჩეს და ვერაფერი იპოვოს.
პროტოპრესვიტერი გიორგი ფლოროვსკი.
მეოთხე საუკუნეში ეგვიპტის უდაბნოში მოღვაწე ერთ-ერთი ცნობილი მამა სერაპიონ სინდონელი ერთხელ რომს გაემგზავრა წმინდა ადგილების მოსალოცად, სადაც უამბეს ერთი განდეგილი ქალის შესახებ, რომელიც პატარა სენაკში ცხოვრობდა და იქიდან არასოდეს გამოდიოდა. მამა სერაპიონი, რომელიც სკეპტიკურად იყო განწყობილი ცხოვრების ასეთი წესის მიმართ, რადგან თვითონ ბევრს მოგზაურობდა, ეწვია განდეგილს და ჰკითხა: "რატომ ზიხარ აქ?" რაზეც უპასუხა: "მე არ ვზივარ, მე ვმოგზაურობ".
"მე არ ვზივარ, მე ვმოგზაურობ" - ყველა ქრისტიანს შეუძლია თავის თავზე მიიღოს ეს სიტყვები, რადგან იყო ქრისტიანი, ნიშნავს იყო მოგზაური. ბერძენი მამების თქმით, ჩვენი მდგომარეობა ჰგავს ისრაელიანთა მდგომარეობას სინას უდაბნოში: ჩვენ ვცხოვრობთ კარვებში და არა სახლებში, რადგან სულიერად გამუდმებით მოძრაობაში ვართ. გადავადგილდებით ჩვენი გულების შინაგანი სივრცის მეშვეობით და ასეთი მოგზაურობის დრო არ იზომება საათებითა და კალენდარული დღეებით, რადგან ეს არის გზა ჟამთასვლიდან მარადიულობაში.
ქრისტიანობის ერთ-ერთი უძველესი სახელი მარტივად "გზაა". "იმ დროის შესახებ" მოციქულთა საქმეებში ნათქვამია: "იყო მას ჟამსა შინა შფოთი არა მცირედი გზისა მისთვის" (19:23): ფელიქსს, კესარიის რომაელ მმართველს ზედმიწევნითი ცოდნა ჰქონდა "გზისა მისთვის" (24:22). ეს არის სახელი, რომელიც ხაზს უსვამს ქრისტიანული რწმენის პრაქტიკულ ხასიათს. ქრისტიანობა უფრო მეტია, ვიდრე თეორია, მეტია, ვიდრე ქაღალდზე გადმოტანილი სწავლება, ეს არის გზა, რომელზეც მივდივართ და, ყველაზე ღრმა და ფართო გაგებით, ეს არის ცხოვრების გზა.
ქრისტიანობის ჭეშმარიტი ბუნების აღმოსაჩენად ერთადერთი საშუალება არსებობს - უნდა მივყვეთ ამ ბილიკს. როდესაც საკუთარ თავს ცხოვრების ამ გზას მივუძღვნით, მხოლოდ მაშინ დავიწყებთ ჩვენით ხედვას, მანამდე კი, კარგად არ გვესმის, თუ რა არის ქრისტიანობა. რა თქმა უნდა, სანამ ამ გზას შევუდგებით, გვჭირდება მიმართულების მაჩვენებელი და თანამგზავრიც. მართლაც, სხვათა წინამძღოლობის გარეშე თითქმის წარმოუდგენელია ასეთი მოგზაურობის დაწყება, მაგრამ სხვის მიერ ნაჩვენები მიმართულებით ვერასოდეს გავიგებთ, როგორია ეს გზა სინამდვილეში; ის ვერ შეცვლის უშუალო, პირად გამოცდილებას. ყოველი ადამიანი მოწოდებულია თვითონ, უშუალოდ ნახოს ის, რაც ასწავლეს, თითოეულს მოეთხოვება იცხოვროს იმ ტრადიციით, რაც მიიღო. მოსკოვის მიტროპოლიტი ფილარეტი (დროზდოვი) ამბობს, რომ "მრწამსი არ გეკუთვნის მანამ, სანამ მისით არ იცხოვრებ". ამ ყოვლადმნიშვნელოვან გზაზე ვერავინ იმოგზაურებს სავარძლით და ვერავინ იქნება მეორეული ქრისტიანი. ღმერთს ჰყავს შვილები, მაგრამ არ ჰყავს შვილიშვილები.
როგორც მართლმადიდებელმა ქრისტიანმა მინდა განსაკუთრებით ხაზი გავუსვა გამოცდილების საჭიროებას. მეოცე საუკუნის დასავლეთში მართლმადიდებელი ეკლესია ბევრისათვის ღირსშესანიშნავია ძირითადად იმ ძველი და კონსერვარტული ატმოსფეროს გამო, რომელიც მასში სუფევს. ჩვენი დასავლელი ძმები მართლმადიდებლობას აღიქვამენ, როგორც "თავიანთ წარსულს". თუმცა თვითონ მართლმადიდებლებისათვის ტრადიციებისადმი ერთგულება უპირველესად ნიშნავს არა წესებისა და ტრადიციებისა წინა თაობებისაგან მიღებას, არამედ სულიწმიდის მოქმედების მარად ახალ, პიროვნულ და უშუალო განცდას აწმყოში, აქ და ახლა.
მართლმადიდებლობა თანამედროვე მსოფლიოში მართლაც "ძველი ხეა", რომელსაც წლოვანების გარდა აქვს სიცოცხლისუნარიანობა. მასში ყველაზე მნიშვნელოვანია "მუდმივი აღდგომა" და არა მხოლოდ სიძველე. ქრისტეს არ უთქვამს: "მე ვარ ტრადიცია"; მან თქვა: "მე ვარ ცხოვრება".
თავი I
ღმერთი - როგორც საიდუმლოება
"ვითარცა უცნაურნი და საცნაურნი, ვითარცა მოსიკუდიდნი და აჰა, ესერა ცხოველ ვართ, ვითარცა სწავლულნი, და არა სიკუდიდნი".
(2 კორინთელთა 6:9)
ადამიანური გონებით ღვთის წვდომა შეუძლებელია. მისი გონებით წვდომა რომ შესაძლებელი იყოს, მაშინ ის ღმერთი არ იქნებოდა.
ევაგრე პონტოელი
ერთხელ ბერები, მათ შორის ამბა იოსები, მივიდნენ ამბა ანტონთან, რომელსაც სურდა მათი გამოცდა და ყველას სათითაოდ ეკითხებოდა საღვთო წერილიდან ერთ-ერთი ადგილის განმარტებას. ბერები, რამდენადაც შეეძლოთ, განმარტავდნენ წმ. წერილის ამ ადგილს, მაგრამ ამბა ანტონი ეუბნებოდა მათ: "შენ ჯერ არ გიპოვნია პასუხი". ბოლოსმან ამბა იოსებს ჰკითხა: "შენი აზრით, რას უნდა ნიშნავდეს ეს ტექსტი?" მან უპასუხა: "არ ვიცი". ამბა ანტონიმ თქვა: "ჭეშმარიტად, ამბა იოსებს ნაპოვნი აქვს გზა, რადგან მან თქვა: არ ვიცი".
უდაბნოს მამების გამონათქვამები
ადამიანი ესაუბრება ღმერთს, როგორც მეგობარი მეგობარს და როდესაც უახლოვდება მას, მყარად დგას მიუწვდომელ ნათელში ღვთის პირის წინაშე.
წმ. სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი
მარადიული, შორეული და ამავე დროს - ასე ახლობელი
რა ან ვინ არის ღმერთი?
სულიერ გზაზე სულ წარმატებით მავალი ადამიანი უფრო მეტად აცნობიერებს ორ, ერთმანეთისაგან განსხვავებულ ფაქტს, მარადიული შორეულია და ამავდროულად - ახლობელიც. უპირველეს ყოვლისა, ის უფრო ხვდება, რომ ღმერთი საიდუმლოა. რომ ის არის "სრულიად სხვა", უხილავი, მიუწვდომელი, უკიდურესად ტრანსცენდენტული, ყოველგვარი სიტყვებისა და გაგების მიღმა მყოფი. "ახალდაბადებულმა ჩვილმა ნამდვილად იმდენივე იცის სამყაროს შესახებ, რამდენიც ჩვენს შორის ყველაზე ბრძენმა შეიძლება იცოდეს ღვთის შესახებ, ვისი მეუფებაც წვდება ზეცასა და დედამიწას, ჟამთასვლასა და მარადიულობას". მართლმადიდებლური ტრადიციით მცხოვრები ქრისტიანი სრულიად დაეთანხმება ამ აზრს. ბერძენი მამები ამბობდნენ: "ღმერთი, რომლის წვდომა შესაძლებელია, ღმერთი არ არის". "ღმერთი, რომლის ამომწურავ გაგებაზე გვაქვს პრეტენზია, აღმოჩნდება, რომ მხოლოდ და მხოლოდ კერპია, რომელსაც ჩვენივე სახე აქვს. ასეთი ღმერთი, რასაკვირველია, არ არის ბიბლიური, ეკლესიის ჭეშმარიტი და ცოცხალი ღმერთი. ადამიანი შექმნილია ღვთის ხატად და ამის საპირისპირო დებულება არ არის ჭეშმარიტი.
და მაინც, ეს მისტიკური ღმერთი ამავე დროს ერთადერთია, რომელიც ასე ახლოსაა ჩვენთან, აღავსებს ყველაფერს, ის არის ჩვენს ირგვლივ და ჩვენში, ყველგან. ის მყოფობს არა უბრალოდ როგორც ატმოსფერო ან უსახელო ძალა, არამედ პიროვნულად. ღმერთი უსასრულოდ ჩვენი გაგების მიღმადა თავს გვაგრძნობინებს, როგორც პიროვნება: ის ყველას სახელებს გვიწოდებს და ჩვენ ვპასუხობთ. ჩვენსა და ტრანსცენდენტულ ღმერთს შორის არის ურთიერთობა, რომელიც დაფუძნებულია სიყვარულზე, რომლის მსგავსიც გვაქვს საყვარელი ადამიანების მიმართ. ჩვენ ვიცნობთ სხვებს ჩვენი მათდამი და მათი ჩვენდამი სიყვარულის მეშვეობით. ასევეა ღმერთთან მიმართებაშიც. წმ. ნიკოლოზ კაბასილასის სიტყვებით, ღმერთი, ჩვენი მეუფე არის
უფრო მზრუნველი, ვიდრე რომელიმე მეგობარი,
უფრო სამართლიანი, ვიდრე რომელიმე მმართველი,
უფრო მოსიყვარულე, ვიდრე რომელიმე მამა,
უფრო მეტად ჩვენი ნაწილი, ვიდრე ჩვენი საკუთარი ტუჩები,
უფრო აუცილებელი ჩვენთვის, ვიდრე ჩვენი საკუთარი გული.
ეს ორი ფაქტი ორი პოლუსია ადამიანის მიერ ღვთიურის განცდაში. ღმერთი შორსაც არის ჩვენგან და უფრო ახლოსაც, ვიდრე რაიმე სხვა. პარადოქსული აღმოჩენაა, ეს პოლუსები არ გამორიცხავს ერთმანეთს, პირიქით, რაც უფრო მეტად გვაქვს მიზიდულობა ერთი პოლუსისაკენ, უფრო აშკარად ვაცნობიერებთ მეორესაც. თითოეული ადამიანი, რაც უფრო წინ მიიწევს ამ გზაზე, აღმოაჩენს, რომ ღმერთი უფრო უახლოვდება მას და ამავე დროს უფრო შორდება, კარგად ნაცნობი და მაინც უცნობი - კარგად ნაცნობი სრულიად პატარა ბავშვისათვის და ბოლომდე შეუცნობადი ყველაზე ბრწყინვალე ღვთისმეტყველისათვის. ღმერთი მყოფობს "მიუწვდომელ ნათელში" და ადამიანი მაინც დგას მის წინაშე და მის სიყვარულში დარწმუნებული მიმართავს მას, როგორც მეგობარს. ღმერთია გზის დასაწყისიც და ბოლოც. ის არის მასპინძელი, რომელიც სიხარულით მიგვიღებს მოგზაურობის დასასრულს და ასევე ჩვენი თანამგზავრიცაა, რომელიც ჩვენს გვერდითაა ამ გზაზე ყოველი ნაბიჯის გადადგმისას. როგორც წმ. ნიკოლას კაბასილასი ამბობს, "ის არის სასტუმროც, რომელშიც ღამე ვისვენებთ, და ჩვენი მოგზაურობის დასასრულიც".
საიდუმლო და ამავე დროს - პიროვნება. რიგრიგობით განვიხილოთ ეს ორი ასპექტი.
ღმერთი - როგორც საიდუმლო
თუკი ამ გზაზე სვლას დავიწყებთ მოწიწებისა და გაოგნების გრძნობის გარეშე, რასაც ხშირად შეუცნობელ გრძნობას უწოდებენ, ძალიან მცირე წარმატება გვექნება. როდესაც სამუელ პალმერი პირველად ეწვია უილიამ ბლეიკს, მოხუცმა ჰკითხა მას: როგორ მიეახლები შენ მხატვრობის ნიმუშს? "შიშითა და ძრწოლით", - უპასუხა პალმერმა. "მაშინ გამოგივა", - თქვა ბლეიკმა.
ბერძენი მამები ადამიანის ღმერთთან შეხვედრას იმ ადამიანის განცდას ადარებენ, რომელიც ნისლში მთებზე გადადის: ის დგამს ნაბიჯს წინ და უცებ აღმოაჩენს, რომ უფსკრულის პირასაა, ფეხქვეშ მყარი მიწა კი არა, მხოლოდ უძირო ქვესკნელია. ასევე მოჰყავთ მაგალითი ადამიანისა, რომელიც ღამე ბნელ ოთახში დგას: ის აღებს ფანჯრის დარაბას და როდესაც გარეთ გაიხედავს, სინათლის თვალისმომჭრელი ელვარებით მოულოდნელად დაბრმავებული უკან წაბარბაცდება. ასეთი შედეგი აქვს ღვთის ცოცხალი საიდუმლოების წინაშე პირისპირ ყოფნას: ჩვენ შემოგვიტევს თავბრუსხვევა, ყველა ნაცნობი საყრდენი ქრება და გვეჩვენება, რომ არაფერია, რასაც შეგვიძლია მოვეჭიდოთ; ჩვენი შინაგანი თვალები დაბრმავებულია, ჩვეული ვარაუდები იმსხვრევა.
სულიერ გზაზე სვლის სიმბოლოდ მამებს მოჰყავთ ასევე აბრაამისა და მოსეს მაგალითები ძველი აღთქმიდან. აბრაამს, რომელიც კვლავ წინაპრების სახლში ცხოვრობდა ქალდეველთა ურში, ღმერთი ეუბნება: "გამოვედ ქუეყანისაგან შენისა და ნათესავისაგან შენისა და სახლისაგან მამისა შენისა და მოვედ ქუეყანად, რომელიცა გიჩუენო შენ" (დაბ. 12:1). საღვთო მოწოდების მიღებისთანავე იგი ტოვებს ნაცნობ გარემოს და იღებს რისკიან გადაწყვეტილებას, გავიდეს უცნობ სამყაროში ისე, რომ არა აქვს ნათელი წარმოდგენა თავისი საბოლოო დანიშნულების ადგილის შესახებ. მას უბრალოდ უბრძანეს: "გამოვედ... " და ის რწმენით ემორჩილება. მოსე თანმიმდევრულად იღებს ღვთისაგან სამ გამოცხადებას: პირველად ის ხედავს ღმერთს შეუწველი მაყვლოვანის სინათლეზე (გამოსვლ.3:2); შემდეგ მას ეცხადება ღმერთი ერთმანეთში შერეულ სინათლისა და სიბნელის, "ღრუბლისა და ცეცხლის სვეტში," რომელიც თან სდევს ისრაელიანებს უდაბნოში მოგზაურობისას (გამ.13:21); დაბოლოს, ის ხვდება ღმერთს "წყვდიადში", როდესაც ესაუბრება მას "სქელ ბურუსში" სინას მთის მწვერვალზე (გამ. 20:21).
აბრაამი გამოდის ნაცნობი სახლიდან და მიდის უცნობ ქვეყანაში, მოსე გადადის სინათლიდან სიბნელეში. ამგვარად, ორივესათვის ეს იმის დადასტურებაა, რომ ისინი სულიერ გზას მიჰყვებიან. ჩვენ მივდივართ ნაცნობიდან უცნობისაკენ, წინ მივიწევთ სინათლიდან სიბნელისაკენ. მარტივად კი არ გადავდივართ უმეცრების სიბნელიდან ცოდნის სინათლეში, არამედ მივემართებით ნაწილობრივი ცოდნის სინათლიდან უფრო დიდი ცოდნისაკენ, რომელიც იმდენად ღრმაა, რომ შეგვიძლია აღვწეროთ როგორც "არცოდნის სიბნელე". სოკრატესავით ჩვენც ვაღიარებთ, რომ ცოტა გვესმის. ვხედავთ, ქრისტიანობის ამოცანას ყველა შეკითხვაზე იოლი პასუხის პოვნა კი არ წარმოადგენს, არამედ ის, რომ შევძლოთ უფრო მეტად გავიაზროთ, თუ რა არის საიდუმლოება. ღმერთი არა იმდენად ჩვენი ცოდნის ობიექტია, რამდენადაც ჩვენი ინტერესის მიზეზია. წმ. გრიგოლ ნოსელი, როდესაც მოიხმობს მუხლს ფსალმუნიდან (8:1) "უფალო, უფალო, ვითარ საკვირველ არს სახელი შენი ყოველსა ქვეყანასა ზედა", ამბობს: "ღვთის სახელი ცნობილი არ არის, ის აინტერესებთ".
როდესაც ვაღიარებთ, რომ ღმერთი შეუდარებლად დიდია ყველაფერზე, საჭიროდ ჩავთვლით ვისაუბროთ მასზე არა პირდაპირ, არამედ ხატოვნად. ჩვენი ღვთისმეტყველება ბევრწილად სიმბოლურია. და მაინც, მხოლოდ სიმბოლოები საკმარისი არ არის გადმოვცეთ ღვთის ტრანსცენდენტულობა და "განსხვავებულობა". ამ უდიდეს საიდუმლოებაზე მისათითებლად უნდა გამოვიყენოთ როგორც მტკიცებითი, ასევე უარყოფითი გამოთქმები, უნდა ვთქვათ, რა არის ღმერთი, ასევე უფრო მეტად უნდა ვთქვათ, რა არ არის ის. საუბარი ღმერთზე უარყოფის ამ გზის გა მოყენების გარეშე, რომელსაც აპოფატიკური მიდგომა ეწოდება, არასწორ მიმართულებას მიიღებს და ყველაფერი, რასაც ვამტკიცებთ, რაც არ უნდა სწორი იყოს, შორს იქნება სინამდვილისაგან. თუ ვიტყვით, რომ ის კეთილი ან სამართლიანია, მაშინვე უნდა დავამატოთ, რომ მისი სიკეთე და სამართლიანობა ვერ გაიზომება ადამიანური საზომით. თუ ვიტყვით, რომ ის არსებობს, დაუყოვნებლივ უნდა ვთქვათ, რომ ეს არ არის სხვა მრავალი ობიექტის არსებობის მსგავსი და ამ შემთხვევაში სიტყვა "არსებობას" განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება. ამგვარად, მტკიცების გზა უარყოფის გზით გაწონასწორდება. როგორც კარდინალი ნიუმენი ამბობს: ჩვენ გამუდმებით "ვამბობთ და არ ვამბობთ დადებითი შედეგის მიღებამდე" გამოვთქვამთ რა მტკიცებულებას ღმერთის შესახებ, უნდა გავცდეთ მას, რადგან მიუხედავად იმისა, რომ ის ჭეშმარიტია, ვერც ეს სიტყვა და ვერც ნებისმიერი სხვა ვერ მოიცავს ტრანსცედენტული ღვთის სისავსეს.
ამგვარად მტკიცდება, რომ სულიერი გზა სინანულის გზაა. Metanoia, სინანულის ბერძნული შესატყვისი სიტყვასიტყვით ნიშნავს "გონების მოქცევას". როდესაც ღვთისაკენ მივდივართ უნდა შევიცვალოთ აზრი, გონება იმგვარად, რომ განვიძარცვოთ აზროვნების ჩვეული მანერისაგან. არა მხოლოდ ჩვენი ნება უნდა გარდავქმნათ, არამედ ჩვენი ინტელექტიც. უნდა გადმოვაბრუნოთ შინაგანი ხედვა ისე, რომ პირამიდა თავის წვერზე დავაყენოთ.
"სქელი ბურუსი", რომელშიც მოსესთან ერთად შევდივართ, მანათობელი, თვალისმომჭრელი სიბნელე აღმოჩნდება. "არცოდნის" აპოფატიკურ გზას მივყავართ არა სიცარიელისაკენ, არამედ სისავსისაკენ. უარყოფა, რომელსაც ვიყენებთ, სინამდვილეში ზე-დადასტურებაა. აპოფატიკური მიდგომა თავისი დესტრუქციული ფორმითა და საბოლოო შედეგით გვეხმარება, ყოველგვარი პოზიტიური თუ ნეგატიური განცხადებების, ენისა და აზრის მიღმა მივწვდეთ ცოცხალი ღმერთის უშუალო განცდას.
მართლაც, სწორედ ეს იგულისხმება სიტყვაში "მისტერია". ტერმინ "მისტერიის" შესაბამისი რელიგიური აზრი არა მარტო დაფარულობა, არამედ გახსნაცაა. ბერძნული არსებითი სახელი mysterion დაკავშირებულია ზმნასთან myein, რაც ნიშნავს "თვალების დახუჭვას" ან "პირის მოკუმვას". წარმართულ მისტიკურ რელიგიებში ინიციაციის კანდიდატს ჯერ თვალებს უხვევდნენ და შეჰყავდათ ლაბირინთებში, შემდეგ უცებ თვალებზე სახვევს მოხსნიდნენ და ის ხედავდა ყველაფერს, რაც მის ირგვლივ იყო - კულტის საიდუმლო ემბლემებს. ამგვარად, ქრისტიანულ კონტექსტთან სიტყვა "მისტერიაში" ჩვენ არ ვგულისხმობთ უბრალოდ იმას, რაც რთული და მისტიკურია, ენიგმას ან გადაუჭრელ პრობლემას. მისტერიაა ის, რაც განგვეცხადება, მაგრამ რასაც ვერასოდეს ბოლომდე ვერ ჩავწვდებით, რადგან მას მივყავართ ღვთის სიბნელის სიღრმისაკენ. თვალები დახუჭულია, მაგრამ ამავე დროს ღიაა.
ამგვარად, როდესაც ვსაუბრობთ ღმერთზე, როგორც მისტერიაზე, გადავდივართ მეორე პოლუსზე. ღმერთი დაფარულია ჩვენგან, მაგრამ ასევე განცხადებულია ჩვენთვის: განცხადებულია როგორც პიროვნება და როგორც სიყვარული.
რწმენა ღვთისა - როგორც პიროვნებისა
"მრწამსში" არ ვამბობთ, "მრწამს რომ ღმერთი არსებობს", არამედ ვამბობთ: "მრწამს ერთი ღმერთი". რაღაცის რწმენასა და იმის რწმენას შორის, "რომ რაღაც არსებობს," ძირეული განსხვავებაა. შესაძლებელია მჯეროდეს, რომ ვიღაც ან რაღაც არსებობს, მაგრამ ამ რწმენას ჩემს ცხოვრებაზე არავითარი პრაქტიკული გავლენა არ ჰქონდეს. შემიძლია გადავშალო ტელეფონების წიგნი, გადმოვიწერო ადამიანების გვარები და მათი კითხვისას მზად ვარ დავიჯერო, რომ ზოგიერთი მათგანი (ან უმეტესობაც კი) სინამდვილეში არსებობს, მაგრამ მე არც ერთს პირადად არ ვიცნობ და ამგვარად, ჩემს რწმენას, რომ ისინი არსებობენ ჩემთვის არავითარი განსაკუთრებული მნიშვნელობა არა აქვს. მეორე მხრივ, როდესაც ძალიან საყვარელ მეგობარს ვეუბნები: "მე მწამს შენი", ეს უფრო მეტს ნიშნავს, ვიდრე გამოხატვა რწმენისა, რომ ეს პიროვნება არსებობს. "მე მწამს შენი," ნიშნავს, რომ შენკენ მოვაპყრობ ყურადღებას, შენ გეყრდნობი, სრულიად გენდობი და შენი იმედი მაქვს. სწორედ ეს არის ის, რასაც ღმერთს ვეუბნებით "მრწამსში" ასე რომ, ღვთის რწმენა სრულებით არ არის ისეთივე ლოგიკური დარწმუნებულობა, რომელსაც ვიძენთ ევკლიდეს გეომეტრიაში. ღმერთი არ არის აზროვნების პროცესის საბოლოო დასკვნა, მათემატიკური ამოცანის ამოხსნა. გწამდეს ღმერთი, არ ნიშნავს მიიღო მისი არსებობის შესაძლებლობა იმიტომ, რომ ის "დამტკიცდა" ჩვენთვის რაიმე თეორიული არგუმენტით, არამედ ნიშნავს გვჯეროდეს მისი, ვისაც ვიცნობთ და გვიყვარს. რწმენა არ არის ვარაუდი იმისა, რომ რაღაც შეიძლება ჭეშმარიტი იყოს, არამედ დარწმუნებულობა იმაში, რომ იქ ვიღაც არის.
რადგან რწმენა არ არის ლოგიკური დარწმუნებულობა, არამედ პიროვნული ურთიერთობაა, რომელიც თითოეულ ჩვენგანში ძალიან არასრულყოფილია და მუდმივ განვითარებას საჭიროებს, სრულებით შესაძლებელია, რწმენა ეჭვთან თანაარსებობდეს. ეს ორი არ არის სრულიად ურთიერთგამომრიცხავი. შესაძლებელია არსებობენ ისეთი ადამიანები, რომლებიც, ღვთის მადლით, მთელი ცხოვრების განმავლობაში ინარჩუნებენ პატარა ბავშვის რწმენას, ყოველგვარი შეკითხვის დასმის გარეშე მიიღონ ყველაფერი, რაც ასწავლეს. თუმცა ბევრისთვის, ვინც დღეს დასავლეთში ცხოვრობს, ასეთი დამოკიდებულება უბრალოდ შეუძლებელია. უნდა გავითავისოთ ღაღადი "მრწამს უფალო: შეეწიე ურწმუნოებასა ჩემსა" (მარკ. 9:24). მრავალი ჩვენგანისთვის ეს მუდმივ ლოცვად დარჩება სიკვდილის კარამდე. და მაინც, ეჭვი რწმენის ნაკლებობას არ ნიშნავს, პირიქით, ის შეიძლება ნიშნავდეს იმას, რომ ჩვენი რწმენა ცოცხალია და იზრდება. რადგან რწმენა გულისხმობს არა თვითკმაყოფილებას, არამედ რისკს, არა საკუთარი თავის იზოლირებას იმისაგან, რაც ჩვენთვის უცნობია, არამედ მისკენ თამამად სვლას. მართლმადიდებელ ქრისტიანს შეუძლია გაითავისოს ეპისკოპოს ჯ.ა.ტ. რობინსონის სიტყვები: "რწმენა მუდმივი დიალოგია ეჭვთან." თომას მერტონი სწორად აღნიშნავს: "რწმენა არის შეკითხვებისა და ბრძოლის წყარო, სანამ გახდება დარწმუნებულობისა და სიმშვიდის წყარო."
ასე რომ რწმენა ნიშნავს ღმერთთან პიროვნულ ურთიერთობას, რომელიც ჯერ არასრული და მერყევია, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, რეალურია. ეს არის ღვთის ცოდნა არა როგორც თეორიისა ან აბსტრაქტული პრინციპისა, არამედ როგორც პიროვნებისა. პიროვნების ცნობა ბევრად მეტია, ვიდრე პიროვნების შესახებ ფაქტების ცოდნა. პიროვნების ცნობა არსობრივად ნიშნავს, გიყვარდეს ის. შეუძლებელია სხვა პიროვნების ჭეშმარიტი ცნობა ურთიერთსიყვარულის გარეშე. ჩვენ ვერ გვექნება ნამდვილი ცოდნა მათ შესახებ, რომლებიც გვძულს. აქ არის ღმერთზე, რომელიც ჩვენი გაგების მიღმაა, საუბრის ორი ყველაზე ნაკლებად მცდარი გზა: ღმერთი არის პიროვნება და ღმერთი არის სიყვარული. ეს არის სხვადასხვაგვარად გამოთქმული ერთი და იგივე აზრი.
მოვიყვანოთ სამი მაგალითი, როგორც სუსტი გამოხატულება იმ პიროვნული სიყვარულისა, რომელიც ჭარბობს მორწმუნესა და მისი რწმენის ობიექტს შორის. პირველი მაგალითია წმ. პოლიკარპეს მოწამეობა მეორე საუკუნის ისტორიიდან. რომაელი ჯარისკაცები მივიდნენ მოხუც ეპისკოპოს პოლიკარპეს დასაპატიმრებლად, რომელმაც იცის, რომ უნდა წაიყვანონ იქ, სადაც სიკვდილი ელოდება. ის გაესაუბრა ჯარისკაცებს. ისინი გაოგნდნენ ეპისკოპოსის მხცოვანი ასაკითა და სიმშვიდით. გაუკვირდათ, თუ რაში სჭირდებოდა ხელისუფლებას ასე ძალიან ამ მოხუცი კაცის დასჯა.. პოლიკარპემ გასცა განკარგულება ჯარისკაცებისათვის იმდენი საჭმელ-სასმელი გამოეტანათ, რამდენიც უნდოდათ და სთხოვა მათ, ერთი საათი მიეცათ ლოცვისათვის ისე, რომ მისთვის ხელი არავის შეეშალა. ისინი დათანხმდნენ. ეპისკოპოსმა ლოცვა დაიწყო. ის იმდენად აღვსებული იყო სულიწმიდის მადლით, რომ ორი საათის განმავლობაში ვერ გაჩუმდა. ჯარისკაცები გაოცებული უსმენდნენ მას და ზოგიერთმა ინანა, ასეთი წმინდა მოხუცის დასაპატიმრებლად რომ მოვიდა. მან სახელებით მოიხსენია ყველა, ვისაც ოდესმე შეხვედრია, დიდი თუ პატარა, ნაცნობი თუ უცნობი და ილოცა მსოფლიო კათოლიკე ეკლესიისათვის.
ღვთისა და მთელი კაცობრიობის მიმართ წმ. პოლიკარპეს სიყვარული ისეთი ყოვლისმომცველია, რომ ამ კრიტიკულ მომენტშიც მხოლოდ სხვებზე ფიქრობს და არა იმ საფრთხეზე, რომელიც მას ემუქრება.
როცა რომაელმა მმართველმა მას ქრისტეს უარყოფით საკუთარი სიცოცხლის გადარჩენა ურჩია, ეპისკოპოსმა უპასუხა: "ოთხმოცდაექვსი წელი მას ვემსახურე და ჩემთვის კარგის მეტი არაფერი გაუკეთებია. როგორ შემიძლია შეურაცხვყო ჩემი მეუფე, ვინც მე გამომიხსნა?"
მეორე მაგალითია მეთერთმეტე საუკუნის წმ. მამა სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველისა, რომელიც აღწერს, თუ როგორ გამოეცხადა მას ქრისტე ნათლის ხილვით:
"შენ მეჩვენე მე ბრწყინვალე ნათებით და თითქოს გამომეცხადე მთელი შენი სისავსით ისევე, როგორც მე მთელს ჩემს არსებას შენკენ მოვაპყრობ. და მას შემდეგ, რაც მე ვთქვი, "უფალო, ვინ ხარ შენ?" პირველად ინებე ჩემთან, უძღებ შვილთან საუბარი. როგორი სინაზით მესაუბრებოდი, როდესაც მე ვიდექი გაოგნებული და მთრთოლვარე და როდესაც ვთქვი: "რას ნიშნავს ეს დიდება და თვალისმომჭრელი ელვარება? რატომ აღმოვჩნდი ღირსი ასეთი დიდი მადლის მიღებისა?" შენ მიპასუხე: "მე ვარ ღმერთი შენთვის განკაცებული და რადგან მთელი გულით მეძიებდი, იცოდე, დღეიდან შენ იქნები ჩემი ძმა, ჩემი თანამკვიდრი და მეგობარი".
მესამე მაგალითია მეჩვიდმეტე საუკუნის რუსი ეპისკოპოსის, წმ. დიმიტრი როსტოველის ლოცვა:
მოდი, ჩემო სინათლევ, და გამინათე ბნელი,
მოდი, ჩემო სიცოცხლევ, და აღმადგინე მკვდრეთით,
მოდი, ჩემო მკურნალო, და განკურნე ჩემი ჭრილობები,
მოდი, ღვთიური სიყვარულის ცეცხლო, დაანთე ჩემს გულში შენი სიყვარულის ალი და დაწვი ჩემი ცოდვების ეკლები,
მოდი, ჩემო მეუფევ, დასჯედ ჩემი გულის ტახტზე და იმეფე იქ, რადგან შენ ხარ მხოლოდ ჩემი მეუფე და უფალი.
გზის სამი მაჩვენებელი
ამრიგად, ღმერთი არის ის, ვინც გვიყვარს, ჩვენი პირადი მეგობარი. არ გვჭირდება ვამტკიცოთ პირადი მეგობრის არსებობა. ღმერთი, - ამბობს ოლივერ კლემენტი, - "არის არა გარეგნული დადასტურება, არამედ ჩვენი შინაგანი, საიდუმლო მოწოდება". გვწამს ღმერთი იმიტომ, რომ ჩვენ ის ვიცით ჩვენი უშუალო გამოცდილებით და არა ლოგიკური მტკიცებებით. აქ საჭიროა ერთმანეთისგან განვასხვავოთ "გამოცდილება" და "გამოცდილებები". უშუალო გამოცდილება შეიძლება არსებობდეს განსაკუთრებული გამოცდილებების გარეშე. მართლაცდა, ბევრია ისეთი, რომელმაც იწამა ღმერთი იმიტომ, რომ ჰქონდა ხილვა ან ზეციური ხმა ჩაესმა, როგორც ეს პავლე მოციქულის შემთხვევაში მოხდა, როდესაც დამასკოს გზაზე მიდიოდა (საქმე 9:1-9). თუმცა არიან ისეთებიც, რომელთაც არასოდეს ჰქონიათ ასეთი ტიპის განსაკუთრებული გამოცდილება, მაგრამ მთელი ცხოვრების განმავლობაში მაინც აქვთ ცოცხალი ღმერთის მთელი არსებით განცდა და ეს რწმენა უფრო ფუნდამენტურია მათთვის, ვიდრე ეჭვები. თუმცა ისინი ზუსტად ვერ მიუთითებენ ადგილსა და მომენტს ისე, როგორც ეს წმ. ავგუსტინეს, პასკალს ან ვესლის შეეძლოთ, მათ სრული დარწმუნებით შეუძლიათ განაცხადონ: მე პირადად ვიცნობ ღმერთს.
ამგვარია ღვთის არსებობის ძირითადი დამადასტურებელი უშუალო გამოცდილება (მაგრამ არა აუცილებლად გამოცდილებები). და მაინც, მაშინ, როცა შეუძლებელია ღვთიური რეალობის ლოგიკური დემონსტრირება, არსებობს გარკვეული "გზის მაჩვენებლები". როგორც ჩვენს გარემომცველ სამყაროში, ასევე თვით ჩვენშიც არის ფაქტები, რომლებიც ახსნას ითხოვს, მაგრამ აუხსნელი რჩება, თუ მთლიანად არ მივეცემით პიროვნული ღმერთის რწმენას. განსაკუთრებულ აღნიშვნას მოითხოვს "გზის სამი ასეთი მაჩვენებელი".
პირველი ჩვენს ირგვლივ არსებული სამყაროა. რას ვხედავთ? დიდ უწესრიგობასა და აშკარა ფლანგვას, ტრაგიკულ სასოწარკვეთილებასა და თითქოსდა, ერთი შეხედვით, უაზრო ტანჯვას. ნუთუ სულ ესაა ყველაფერი? რა თქმა უნდა, არა. თუ არსებობს "ბოროტის პრობლემა", ასევე არსებობს "სიკეთის პრობლემაც". საითაც არ უნდა გავიხედოთ, ვხედავთ არა მხოლოდ არეულობას, არამედ მშვენიერებასაც. თოვლის ფიფქში, ფოთოლში ან მწერში აღმოვაჩენთ სტრუქტურულ ნიმუშებს დახვეწილობისა და წონასწორობისა, რასაც ადამიანის მიერ შექმნილი ვერაფერი გაუტოლდება. არ უნდა გავასენტიმენტალოთ ასეთი რამეები, მაგრამ ამავე დროს ვერც უგულებელვყოფთ მათ. როგორ და რატომ გამოჩნდა ეს ნიმუშები? თუ მე ავიღებ ქარხნიდან ახლად გამოტანილი ბარათების შეკვრის ოთხ კომპლექტს, თანმიმდევრულად კოხტად დაწყობილს და შემდეგ დავიწყებ მათი ადგილების მონაცვლეობას, დავინახავთ რომ, რაც უფრო მეტად გადავანაცვლე ისინი, უფრო მეტად დაიკარგა თავდაპირველი წყობა და შეიცვალა უაზრო თანწყობით. მაგრამ სამყაროს შემთხვევაში პირიქით მოხდა. თავდაპირველი ქაოსიდან გაჩნდა მუდმივად მზარდი სირთულისა და აზრის ნიმუშები, რომელთა შორის ყველაზე რთული და აზრიანი თვით ადამიანია. პროცესი, რომელიც ბარათების შეკვრასთან დაკავშირებით ხდება, რატომ უნდა იყოს ზუსტად პირიქით სამყაროს შემთხვევაში? რა ან ვინ არის პასუხისმგებელი ამ კოსმოსური წესრიგისა და მოწყობისა? ასეთი კითხვები არ არის უგუნური. თვით გონება მიბიძგებს ვეძიო ახსნა, როდესაც ვასხვავებ სამყაროს მოწყობასა და აზრს.
აქ მოვიტანთ პრინც ვლადიმერ მონომახის, კიეველის სიტყვებს: "შეხედე, როგორი წესრიგითაა მოწყობილი ცა, მზე, მთვარე და ვარსკვლავები, სიბნელე და სინათლე, დედამიწა და წყლები მასზე, უფალო, შენი განგებულებით! შეხედე, როგორაა სხვადასხვა ცხოველი, ფრინველი და თევზი შემკობილი შენი მოსიყვარულე მზრუნველობით, უფალო! იმ საოცრებითაც აღფრთოვანებულნი ვართ, თუ როგორ შეჰქმენი კაცი მტვრისაგან და როგორი განსხვავებულია ადამიანთა სახეები: თუნდაც მთელს მსოფლიოში მცხოვრები ყველა ადამიანი ერთად შევკრიბოთ, მაინც არავის ექნება ერთი და იგივე გარეგნობა, არამედ ყველას, ღვთის ბრძნული განგებულების თანახმად, საკუთარი გარეგნობა აქვს. მოდით, განვცვიფრდეთ იმაზეც, თუ როგორ ტოვებენ ფრინველები თავიანთ სამოთხეს: ისინი არ რჩებიან ერთ ქვეყანაში, არამედ ყველანი, ძლიერებიცა და სუსტებიც, ღვთის ბრძანებით, სხვადასხვა ქვეყანაში, სხვადასხვა ტყესა და მინდორში მიფრინავს."
სამყაროში ამგვარი თანაარსებობა საზრისისა და დაბნეულობისა, მშვენიერებისა და უსარგებლობისა გვაძლევს ღვთისაკენ "გზის პირველ მაჩვენებელს".
მეორე მაჩვენებელს თვით ჩვენში ვპოულობთ. რატომ მაქვს გრძნობა მოვალეობისა და ზნეობრივი ვალდებულებისა, სიმართლისა და უსამართლობის გარჩევისა, სინდისისა, რომელიც განსხვავდება სიამოვნების მიღებისა და ტკივილის არიდების სურვილისაგან. და ეს სინდისი არ მეუბნება უბრალოდ დავემორჩილო იმ სტანდარტებს, რომელსაც სხვები მასწავლიან; ის პირადია. რატომ არის, რომ მე, ვინც ვიმყოფები დროსა და სივრცეში, აღმოვაჩენ ჩემს თავში იმას, რასაც ნიკოლას კაბასილასი "უსაზღვროს წყურვილს უწოდებს" ანუ წყურვილს იმისადმი,რაც უსაზღვროა? ვინ ვარ მე? რა ვარ მე?
ამ კითხვებზე პასუხი სულაც არ არის იოლი. ადამიანის პიროვნების საზღვრები უკიდურესად ფართოა; თითოეულმა ჩვენგანმა ძალიან ცოტა იცის საკუთარი ჭეშმარიტი და ღრმა "მეს" შესახებ. ჩვენი აღქმის გარეგნული და შინაგანი უნარების, მეხსიერების საშუალებითა და ქვეშეცნეულის ძალით დავხეტიალობთ სივრცეში, განვიფინებით დროში და დროისა და სივრცის მიღმა მარადიულობას ვწვდებით. "გულში უძირო სიღრმეებია,"- ადასტურებენ წმ. მაკარის ჰომილიები, - "ის მხოლოდ მცირე ჭურჭელია და, მიუხედავად ამისა, მასში არიან ურჩხულები და ლომები, შხამიანი ქმნილებები და ბოროტების მთელი საგანძური; იქ არის უხეში, უსწორმასწორო ბილიკები და პირდაფჩენილი უფსკრულები. იქ ასევე არის ღმერთი, არიან ანგელოზები, იქ მათი სამეფოა, მათი ნათელი, ასევე არიან მოციქულები, ზეციური ქალაქები და მადლის საგანძური, ყველაფერია იქ".
ამგვარად, ყოველ ჩვენგანს გულში აქვს "გზის მეორე მაჩვენებელი". რა მნიშვნელობა აქვს სინდისს? როგორ აიხსნება უსასრულობის გრძნობა? ჩემში არის რაღაც, რაც განუწყვეტლივ მაიძულებს საკუთარი თავის მიღმა ყურებას. ჩემში ვატარებ ინტერესის წყაროს, მუდმივი თვითტრანსცენდენტულობის წყაროს.
გზის მესამე მაჩვენებლის პოვნა შეიძლება სხვა ადამიანებთან ურთიერთობაში. თითოეული ჩვენგანისთვის მთელი ცხოვრების განმავლობაში შეიძლება მხოლოდ ერთხელ ან ორჯერ ყოფილა მოულოდნელი მომენტები აღმოჩენისა, როდესაც ჩვენს წინაშე გახსნილა უღრმესი არსება და ჭეშმარიტება სხვა ადამიანისა და განგვიცდია მისი შინაგანი ცხოვრება ისე, როგორც საკუთარი. ჭეშმარიტ პიროვნებასთან ამგვარი შეხვედრა კიდევ ერთი სახის ურთიერთობაა მასთან, ვინც ტრანსცენდენტული და დროის გარეშეა, მასთან, ვინც სიკვდილზე ძლიერია. სხვა ადამიანს მთელი გულით უთხრა: "მე შენ მიყვარხარ", იგივეა, რაც ვუთხრათ მას: "შენ არასოდეს მოკვდები". ასეთ წუთებში ვიცით, რომ არსებობს სიცოცხლე სიკვდილის მიღმა, არა არგუმენტებით, არამედ უშუალო რწმენით, ამგვარად, სხვებთან ურთიერთობებში, საკუთარი გამოცდილებიდან გამომდინარე, გვაქვს ტრანსცენდენტულობის განცდის მომენტები, რომლებიც მიღმური სამყაროს არსებობაზე მიუთითებენ. როგორ უნდა ვიყოთ ერთგული ამ მომენტებისა და მივცეთ მათ აზრი?
"გზის სამივე მაჩვენებელი:" გარემომცველ სამყაროში, შინაგან სამყაროსა და პიროვნებათაშორის ურთიერთობაში შეიძლება გამოდგეს როგორც ღვთის რწმენისაკენ სავალი გზა. ამ "გზის არც ერთი მაჩვენებელი” არ შეიცავს ლოგიკურ მტკიცებულებას. მაგრამ აქვს თუ არა მას ალტერნატივა? შეიძლება თუ არა ვთქვათ, რომ აშკარა წესრიგი სამყაროში უბრალო დამთხვევაა; რომ სინდისი მხოლოდ საზოგადოების სოციალური მდგომარეობის გაუმჯობესების შედეგია; და როდესაც სიცოცხლე ამ პლანეტაზე საბოლოოდ გაქრება, კაცობრიობის მთელი გამოცდილება და ჩვენი პოტენციური შესაძლებლობები ისე გაქრება, თითქოს ისინი არასოდეს არსებობდა? მგონია, რომ ასეთი პასუხი არა მხოლოდ არადამაკმაყოფილებელი და არაჰუმანური, არამედ უკიდურესად არაგონივრულიცაა.
ჩემთვის, როგორც ადამიანისთვის, დამახასიათებელია, ყველაფერში აზრიანი ახსნა-განმარტებების ძიება. და თუ ამას ვაკეთებ ცხოვრების წვრილმან საკითხებშიც კი, მით უმეტეს, ასე არ უნდა გავაკეთო, როცა საქმე უფრო მნიშვნელოვან საკითხებს ეხება? ღვთის რწმენა მეხმარება გავიგო, თუ რატომ უნდა იყოს სამყარო ისეთი, როგორიც არის - მშვენიერი და ამავე დროს მახინჯიც; რატომ უნდა ვიყო ისეთი, როგორიც ვარ - კეთილშობილიცა და ამავე დროს ცუდიც; რატომ უნდა მიყვარდეს სხვები და ვადასტურებდე მათ მარადიულ ფასეულობას. ყველაფერ ამის ასახსნელად ღვთის რწმენის გარდა სხვა განმარტებას ვერ ვხედავ. სწორედ ღვთის რწმენა და რამე სხვა მაძლევს საშუალებას ყველაფერში დავინახო აზრი, ყველაფერი დავინახო როგორც ერთმანეთთან კავშირში მყოფი ერთი მთლიანი, შევქმნა ერთი ბევრისაგან.
არსი და ენერგიები.
ღმერთის ჩვენთან ურთიერთობის ორი პოლუსის - უცნობისა და მაინც კარგად ნაცნობის, დაფარულისა და მაინც განცხადებულის-აღსანიშნავად მართლმადიდებლური ტრადიცია ასხვავებს, ერთი მხრივ, ღვთის არსსა და ბუნებას, ანუ მის შინაგან არსებას და, მეორე მხრივ, მის ენერგიებსა და მოქმედებას, ანუ მისი ძალის მოქმედებას.
"თავისი არსით ის ყველაფრის გარეთაა", - წერს წმინდა ათანასე,- "მაგრამ თავისი ძალის მოქმედებით ის ყველაფერშია". "ჩვენ ვიცით მისი არსი მისი ენერგიის საშუალებით," - ადასტურებს წმინდა ბასილი,"- "არავის არასოდეს უნახავს ღვთის არსი, მაგრამ გვწამს რომ ის არსებობს, რადგან განგვიცდია მისი ენერგიის გამოვლინება". ღვთის არსში იგულისხმება მისი მყოფობა ჩვენი გაგების მიღმა, მის ენერგიებში კი - მისი ჩვენთან ახლოს მყოფობა. რადგან ღმერთი საიდუმლოა, რომელიც ჩვენი გაგების მიღმაა, ვერასოდეს შევიცნობთ მის შინაგან არსებას, არც ამ ცხოვრებაში და არც მომავალ, საუკუნო ცხოვრებაში. თუ შევძლებდით ღვთიური არსის შემეცნებას, ეს ნიშნავს, რომ ჩვენ ისევე გვეცოდინებოდა ღმერთი, როგორც მან იცის საკუთარი თავი; ამას კი ვერასოდეს შევძლებთ, რადგან ის შემოქმედია, ჩვენ კი - ქმნილებები. ღვთის შინაგანი არსი სამუდამოდ ჩვენი წვდომის მიღმაა, მაგრამ მისი ენერგიები, მადლი, სიცოცხლე და ძალა მთელ სამყაროს აღავსებს და უშუალოდ მისაწვდომია ჩვენთვის.
ასე რომ არსი აღნიშნავს ღვთის უკიდურეს ტრანსცენდენტულობას; ენერგიები კი - მის იმანენტურობასა და ყველგანმყოფობას. როდესაც მართლმადიდებლები საღვთო ენერგიებზე საუბრობენ, ღვთისაგან ემანაციას არ გულისხმობენ, არც რაღაც "შუალედურს" ღმერთსა და ადამიანს შორის ან ,,რაღაც ნივთიერს", "საჩუქარს", რომელსაც ღმერთი გვაძლევს. პირიქით, ეს ენერგიები თვით ღმერთია თავისი მოქმედებითა და თვითგამოვლენით. როდესაც ადამიანმა იცის ან მონაწილეობს საღვთო ენერგიებში, მან ჭეშმარიტად იცის ანუ მონაწილეობს თვით ღმერთში, რამდენადაც ეს ქმნილებისთვისაა შესაძლებელი. მაგრამ ღმერთი ღმერთია და ჩვენ ვართ ადამიანები და ამიტომ არ შეგვიძლია ისევე ვფლობდეთ მას, როგორც ის გვფლობს ჩვენ.
არასწორი იქნებოდა გვეფიქრა, რომ "ენერგიები" რაღაც "ნივთიერია", რომელსაც ღმერთი გვაძლევს, ასეთივე შეცდომა იქნებოდა ამ ენერგიების ღვთის "ნაწილად" მიჩნევა. ღმერთი არის მარტივი და დაუნაწევრებელი და არა აქვს ნაწილები. არსი აღნიშნავს მთლიან ღმერთს, როგორიც თითონ არის; ენერგიები აღნიშნავს მთლიან ღმერთს, როგორიც მოქმედებაშია. ღმერთი თავისი მთლიანობით სრულიად არის წარმოდგენილი მის ენერგიებში. ამგვარად, არსისა და ენერგიების განსხვავება საშუალებას გვაძლევს განვაცხადოთ, რომ მთლიანი ღმერთი მიუწვდომელია და ამავდროულად მთლიანმა ღმერთმა სიყვარულის გამო თავისი თავი ადამიანისათვის მისაწვდომი გახადა.
ღვთიურ არსსა და ღვთიურ ენერგიებს შორის ასეთი განსხვავების საფუძველზე შეგვიძლია დავადასტუროთ, რომ შესაძლებელია, ღმერთსა და კაცს შორის პირდაპირი მისტიკური ერთობა, რასაც ბერძენი მამები ადამიანის theosis-ს, მის "განღმრთობას" უწოდებენ. მაგრამ ამავე დროს გამოვრიცხავთ ამ ორს შორის რაიმე პანთეისტურ გაიგივებას, რადგან ადამიანი მონაწილეობს ღვთის ენერგიებში და არა არსში, მათ შორის არის ერთობა, მაგრამ არა შერევა ან აღრევა. თუმცა ღვთიურთან "გაერთიანებული" ადამიანი მაინც ადამიანად რჩება, ის ამ დროს კი არ შთაინთქმება ან ქრება, არამედ მასა და ღმერთს შორის მუდმივად არსებობს "მე-შენ" ურთიერთობა, როგორც პიროვნებისა პიროვნებასთან.
ასეთია ჩვენი ღმერთი: შეუცნობადი თავისი არსით და ამავე დროს შეცნობადი თავისი ენერგიებით; ის ყველაფერ იმის მიღმა და მაღლაა, რაც შეგვიძლია ვიფიქროთ და გამოვხატოთ მის შესახებ და მაინც, უფრო ახლოსაა ჩვენთან, ვიდრე ჩვენი საკუთარი გული. აპოფატიკური გზით ნამსხვრევებად ვაქცევთ ყველა კერპს ანუ გონებრივ წარმოდგენებს, რასაც მის შესახებ ვაყალიბებთ, რადგან ვიცით, რომ ეს ყველაფერი არ არის ღირსი მისი აღმატებული დიდებულებისა. ამავე დროს ჩვენი ლოცვითა და აქტიური ამქვეყნიური მსახურებით ყოველ წუთში აღმოვაჩენთ მის საღვთო ენერგიებს, მის უშუალო მყოფობას ყოველ პიროვნებაში და ყველაფერში, რაც ჩვენს ირგვლივაა. ყოველდღიურად, ყოველ საათში ვეხებით მას. როგორც ფრანსის ტომპსონმა თქვა: ჩვენ "არა ვართ უცხო მიწაზე". ყველაფერი ჩვენს ირგვლივ "ჩინებული და საუცხოოა":
ო, უხილავო სამყაროვ, ჩვენ გხედავთ შენ,
ო, მიუწვდომელო სამყაროვ, ჩვენ გეხებით შენ,
ო, შეუცნობადო სამყაროვ, ჩვენ გიცნობთ შენ
მოუხელთებელო, ჩვენ მოგიხელთებთ შენ.
იოანე სკოტ ერიუგენას სიტყვებით, "ყოველი ხილული თუ უხილავი ქმნილება ღვთის განცხადებაა". "ქრისტიანია ის, ვინც საითაც არ უნდა იხედებოდეს, ყველგან ღმერთს ხედავს და მისით ხარობს". უმიზეზოდ არ მიაწერდნენ პირველი ქრისტიანები ქრისტეს შემდეგ გამონათქვამს: "ასწიე ქვა და შენ მიპოვნი მე იქ; გაჭერი შეშა ორად და მე ვიქნები იქ".
Комментариев нет:
Отправить комментарий