IV თავი
ღმერთი - როგორც ადამიანი.
"ღმერთი იყო ქრისტეს თანა, სოფელი დააგო თავსა თვისსა"
(2კორ. 5:19)
"გწყუროდეს ქრისტე და ის დაგარწყულებს თავისი სიყვარულით"
წმ. ისააკ ასური
აბბა ისააკმა თქვა: "ერთხელ აბბა პიმენთან ვიყავი, როდესაც ის ექსტაზის მდგომარეობაში იყო. რადგან ჩვეულებრივ გულახდილად ვესაუბრებოდი ხოლმე, მეტანია გავუკეთე და ვკითხე: "მითხარი, სად იყავი ახლა?" მას არ უნდოდა ეთქვა თუ სად იყო, მაგრამ ჩემი დაჟინებული თხოვნის შემდეგ მიპასუხა: "ჩემი ფიქრები იყო მაცხოვრის ჯვართან მდგომარე, მგლოვიარე წმ. მარიამ ღვთისმშობელთან და ნეტავი ყოველთვის შემეძლოს იმდენი ტირილი, რამდენიც მაშინ მან იტირა."
უდაბნოს მამების გამონათქვამები .
ქრისტე, ჩვენი თანამგზავრი.
The Waste Land-ის დასასრულს ტ.ს. ელიოტი წერს:
"ვინ არის ის მესამე, ვინც ყოველთვის გვერდით მოგყვება?
თითქოს მხოლოდ მე და შენ მივდივართ,
მაგრამ როდესაც გავხედავ თეთრ გზას
ყოველთვის ვიღაც მესამის ნაკვალევს ვხედავ შენს გვერდით..."
შენიშვნებში ელიოტი განმარტავს, რომ გულისხმობს ამბავს, რომელსაც შაკლეტონის ექსპედიციის შესახებ ყვებოდნენ: მკვლევართა ჯგუფი, ძალების უკიდურესად დაძაბვის დროს, გამუდმებით გრძნობდა, რომ მათთან ერთად იყო კიდევ ვიღაც, ვინც ნამდვილად შეიძლებოდა ჯგუფის წევრად ჩაეთვალად. შაკლეტონის ექსპედიციამდე დიდი ხნით ადრე, ბაბილონის მეფე ნაბუქოდონორსაც ჰქონდა მსგავსი განცდა: "აჰა, ოთხ ხელ-ფეხ გახსნილ კაცს ვხედავ, შუაგულ ცეცხლში მიმოდიან ისინი უვნებელად, მეოთხე, შესახედაობით ღმერთის შვილს ჰგავს". (დანიელი 3:92).
ასეთი მნიშვნელობა აქვს ჩვენთვის იესო მაცხოვარს, ის ყოველთვის გვერდით მოგვყვება ძალების უკიდურესი დაძაბვისას, ყინულის უდაბნოში თუ ცეცხლის ღუმელში. თითოეული ჩვენგანისადმი, უდიდესი მარტოობის ან განსაცდელის ჟამს შეიძლება ითქვას: შენ არა ხარ მარტო, შენ გყავს თანამგზავრი.
წინამდებარე თავი დავასრულეთ ადამიანის ღმერთისაგან გაუცხოებისა და განდევნის შესახებ საუბრით. ვნახეთ თუ როგორ შექმნა ცოდვამ, პირველქმნილმა და პიროვნულმა, ნაპრალი, რომლის გამთელება ადამიანს საკუთარი ძალისხმევით, დახმარების გარეშე არ შეუძლია. შემოქმედისაგან მოწყვეტილ, მოყვასისაგან განცალკევებულ, შინაგანად დანაწევრებულ ადამიანს არ ჰქონდა საკუთარი თავის განეკურნების ძალა. ვნახეთ ასევე, თუ როგორ ვერ დარჩებოდა წმ. სამება, როგორც პიროვნული სიყვარულის ღმერთი, ადამიანის ტანჯვისადმი ინდიფერენტული. რა საზომს აღწევს ამ ტანჯვაში საღმრთო მონაწილეობა და თანაგანცდა?
ამაზე ვუპასუხებთ, რომ საღმრთო თანაგანცდა უკიდურეს შესაძლებელ საზომს აღწევს. რადგან ადამიანს არ შეეძლო ღმერთთან მისვლა, ღმერთი მივიდა ადამიანთან და გააიგივა თავი მასთან. მარადიული ლოგოსი ძე ღვთისა გახდა, სამების მეორე პირი გახდა ჭეშმარიტი კაცი, ერთი ჩვენთაგანი; მან განკურნა და აღადგინა ადამიანური ბუნება მისი მთლიანად გათავისებით. მრწამსის სიტყვებით თუ ვიტყვით: "მრწამს... ერთი უფალი იესო ქრისტე... ღმერთი ჭეშმარიტი ღვთისაგან ჭეშმარიტისა, ერთარსი მამისა... რომელი ჩვენთვის კაცთათვის და ჩვენისა ცხოვრებისათვის გარდამოხდა ზეცით და სულისაგან წმიდისა და მარიამისაგან ქალწულისა და განკაცნა...". უფალი იესო ქრისტე ჩვენი თანამგზავრია ყინულსა და ცეცხლში. ის, ვინც ხორცნი შეისხნა ქალწულისაგან, სამების ერთ-ერთი წევრი და მაინც ერთი ჩვენთაგანი, ჩვენი ღმერთი და მაინც ჩვენი ძმა.
უფალო იესო, შეგვიწყალე.
წინამდებარე თავებში ვისაუბრეთ იესოს ლოცვის ტრინიტარული მნიშვნელობის შესახებ, "უფალო იესო ქრისტე, ძეო ღვთისაო, შემიწყალე მე ცოდვილი." მოდით ახლა ვნახოთ თუ რას გვეუბნება ეს ლოცვა იესო ქრისტეს განკაცებისა და ჩვენი განკურნების შესახებ მისით და მასში.
იესოს ლოცვაში ორი უკიდურესი "პოლუსია". "უფალი... ძე ღვთისა": ლოცვაში ჯერ საუბარია ღმერთის დიდების შესახებ, ის მიმართავს იესოს როგორც მთელი ქმნილების უფალსა და მარადიულ ძეს. დასკვნით ნაწილში კი ლოცვა უკვე ჩვენი ცოდვილი მდგომარეობისაკენაა მიმართული, - ადამის დაცემის ძალითა და ჩვენი პიროვნული ცოდვილი მოქმედებების გამო ცოდვილებისა: "... მე ცოდვილი". (სიტყვა სიტყვითი მნიშვნელობით ბერძნული ტექსტი უფრო მეტყველია, რომელიც ამბობს "მე (კონკრეტული) ცოდვილი", თითქოს მხოლოდ მე ვიყო ცოდვილი).
ასე რომ, ლოცვა იწყება თაყვანისცემითა და მთავრდება სინანულით. ვინ ან რამ უნდა შეარიგოს საღმრთო დიდებისა და ადამიანური ცოდვილობის ეს ორი უკიდურესობა? ლოცვაში სამი სიტყვაა, რომლებიც ამ კითხვას პასუხს სცემენ. პირველია "იესო", პიროვნული სახელი, რომელიც ქრისტეს მიენიჭა ყოვლადწმინდა ღმრთისმშობელისაგან მისი კაცობრივი შობის შემდეგ. ეს სახელი ნიშნავს მაცხოვარს, როგორც ანგელოზმა ქრისტეს მამობილს, წმ. იოსებს აუწყა: "... და უწოდიან სახელი მისი იესო, რამეთუ მან იხსნეს ერი თვისი ცოდვათა მათთაგან." (მათე 1:21).
მეორე სიტყვაა "ქრისტე", ებრაული "მესიის" ბერძნული შესატყვისი, რაც ცხებულს ნიშნავს, ცხებულს სულიწმიდით. ძველი აღთქმის ებრაელი ხალხისათვის მესია იყო მომავალი გამომხსნელი, მომავალი მეუფე, ვინც სულიწმიდის ძალით მათ მტრებისაგან გაათავისუფლებდა.
მესამე სიტყვაა "შეწყალება", ტერმინი, რომელიც მოქმედ სიყვარულს ნიშნავს. მოქმედ სიყვარულს მოაქვს მიტევება, გათავისუფლება და გამთლიანება. შეწყალება ნიშნავს სხვის გათავისუფლებას დანაშაულებისაგან, რომელსაც ის თავისი ძალისხმევით ვერ აღხოცავს, გათავისუფლებას ვალებისაგან, რომლებსაც თვითონ ვერ გადაიხდის, განკურნებას ავადმყოფობებისაგან, რომლებისგანაც ის დაუხმარებლად ვერ განიკურნება. ამას გარდა, ტერმინი "წყალობა" ნიშნავს, რომ ეს ყველაფერი ადამიანს ენიჭება როგორც საჩუქარი: ვინც შეწყალებას ითხოვს, არა აქვს პრეტენზია იმის მიმართ, ვისაც სთხოვს და უფლებები, რომლების დაცვაც შეიძლება მოითხოვოს.
იესოს ლოცვა აღიშნავს ადამიანის პრობლემასაც და ღმერთის მიერ მის გადაწყვეტასაც. იესო მაცხოვარი, ცხებული მეფეა, ვისაც შეუძლია შეწყალება. მაგრამ ეს ლოცვა ამაზე მეტსაც გვეუბნება თვით იესოს პიროვნების შესახებ. მას მიმართავს როგორც "უფალს" და "ძე ღვთისას": აქ ლოცვა საუბრობს მის ღმერთმთავარზე, მის ტრანსცედენტულობასა და მარადიულობაზე. მაგრამ ლოცვაში მას ასევე ეწოდება ,,იესო”, პირადი სახელი, რომელიც დედამ და მამობილმა დაარქვეს ბეთლემში მისი კაცობრივად შობის შემდეგ. ასე რომ, ლოცვა საუბრობს მის კაცობრივებაზეც, მისი ადამიანად დაბადების რეალობაზე.
ამგვარად, იესოს ლოცვა დადასტურებაა რწმენისა, რომ იესო ქრისტე ჭეშმარიტად ღმერთი და სრული ადამიანია. ის არის თეანთროპოსი (Theanthropos) ანუ "ღმერთ-კაცი", ვინც გვიხსნის ცოდვებისაგან სწორედ იმიტომ, რომ ერთდროულად ღმერთიცაა და კაციც. ადამიანი ვერ მივიდა ღმერთთან და ამიტომ ღმერთი მივიდა ადამიანთან იმით, რომ თვითონ გახდა ადამიანი. თავისი "გახელებული" სიყვარულით ღმერთი უერთდება ქმნილებას ყველა შესაძლო ერთობას შორის უახლოესით, ხდება ის, ვინც მან თვით შექმნა. ღმერთი, როგორც კაცი მედიატორის იმ როლს ასრულებს, რომელზეც ადამიანმა პირველქმნილი ცოდვით უარი თქვა. იესო მაცხოვარი ხიდია ღმერთსა და კაცს შორის არსებულ უფსკრულზე გადებული, რადგან ის ერთდროულად ღმერთიცაა და კაციც. როგორც წინასაშობაო მართლმადიდებლურ საგალობელშია: "ზეცა და დედამიწა შეერთდა დღეს, რადგან ქრისტე იშვა, ღმერთი ჩამოვიდა მიწაზე და კაცი ავიდა ზეცაში". (სადღესასწაულო).
ამგვარად, განკაცება ღმერთის უმაღლესი გამომხსნელი აქტია, რომელიც ჩვენს მასთან ურთიერთობას აღადგენს. მაგრამ რა იქნებოდა, ცოდვით დაცემა რომ არასოდეს მომხდარიყო? თუ ადამიანი არასოდეს შესცოდავდა, მაინც აირჩევდა ღმერთი კაცად გახდომას,? განკაცება დაცემული ადამიანის მძიმე მდგომარეობაზე პასუხია თუ ღმერთის მარადიული განზრახვის ნაწილი? სხვა კუთხით ხომ არ უნდა შევხედოთ ცოდვით დაცემის ფაქტს და განკაცების აქტი დავინახოთ როგორც ადამიანის ჭეშმარიტი მიზნის განხორციელება?
ჩვენს ამჟამინდელ მდგომარეობაში შეუძლებელია რაიმე საბოლოო პასუხი გავცეთ ამ ჰიპოთეზურ შეკითხვას. რადგან ცოდვით დაცემის მდგომარეობაში ვცხოვრობთ, არ გვაქვს უნარი ნათლად წარმოვიდგინოთ თუ როგორი იქნებოდა ღმერთის კაცობრიობისადმი დამოკიდებულება ცოდვით დაცემა რომ არ მომხდარიყო. აქედან გამომდინარე, ქრისტიანი მწერლები უმეტეს შემთხვევაში ღმერთის განკაცების შესახებ განსჯისას ადამიანის დაცემული მდგომარეობის კონტექსტით შემოიფარგლებიან. მაგრამ მათ შორის ზოგიერთმა გარისკა უფრო ფართო თვალსაზრისით განეხილა განკაცება. მათ შორის ყველაზე ღირსშესანიშნავნი არიან წმ. ისააკ ასური და წმ. მაქსიმე აღმსარებელი აღმოსავლეთში და დანს სკოტუსი დასავლეთში. განკაცება, წერს წმ. ისააკ ასური, ყველაზე კურთხეული და სასიხარულო რამაა, რაც კაცობრიობას შეიძლებოდა შემთხვეოდა. განა სწორი იქნებოდა თუ ამ სასიხარულო მოვლენის მოხდენის მიზეზს მივაწერდით იმას, რაც შეიძლებოდა არასოდეს მომხდარიყო და მართლაც არასოდეს არ უნდა მომხდარიყო? ნამდვილად, გვარწმუნებს წმ. ისააკი, ის, რომ ღმერთი იღებს კაცობრივ ბუნებას, უნდა გავიგოთ არა მხოლოდ როგორც კაცობრივი ბუნების თავდაპირველ მდგომარეობაში აღდგენის ფაქტი და ადამიანის ცოდვაზე პასუხი, არამედ უპირველესად როგორც ღმერთის სიყვარულის გამოვლინება და მისი ბუნების გამოხატულება. ცოდვით დაცემა რომც არ ყოფილიყო, ღმერთი, თავისი უსაზღვრო სიყვარულის გამო მაინც აირჩევდა განკაცებას და ამგვარად გაიგივებას ქმნილებასთან.
განკაცების ამგვარი ხედვა ბევრად უფრო მეტ მნიშვნელობას სძენს მას, ვიდრე ცოდვის დაცემის შედეგების გაუქმება და ადამიანის იმ თავდაპირველ მდგომარეობაში აღდგენაა, რომელიც მას სამოთხეში ჰქონდა. ღმერთის განკაცება კაცობრიობის ისტორიაში ახალი ეტაპის დასაწყისია და არა უბრალოდ წარსულთან დაბრუნება. განკაცებას ადამიანი ახალ სიმაღლეზე აჰყავს, რომელიც მის თავდაპირველ მდგომარეობაზე მაღალია. მხოლოდ იესო ქრისტეში ცხადდება სრულად ადამიანური ბუნების შესაძლებლობები; მის კაცობრივ შობამდე ჩვენთვის დაფარული იყო პიროვნულობის ჭეშმარიტი აზრი. როგორც წმ. ბასილი დიდი წერს, ქრისტეს შობა "მთელი კაცობრიობის დაბადებაა". ქრისტე პირველი სრულყოფილი კაცია არა პოტენციური აზრით, როგორიც უმანკო ადამი იყო ცოდვით დაცემამდე, არამედ სრულად განხორციელებული "მსგავსების" აზრით. განკაცება არა უბრალოდ პირველქმნილი ცოდვის შედეგების მოსპობის გზაა, არამედ არსებითი ეტაპია ადამიანის სვლაში ღმერთის ხატებიდან მსგავსებისაკენ. ღმერთის ჭეშმარიტი ხატი და მსგავსი თვითონ ქრისტეა და ამგვარად, ადამიანის ღმერთის ხატებად შექმნის პირველივე წუთიდანვე გარკვეული აზრით უკვე ნაგულისხმევი იყო ქრისტეს განკაცება. ასე რომ, განკაცების ჭეშმარიტი მიზეზი არა ადამიანის ცოდვილობა, არამედ მისი ცოდვით დაცემამდელი ბუნებაა, რომელიც ღმერთის ხატებად შეიქმნა და მასთან ერთობის უნარი აქვს.
ორი და მაინც ერთი.
ღმერთის განკაცების მართლმადიდებლური რწმენა შეჯამებულია წმ. რომანოზ მელოდოსის საშობაო საგალობელში: "ახალშობილი ყრმა, წინა საუკუნეთა ღმერთი". ეს მოკლე ფრაზა სამ მტკიცებულებას შეიცავს:
1. იესო ქრისტე სრულად და მთლიანად ღმერთია;
2. იესო ქრისტე სრულად და მთლიანად კაცია;
3. იესო ქრისტე ერთი პიროვნებაა და არა ორი
მსოფლიო საეკლესიო კრებებმა დეტალურად განიხილეს და დაადასტურეს ეს დებულებები. პირველი ორი კრება განიხილავდა სამების, ხოლო ბოლო ხუთი კი განკაცების დოგმატს.
მესამე კრება (ეფესო, 431) აცხადებს, რომ ქალწული მარიამი ღმერთის მშობელია, "ღვთისმშობელი" ანუ "დედა ღვთისა". ამ წოდების შინაარსი შეეხება არა უპირველესად ქალწულ მარიამს, არამედ იესო ქრისტეს: ღმერთი იშვა. ქალწული დედაა არა ადამიანი პიროვნებისა, რომელიც ლოგოსის საღმრთო პიროვნებასთანაა შეერთებული, არამედ ერთი განუყოფელი პიროვნებისა, ვინც ერთდროულად ღმერთიცაა და კაციც.
მეოთხე მსოფლიო კრებამ (ქალკედონი, 451) განაცხადა, რომ იესო ქრისტეში ორი ბუნებაა, ერთი ღვთაებრივი და მეორე ადამიანური. თავისი ღვთაებრივი ბუნებით ქრსიტე მამა ღმერთის "ერთარსია" (homoousios), ადამიანური ბუნებით კი ჩვენი - ადამიანების. ღვთაებრივი ბუნებით ის სრულად და მთლიანად ღმერთია: სამების მეორე პირი, ერთადერთი, "მხოლოდშობილი" და მარადიული ძე მარადიული მამისა, მამისაგან შობილი უწინარეს ყოველთა საუკუნეთა. ადამიანური ბუნებით კი ის სრულად და მთლიანად კაცია: შობილი ბეთლემში ქალწულ მარიამისაგან როგორც ჩვილი, მას არა მხოლოდ ადამიანის სხეული, არამედ სული და ინტელექტიც ადამიანური აქვს. თუმცა განკაცებული ქრისტე "ორი ბუნებით" არსებობს, ის ერთი, განუყოფელი პიროვნებაა და არა ორი, რომლებიც ერთ სხეულში თანაარსებობენ.
მეხუთე მსოფლიო კრება (კონსტანტინეპოლი, 553), ავითარებდა მესამე მსოფლიო კრებაზე გამოითქვმულ აზრს და ასწავლიდა, რომ "სამების ერთ-ერთმა წევრმა ხორციელად იტანჯა". ისევე, როგორც სრული უფლება გვაქვს ვთქვათ, რომ ღმერთი იშვა, ასევე უფლებამოსილი ვართ ვამტკიცოთ, რომ ღმერთი მოკვდა. რა თქმა უნდა ვაკონკრეტებთ, რომ ამას განკაცებულ ღმერთზე ვამბობთ. ღმერთი თავისი ტრანსცედენტულობის გამო არც იშვება და არც კვდება, არამედ ეს ყველაფერი განკაცებულმა ლოგოსმა განიცადა.
მეექვსე კრებამ (კონსტანტინეპოლი, 680-1) მიიღო მეოთხე კრების დადგენილება და დაადასტურა, რომ ისევე, როგორც ქრიტეს ორი, ღვთაებრივი და ადამიანური ბუნება აქვს, ასევე, მას ნებაც ორი აქვს: ღვთაებრივი და ადამიანური; თუ მას არ ექნებოდა ისეთივე ადამიანური ნება, როგორიც ჩვენ, არ იქნებოდა ნამდვილი ადამიანი. თუმცა, ეს ორი ნება ერთმანეთს არ ეწინააღმდეგება და არ უპირისპირდება, რადგან მასში ადამიანური ნება ყოველთვის ნებაყოფლობით ექვემდებარება საღმრთო ნებას.
მეშვიდე კრებამ (ნიკეა, 787) დაადასტურა წინამდებარე ოთხი კრების დადგენილებები და განაცხადა, რომ რადგან ქრისტე გახდა ჭეშმარიტი ადამიანი, კანონიერი იქნებოდა მისი სახის წმ. ხატებზე გამოხატვა და რადგან ის ერთი პიროვნებაა და არა ორი, ხატებზე გამოსახულია არა მისი ღვთაებრივისაგან განცალკევებული ადამიანური ბუნება, არამედ განკაცებული მარადიული ლოგოსის ერთი პიროვნება.
ამგვარად, სამების დოგმატისა და განკაცების დოგმატის ტექნიკურ ფორმულირებებს შორის განსხვავებაა. წმ. სამების შემთხვევაში ვადასტურებთ, რომ მის სამ პირში არის ერთი არსი ანუ ბუნება და ამ არსის განსაკუთრებული ერთობის ძალით სამების პირებს მხოლოდ ერთი ნება ანუ ენერგია აქვთ. მეორე მხრივ, განკაცებულ ქრისტეს ორი ბუნება აქვს, საღმრთო და ადამიანური, მაგრამ ის მხოლოდ ერთი პიროვნებაა, განკაცებული მარადიული ლოგოსი. მაშინ, როდესაც წმ. სამების სამ პირს მხოლოდ ერთი ნება და ენერგია აქვთ, განკაცებული ქრისტეს ერთ პიროვნებას აქვს ორი ნება და ენერგია, რომლებიც შესაბამისად მის ორ ბუნებაზე არიან დამოკიდებულნი. განკაცებულ ქრისტეში ორი ბუნებისა და ორი ნების არსებობა არ არღვევს მისი პიროვნების მთლიანობას: ყველაფერი, რასაც ამბობს, ასრულებს ან განიცდის ქრისტე, უნდა მიეწეროს ერთი და იმავე პიროვნულ სუბიექტს, მარადიულ ძე ღვთისას, ვინც სივრცესა და დროში დაიბადა როგორც ადამიანი.
მსოფლიო საეკლესიო კრებების განსაზღვრებებს ქრისტეს, როგორც ღმერთისა და კაცის შესახებ, საფუძვლად უდევს ჩვენს ცხონებასთან დაკავშირებული ორი ძირითადი პრინციპი. პირველია ის, რომ მხოლოდ ღმერთს შეუძლია გვაცხოვნოს. წინასწარმეტყველი, მასწავლებელი ან წმინდანი ვერ გამოიხსნის სამყაროს. მაშასადამე, თუ ქრისტე უნდა იყოს ჩვენი მაცხოვარი, ის უნდა იყოს სრულად და მთლიანად ღმერთი. მეორეა ის, რომ ადამიანისათვის გამოხსნა მისაწვდომი უნდა იყოს. ჩვენ კი, ადამიანებს, მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეგვიძლია ვეზიაროთ იმას, რაც მან ჩვენთვის გააკეთა, თუ ქრისტე ისევე სრულად და მთლიანად კაცია, როგორც ჩვენ.
მაშასადამე, გამოხსნის დოგმატისათვის ფატალური იქნებოდა თუ არიანელების მსგავსად ქრისტეს ნახევრადღმერთად მივიჩნევდით, რომელიც ადამიანურობასა და ღვთაებრივობას შორის გაურკვეველ შუალედურ მდგომარეობაში იმყოფება. გამოხსნის ქრისტიანული დოგმატი ითხოვს, რომ მაქსიმალისტები ვიყოთ. არ უნდა ვიფიქროთ ქრისტეზე, რომ ის ორმოცდაათი პროცენტი ღმერთი და ორმოცდაათი პროცენტი ადამიანია. ის ასი პროცენტი ღმერთი და ასი პროცენტი ადამიანია. წმ. ლეო დიდის ეპიგრამატულ გამონათქვამში ის არის totus in suis, totus in nostris (სრული იმაში, რაც მისი საკუთარია და სრული იმაში რაც ჩვენია).
სრული იმაში რაც მისი საკუთარია: ჩვენთვის იესო ქრისტე ფანჯარაა ღვთაებრივ სამყაროში, საიდანაც ვხედავთ თუ ვინ არის ღმერთი. "ღმერთი არავინ სადა იხილა; მხოლოდ-შობილმან ძემან, რომელი იყო წიაღთა მამისათა, მან გამოთქუა". (იოანე 1:18).
სრული იმაში, რაც ჩვენია: იესო ქრისტე მეორე ადამია და გვიჩვენებს ჩვენი ადამიანური პიროვნულობის ჭეშმარიტ ხასიათს. მხოლოდ ღმერთია სრულყოფილი ადამიანი.
ვინ არის ღმერთი? ვინ ვარ მე? იესო ქრისტე გვპასუხობს ამ ორივე შეკითხვაზე.
გამოხსნა, როგორც გაზიარება.
გამოხსნის ქრისტიანული აზრი ყველაზე საუკეთესოდ შეიძლება შეჯამდეს გაზიარების, სოლიდარობისა და გაიგივების ტერმინებში. გაზიარების ცნება გასაღებია სამება ღმერთისაც და განკაცებული ღმერთის დოგმატისათვისაც. სამების დოგმატი ამტკიცებს, რომ ისევე, როგორც ადამიანი ნამდვილი პიროვნებაა მხოლოდ მაშინ, როდესაც ის სხვებთანაა ურთიერთობაში, ასევე ღმერთი არა ერთი, მარტომყოფი პიროვნებაა, არამედ სამი, რომლებიც ერთმანეთის ცხოვრებას ეზიარებიან სრულყოფილი სიყვარულით. განკაცებაც ასევე თანაბარია გაზიარების ანუ მონაწილეობის დოგმატისა. ქრისტე სრულიად ეზიარება იმას რაც ჩვენ ვართ და ამგვარად ჩვენც შესაძლებლობას გვაძლევს ვეზიაროთ იმას, რაც ის არის, მის საღმრთო სიცოცხლესა და დიდებას. ის გახდა ჩვენი მსგავსი, რომ ჩვენც გავეხადეთ თავისი მსგავსი.
წმ. პავლე მოციქული მეტაფორულად გამოხატავს ამ აზრს სიმდიდრისა და სიგლახაკის ტერმინებში: "რამეთუ იცით მადლი იგი უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესი, რამეთუ თქუენთვის დაგლახაკნა მდიდარი იგი, რაითა თქუენ მისითა მით სიგლახაკითა განმჰდიდრდეთ". (2კორ. 8:9). ქრისტეს სიმდიდრე მისი მარადიული დიდებაა, ხოლო სიგლახაკე კი მისი სრული გაიგივება ჩვენს დაცემულ ადამიანურ მდგომარეობასთან. მართლმადიდებლური საშობაო საგალობლის სიტყვებით: "ეზიარე სრულად ჩვენს სიგლახაკეს და ამით განაღმრთე ჩვენი მიწიერი ბუნება შენი მასთან შეერთებითა და მასში მონაწილეობით". (სადღესასწაულო). ქრისტე ეზიარება ჩვენს სიკვდილს, ჩვენ კი - მის სიცოცხლეს; ის "წარმოიცარიელებს თავს" და ჩვენ "აღვმაღლდებით" (ფილიპ. 2:5-9). ღმერთის გარდამოსვლა შესაძლებელს ხდის ადამიანის ზეცად აღსვლას. წმ. მაქსიმე აღმსარებელი წერს: უსასრულო, ენით გამოუთქმელად შემოისაზღვრავს თავს, ხოლო სასრული კი უსასრულობამდე იზრდება". (წმ. მაქსიმე აღმსარებელი, წერილი 21)
ქრისტემ საიდუმლო სერობაზე ამბობს: "და მე დიდებაი, რომელი მომეც მე, მივეც მათ, რაითა იყვნენ ერთ, ვითარცა ჩვენ ერთ ვართ. მე მათ შორის, და შენ ჩემ თანა, რაითა იყვნენ სრულ ერთობითა" (იოანე 17:22-23). ის საშუალებას გვაძლევს ვეზიაროთ მამის საღმრთო დიდებას. ის არის ჩვენი დამაკავშირებელი მამასთან და მასთან შეხვედრის ადგილია: რადგან ის კაცია, ჩვენ და ის ერთნი ვართ, ხოლო რადგან ის ღმერთიცაა, ის და მამა ერთნი არიან. ამგვარად, მისით და მასში ჩვენ ერთნი ვხდებით ღმერთთან და მამის დიდება ჩვენი დიდება ხდება. ღმერთის განკაცება გზას უხსნის ადამიანის განღმრთობას. უფრო ზუსტად, განღმრთობა არის "გაქრისტევება": საღმრთო მსგავსება, რომლის მისაღწევადაც მოწოდებულნი ვართ, ქრისტეს მსგავსებაა. იესოს, ღმერთკაცის მეშვეობით ვხდებით ჩვენ "გაღვთიურებულები", "საღმრთო ბუნების ზიარები" (2 პეტრე 1:4). ქრისტე, ბუნებით ღმერთის ძე, კაცობრივ ბუნებას იღებს და ჩვენ ღმერთის ძეები ვხდებით მადლით. მამა ღმერთის მიერ "ნაშვილები" ვართ ქრისტეში და ღმერთის შვილები ვხდებით მის ძეში.
გამოხსნის ცნება, როგორც გაზიარებისა, განკაცებასთან დაკავშირებით ორ რამეს გულისხმობს. პირველია, რომ ქრისტემ მიიღო არა მხოლოდ ისეთი ადამიანური სხეული, როგორც ჩვენ გვაქვს, არამედ ადამიანური სულიც, გონებაცა და სამშვინველიც. როგორც ვნახეთ (გვ. 58), ცოდვის სათავე არა ფიზიკურ, არამედ სულიერ სფეროშია მაშასადამე, ადამიანის ის ასპექტი, რომელიც გამოხსნას საჭიროებს არა უპირველესად მისი სხეული, არამედ მისი ნება და ზნეობრივი არჩევანის სფეროა. ქრისტეს ადამიანური გონება რომ არ ჰქონოდა, ფაქტიურად ნიადაგი გამოეცლებოდა გამოხსნის მეორე პრინციპს, რომ საღმრთო გამოხსნა ადამიანისათვის მისაწვდომი უნდა იყოს.
ამ პრინციპის მნიშვნელობაზე ხელახლა გამახვილდა ყურადღება მეოთხე საუკუნის მეორე ნახევარში, როდესაც აპოლინარიმ განავითარა თეორია - რისთვისაც ის მაშინვე დაგმეს როგორც ერეტიკოსი - რომ განკაცებისას ქრისტემ მიიღო მხოლოდ ადამიანური სხეული, მაგრამ არა ინტელექტი, ანუ გონიერი სული. ამას წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველმა პასუხი გასცა, "რაც არ მიუღია, ის არ განკურნებულა" (წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი, წერილი 101, კლედონიუსისადმი). ე. ი. ქრისტე გამოგვიხსნის იმით, რომ ხდება ის, რაც ჩვენ ვართ; გვკურნავს ჩვენი განძარცული ადამიანური ბუნების თავის თავში მიღებით, მისი საკუთრად "მიღებით", ჩვენი ადამიანური განცდების გათავისებითა და მათი შინაგანი ცოდნით. მაგრამ ადამიანური ბუნების მის მიერ გაზიარება რაიმეგვარად არასრული რომ ყოფილიყო, მაშინ ადამიანის გამოხსნაც არასრული იქნებოდა. თუ გვწამს, რომ ქრისტემ სრულად გამოგვიხსნა, მაშინ ეს ნიშნავს, რომ მან მიიღო ყველაფერი ადამიანური.
მეორეა ის, რომ გამოხსნის ცნება, როგორც გაზიარებისა გულისხმობს - თუმცა ბევრი თავს იკავებს ამის შესახებ გახსნილად საუბრისაგან - რომ ქრისტემ მიიღო არა მხოლოდ დაცემამდელი, არამედ დაცემული ადამიანური ბუნება. როგორც ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეშია (მთელ ახალ აღთქმაში არ არის ამაზე მნიშვნელოვანი ქრისტოლოგიური ტექსტი): "რამეთუ არაეგევითარი გვივის მღვდელთმოძღუარი, რომელიმცა ვერ შემძლებელ იყო შეწყალებად უძლურებათა ჩუენთა, გამოცდილი ყოვლითავე მსგავსებითა, თვინიერ ცოდვისა" (ებრაელთა 4:15). ის თავის მიწიერ ცხოვრებას ცოდვით დაცემის პირობებში ატარებს. მართალია, თვითონ უცოდველია, მაგრამ დაცემულ ადამიანთან სოლიდარობით სრულად იღებს ადამის ცოდვის შედეგებს. ის სრულად იღებს არა მხოლოდ ფიზიკურ შედეგებს, როგორიცაა დაღლილობა, ფიზიკური ტკივილი და ბოლოს სხეულისა და სულის გაყრა სიკვდილის დროს, არამედ ზნეობრივსაც: მარტოობას, გაუცხოებასა და შინაგან კონფლიქტს. შეიძლება სითამამე იყოს ეს ყველაფერი ცოცხალ ღმერთს მივაწეროთ, მაგრამ განკაცების დოგმატის სიმტკიცე მოითხოვს ამის აღიარებას. თუ ქრისტე მიიღებდა ადამიანის ცოდვით დაცემამდელ ბუნებას და თავის მიწიერ ცხოვრებას ადამის სამოთხეში ყოფნის მდგომარეობაში გაატარებდა, მაშინ მას ვერ შესძრავდა ჩვენი უძლურებების განცდა და არც ყველაფერში გამოიცდებოდა ზუსტად ისე, როგორც ჩვენ. ასეთ შემთხვევაში კი ჩვენი მაცხოვარიც არ იქნებოდა.
წმ. პავლე მოციქული იმასაც კი წერს, რომ: "რამეთუ რომელმან-იგი არა იცოდა ცოდვაი, ჩუენთვის ცოდვაი ქმნა, რაითა ჩუენ ვიქმნნეთ სიმართლე ღმრთისა მას შინა" (2 კორ. 5:21). ეს არ უნდა გავიგოთ, როგორც იურიდიული გარიგება, სადაც უდანაშაულო ქრისტე გარეგნულად "მიიწერს" თავის თავზე ჩვენს დანაშაულს. აქ უფრო მეტი იგულისხმება. ქრისტე, როგორც ერთი ჩვენთაგანი, გამოგვიხსნის ყველაფერ იმის შინაგანად განცდით რითიც ჩვენ ვიტანჯებით ცოდვილ სამყაროში ცხოვრების გამო.
რატომ ქალწულისაგან შობა?
ახალ აღთქმაში ნათლად წერია, რომ იესო ქრისტეს დედა ქალწული იყო (მათე 1:18, 23, 25). ჩვენს უფალს ჰყავს მარადიული მამა ზეცაში, მაგრამ არა ჰყავს მამა დედამიწაზე. ის იშვა დროის მიღმა, მამისაგან დედის გარეშე და იშვა დროში დედისაგან მამის გარეშე. თუმცა, ქალწულისაგან შობის ამგვარი რწმენა სრულებით არ ამცირებს ქრისტეს ადამიანური ბუნების სრულყოფილებას. თუმცა მისი დედა ქალწული იყო, მაინც მოხდა რეალური შობა ადამიანი ჩვილისა.
ვსვამთ კითხვას: მაინც რატომ უნდა ჰქონოდა მის ადამიანად შობას ასეთი განსაკუთრებული ფორმა? პასუხი შეიძლება იყოს, რომ დედის ქალწულება ძის უნიკალურობის "ნიშანია". ამას ის აკეთებს სამი ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებული გზით. პირველი ფაქტი, რომ ქრისტეს მიწიერი მამა არ ჰყავს ნიშნავს, რომ ის ყოველთვის დროისა და სივრცის მიღმაა და მიუთითებს თავისი ზეციური და მარადიული წარმომავლობისაკენ. მარიამის ბავშვი ჭეშმარიტად ადამიანია, მაგრამ არა მხოლოდ ადამიანი; ისტორიაშია, მაგრამ ამავე დროს ისტორიაზე აღმატებული. მისი ქალწულისაგან შობა ხაზს უსვამს, რომ იმანენტურობასთან ერთად ის ტრანსცედენტულიცაა, თუმცა სრული ადამიანია, ამასთანავე სრულყოფილი ღმერთიცაა.
მეორე ფაქტი, რომ ქრისტეს დედა ქალწული იყო ნიშნავს, რომ მისი შობა საღმრთო ინიციატივის შედეგია. თუმცა ის სრული ადამიანია, მისი შობა არა მამაკაცსა და ქალს შორის სექსუალური ურთიერთობის, არამედ განსაკუთრებული გზით ღმერთის მოქმედების შედეგი იყო.
მესამე, ქრისტეს ქალწულისაგან შობა ხაზს უსვამს იმას, რომ განკაცებისას ახალ პიროვნებას არ დაუწყია არსებობა. როდესაც ბავშვი იბადება მშობლებისაგან ჩვეულებრივი გზით, არსებობას იწყებს ახალი პიროვნება, მაგრამ განკაცებული ქრისტეს პიროვნება წმ. სამების მეორე პირია და მაშასადამე მისი დაბადებისას ახალ პიროვნებას კი არ დაუწყია არსებობა, არამედ წინა-არსებულმა პიროვნებამ, ძე ღვთისამ დაიწყო ცხოვრება არსებობის როგორც ადამიანური, ასევე საღმრთო ფორმით. ამგვარად, ქალწულებრივი შობა ასახავს ქრისტეს მარადიულ წინა-არსებობას.
რადგან განკაცებული ქრისტესა და ლოგოსის პიროვნება ერთიდაიგივეა, ქალწულ მარიამს სამართლიანად შეიძლება ეწოდოს ,,ღვთისმშობელი”. ის დედაა არა ადამიანი ძისა, რომელიც საღმრთო ძესთანაა შეერთებული, არამედ ღმერთის მხოლოდშობილი, ადამიანი ძისა.. მარიამის ძე და ღმერთის მხოლოდშობილი ძე ერთიდაიგივე პიროვნებაა და ამგვარად, განკაცების ძალით, მარიამი ჭეშმარიტად "დედა ღვთისაა".
მართლმადიდებლობა უდიდეს პატივს მიაგებს კურთხეულ ქალწულს, როგორც ქრისტეს დედას, მაგრამ საჭიროდ არ მიიჩნევს "უბიწოდ ჩასახვის” შესახებ რაიმე დოგმატის შემოტანას. კათოლიკური ეკლესიის მიერ 1854 წელს ჩამოყალიბებული ეს დოგმატი აცხადებს, რომ ქალწული მარიამი, თავისი დედის, წმ. ანას მიერ მისი ჩასახვის წუთიდანვე თავისუფალი იყო "პირველქმნილი ცოდვის ყოველგვარი ბიწისაგან". აქ ორი რამ უნდა გვახსოვდეს. პირველი, რაც ზემოთ უკვე აღვნიშნეთ (გვ. 62), მართლმადიდებლობა არ იღებს ცოდვით დაცემის ნეტარი ავგუსტინესეულ გაგებას, როგორც მემკვიდრეობითი დანაშაულის ლაქას. მართლამდიდებლებს რომ მიგვეღო ლათინთა შეხედულება პირველქმნილი ცოდვის შესახებ, შეიძლება ჩვენც გვეგრძნო საჭიროება უბიწოდ ჩასახვის დოგმატის არსებობისა. ჩვენი სწავლება განსხვავებულია. ლათინთა ეს დოგმატი, ჩვენი აზრით, არა იმდენად მცდარია, რამდენადაც ზედმეტია. მეორეც, მართლმადიდებლურ სწავლებაში ქალწული მარიამი წმ. იოანე ნათლისმცემელთან ერთად ძველი აღთქმისეული სიწმინდის გვირგვინი და მწვერვალია. ის ძველი და ახალი აღთქმის "დამაკავშირებელი” ფიგურაა: უკანასკნელი და უდიდესია ძველი აღთქმის მართალ კაცებსა და ქალებს შორის და ამავე დროს სამოციქულო ეკლესიის ფარული გულია (საქმე 1:14). ჩვენი აზრით, უბიწოდ ჩასახვის დოგმატს გამოჰყავს ქალწული მარიამი ძველი აღთქმიდან რათა მას მთლიანად ახალ აღთქმაში მიუჩინოს ადგილი. ლათინთა სწავლების მიხედვით ის აღარ არის თანაბარი ძველი აღთქმის სხვა წმინდანებისა და ამგვარად მცირდება მისი, როგორც "დამაკავშირებლის" როლი.
თუმცა მართლმადიდებლური სწავლება არ იღებს ლათინთა დოგმატს უბიწოდ ჩასახვის შესახებ, ლიტურგიკულ ღვთისმსახურებაში ის დედა ღვთისას მიმართავს, როგორც "უბიწო" (achrantos), "ყოვლადწმინდა" (panagia) და "ყოვლად უმანკო" (panamomos). მართლმადიდებლებს გვწამს, რომ სიკვდილის შემდეგ ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელი ზეცად ატაცებულ იქნა, სადაც ახლა მყოფობს სხეულითა და სულით მარადიულ დიდებაში ძესთან ერთად. ის "მთელი ქმნილების სიხარულია" (წმ. ბასილი დიდის ლიტურგია), "კაცობრიობის ყვავილი და ზეცის კარიბჭეა" (დოგმატიკონი, ხმა პირველი), "მთელი სამყაროს ძვირფასი განძია" (წმ. კირილე ალექსანდრიელი) და წმ. ეფრემ ასურთან ერთად ვამბობთ: "მხოლოდ შენ იესო, დედასთან ერთად ხარ მშვენიერი ყოველმხრივ: რადგან ბიწი არ არის შენში უფალო და არც დედაშენში".
აქედან ჩანს თუ რა მაღალი და საპატიო ადგილი უკავია მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებასა და ლოცვაში ყოვლადწმიდა ქალწულს. ის უმაღლესი ძღვენია კაცობრიობისა ღმერთისადმი. საშობაო საგალობლის სიტყვებით:
რაიმე შევსწიროთ შენდა ქრისტე, რამეთუ მოხვედ
ქუეყანად ვითარცა კაცი ჩუენთვის და თვითოეულნი
შენგან ქმნილნი და დაბადებულნი ესრეთ მადლობასა
შენდა შესწირვენ, ანგელოსნი ქებასა, ცანი ვარსკვლავთმთავარსა,
მოგუნი საღმრთოისა ძღუენსა, მწყემსნი საკვირველებასა,
ქუეყანა ქუაბსა, უდაბნო ბაგასა, ხოლო ჩუენ დედასა და ქალწულსა.
(საშობაო საგალობელი)
მორჩილ ვიდრე სიკვდილამდე.
ქრისტეს განკაცება თავისთავად უკვე გამოხსნის აქტია. დაზიანებული ადამიანური ბუნების გათავისებით ქრისტე აღადგენს მას. საშობაო საგალობლის სიტყვებით რომ ვთქვათ, "მან აღამაღლა დაცემული ხატება". რატომ იყო აუცილებელი ჯვარზე სიკვდილი? ნუთუ საკმარისი არ იყო წმ. სამების ერთ-ერთ წევრს ეცხოვრა დედამიწაზე, ეფიქრა, ეგრძნო და ენება როგორც ადამიანს და არ ყოფილიყო აუცილებელი მისი სიკვდილი როგორც ადამიანისა?
ცოდვით დაცემამდელ სამყაროში ქრისტეს განკაცება მართლაც საკმარისი იქნებოდა, როგორც ღმერთის უხვად გადმოღვრილი სიყვარულის სრულყოფილი გამოხატულება, მაგრამ დაცემულ და ცოდვილ სამყაროში მისი სიყვარული უფრო მეტს უნდა გასწვდეს. სამწუხაროდ, ცოდვისა და ბოროტების არსებობის გამო ადამიანის ბუნების აღდგენა ძალიან ძვირი საფასურით უნდა მომხდარიყო. კურნებისათვის ისეთი მსხვერპლი იყო საჭირო, როგორიც მხოლოდ ტანჯულ და ჯვარცმულ ღმერთს შეეძლო შეეწირა.
ზემოთ ვთქვით, რომ განკაცება გაიგივებისა და გაზიარების აქტია. ღმერთი გამოგვიხსნის თავისი თავის ჩვენთან გაიგივებითა და ჩვენი ადამიანობის შინაგანად განცდით.
ჯვარი ყველაზე სრულყოფილად და მტკიცედ აღნიშნავს, რომ გაზიარების აქტი უკიდურეს ზღვარს აღწევს. განკაცებული ღმერთი მთლიანად ითავისებს ყოველგვარ ადამიანურ განცდას. იესო ქრისტე, ჩვენი თანამგზავრი, სრულად იზიარებს არა მხოლოდ ადამიანურ ცხოვრებას არამედ ადამიანურ სიკვდილსაც. "ნამდვილად, მან იკისრა ჩვენი სნეულებები და იტვირთა ჩვენი სატანჯველი" (ისაია 53:4) - ჩვენი ყველა სნეულება და სატანჯველი. "რაც არ მიუღია ის არ განკურნებულა": ქრისტემ კი, ჩვენმა მკურნალმა მიიღო ყველაფერი, სიკვდილიც კი.
სიკვდილს ფიზიკური ასპექტიცა აქვს და სულიერიც და ამ ორიდან სულიერი უფრო საშინელია. ფიზიკური სიკვდილი ადამიანის სხეულისა და სულის გაყრაა, სულიერი კი ადამიანის სულის გაყრა ღმერთისაგან. როდესაც ვამბობთ, რომ ქრისტე იქმნა "მორჩილ ვიდრე სიკულდიდმდე" (ფილ. 2:8), არ უნდა ვიგულისხმოთ მხოლოდ ფიზიკური სიკვდილი. არ უნდა წარმოვიდგინოთ მხოლოდ ის სხეულებრივი ტანჯვა, რომელიც ქრისტემ გადაიტანა ჯვარზე ვნების დროს - გვემა, ჯვრის სიმძიმის ქვეშ წაფორხილება, სამსჭვალნი, წყურვილი და სიცხე, ხეზე გაკრული და ჩამოკიდებული წამება. ვნების ჭეშმარიტი აზრი არა მხოლოდ ამაში, არამედ უფრო მეტად მის სულიერ ტანჯვაშია - წარუმატებლობის, მიტოვებულობისა და უკიდურესი მარტოობის განცდაში, შეთავაზებული და უარყოფილი სიყვარულით გამოწვეულ ტკივილში.
გასაგებია, თუ რატომ იკავებენ თავს მახარებლები მისი შინაგანი ტანჯვის აღწერისაგან და მაინც, გარკვეულად ეხებიან მას. პირველია ქრისტეს აგონია გეთსიმანიის ბაღში, როდესაც ის შეძრწუნებულია საშინელების მოლოდინითა და ელდით, მისი ტკივილიანი ლოცვა მამისადმი "უკუეთუ შესაძლებელ არს, თანა-წარმხედინ ჩემგან სასუმელი ესე" (მათე 26:39) და როდესაც მისი ოფლი მიწაზე იღვრება "ვითარცა ცუარი სისხლისაი" (ლუკა 22:44). გეთსიმანია, როგორც მიტროპოლიტი ანტონ კიეველი წერს, გვაძლევს გამოხსნის დოგმატის გასაღებს. ქრისტე არჩევანის წინაშე დგას. ყოველგვარი იძულების გარეშე ის ნებაყოფლობით ირჩევს სიკვდილს და ამგვარი თავგანწირვით იმას, რაც იქნებოდა სასტიკი ძალადობა და მკვლელობა, გამომხსნელ მსხვერპლად გადააქცევს. მაგრამ, თავისუფალი არჩევანის ეს აქტი განუზომლად რთულია. დაპატიმრებისა და ჯვარცის მიღების გადაწყვეტილების გამო, უილიამ ლოუს სიტყვებით, იესო განიცდის "დაღუპული სულის მტკივნეულ შეძრწუნებას... მარადიული სიკვდილის რეალობას". სრული დატვირთვა უნდა მივანიჭოთ ქრისტეს მიერ გეთსიმანიაში ნათქვამ სიტყვებს "შეწუხებულ არს სული ჩემი ვიდრე სიკუდილდმდე" (მათე 26:38). ამ წუთში იესო მთლიანად განიცდის სულიერ სიკვდილს და ითავისებს მთელი კაცობრიობის სასოწარკვეთილებასა და ფსიქიკურ ტკივილს. ამგვარი გათავისება კი ბევრად მნიშვნელოვანია ვიდრე მისი მონაწილეობა ჩვენს ფიზიკურ ტკივილში.
მეორე ადგილი, სადაც სახარება იესოს ტანჯვის საკითხს ეხება ჯვარცმის ეპიზოდია, როდესაც ქრისტეს აღმოხდება: "ღმერთო ჩემო, ღმერთო ჩემო, რაისათვის დამიტევე მე?" (მათე 27:46). ამ სიტყვებსაც სრული დატვირთვა უნდა მიეცეს. აქ ჩანს ქრისტეს მარტოობის განცდა, როდესაც ის თავს მიტოვებულად გრძნობს არა მხოლოდ ადამიანებისაგან, არამედ ღმერთისაგანაც. ვერ დავიწყებთ იმის ახსნას თუ როგორაა შესაძლებელი, რომ მან, ვინც თვითონ ცოცხალი ღმერთია, დაკარგოს ღმერთის მყოფობის შეგრძნება, მაგრამ ეს აქ აშკარად ჩანს. ქრისტეს ვნებაში არც ერთი მოქმედება არ არის გათამაშებული და მხოლოდ გარეგნულად საჩვენებელი. მის მიერ ჯვარზე ყოფნისას წარმოთქმული თითოეული სიტყვა ნიშნავს იმას, რასაც ის ამბობს და თუ ამოძახილი ,,ღმერთო ჩემო, ღმერთო ჩემო..." საერთოდ რამეს უნდა ნიშნავდეს, ეს იქნება, რომ ამ წუთში იესო ჭეშმარიტად განიცდის ღმერთისაგან განშორების სულიერ სიკვდილს. ის არა მხოლოდ სისხლს ღვრის ჩვენთვის, არამედ ჩვენი გულისათვის ღმერთის დაკარგვაზეც თანხმდება.
"შთახდა ჯოჯოხეთად" (მოციქულთა მრწამსი) მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ ქრისტე ჯოჯოხეთში ჩავიდა რათა გარდაცვლილი სულებისათვის ექადაგა დიდი პარასკევის საღამოდან აღდგომის დილამდე (1 პეტრე 3:19) შუალედში? ამ სიტყვებს უფრო ღრმა აზრიცა აქვს. ჯოჯოხეთი ადგილია არა სივრცეში, არამედ სულში. ეს არის ადგილი, სადაც ღმერთი არ არის. (და მაინც, ღმერთი ყველგანაა!) ქრისტე ჭეშმარიტად "შთახდა ჯოჯოხეთად", ნიშნავს, რომ ის ღმერთის არყოფნის სიღრმეებში შთახდა. სრულიად გაითავისა ყველა ადამიანის ტკივილი და გაუცხოების განცდა და განკურნა ის. განკურნების სხვა გზა არ არსებობდა.
ამგვარია ჯვარცმის მნიშვნელობა თითოეული ჩვენგანისათვის. თუმცა, რამდენიც არ უნდა ვიმოგზაურო სიკვდილის წყვდიად ველზე, მაინც არასოდეს ვარ მარტო. მე მყავს თანამგზავრი და ის არა მარტო ჭეშმარიტი ადამიანი, არამედ ასევე ღმერთია ჭეშმარიტი ღვთისაგან ჭეშმარიტისა. ქრისტეს უდიდესი დამცირების წუთებშიც ის ისეთივე მარადიული და ცოცხალი ღმერთია, როგორიცაა მთელი თავისი დიდებით თაბორის მთაზე ფერისცვალებისას. როდესაც ვუყურებ ჯვარცმულ ქრისტეს, ვხედავ არა მხოლოდ ტანჯულ ადამიანს, არამედ ტანჯულ ღმერთსაც.
სიკვდილი, როგორც გამარჯვება.
ქრისტეს სიკვდილი ჯვარზე არ არის მარცხი, რომელიც მისი აღდგომით გამოსწორდა. ჯვარზე სიკვდილი თავისთავად გამარჯვებაა. რისი გამარჯვება? ამაზე მხოლოდ ერთი პასუხი შეიძლება იყოს: ტანჯული სიყვარულის გამარჯვება. "ძლიერია სიკვდილივით სიყვარული... ვერ დაშრეტს სიყვარულს წყალი მრავალი" (ქებათა-ქება 8:6-7). ჯვარი გვიჩვენებს სიყვარულს, რომელიც სიკვდილივით ძლიერია და სიკვდილზე ძლიერია.
წ. იოანე ღვთისმეტყველი საიდუმლო სერობისა და ჯვარზე ვნების შესახებ თხრობას შემდეგი სიტყვებით იწყებს: "რამეთუ შეიყუარნა თვისნი იგი ამას სოფელსა შინა და სრულიად შეიყუარნა იგინი” (13:1). "სრულიად" - ბერძნულ ტექსტშია eis telos, რაც ნიშნავს "ბოლომდე", "უმაღლესად (უაღმატებულეს ხარისხში)". ეს სიტყვა telos გვხვდება შემდგომაც ბოლო ამოძახილში, რომელიც ქრისტეს ჯვარზე აღმოხდა: "აღსრულდა", tetelestai (იოანე 19:30). ეს არის არა იმედის დაკარგვის ან სასოწარკვეთილების, არამედ გამარჯვების ამოძახილი: დასრულდა, შესრულდა, გამხორციელდა.
რა განხორციელდა? ვპასუხობთ: ტანჯული სიყვარულის მოქმედება, სიყვარულის სიძულვილზე გამარჯვება. ქრისტემ, ჩვენმა ღმერთმა შეიყვარა თვისნი იგი უაღმატებულეს ხარისხში. სიყვარულიდან გამომდინარე შექმნა სამყარო, იშვა ამა სოფელში როგორც კაცი, მიიღო ჩვენი განძარცული ადამიანური ბუნება და გაითავისა ჩვენი ყველა მწუხარება. სიყვარულის გამო შესწირა თავი მსხვერპლად და გეთსიმანიის ბაღში ნებაყოფლობითი არჩევანი გააკეთა ვნებულიყო: "სულსა ჩემსა დავსდებ ცხოვართათვის... არავინ მიმიღოს იგი ჩემგან, არამედ მე დავსდებ მას თავით ჩემით" (იოანე 10:15,18). ნებსითი სიყვარულით და არა იძულებით მიეახლა ის სიკვდილს. გეთსიმანიის ბაღში, როდესაც სულიერად იტანჯებოდა და ჯვარცმის დროს, როდესაც ბნელეთის ძალები მთელი ძალით ესხმოდნენ თავს, მისი თანაგრძნობა მაინც არ შეიცვალა სიძულვილით და მისი სიყვარული უწინდებური დარჩა. მისი სიყვარული უკიდურესად გამოიცადა, მაგრამ არ შეიცვალა. "და ნათელი იგი ბნელსა შინა ჩანს, და ბნელი იგი მას ვერ ეწია" (იოანე 1:5). ქრისტეს მიერ ჯვარზე მოპოვებულ გამარჯვებას შეგვიძლია მივუსადაგოთ ციხე-კოლონიიდან ახლადგათავისუფლებული რუსი მღვდლის გამონათქვამი: "ტანჯვამ ყველაფერი შემუსრა, მხოლოდ ერთი რამ რჩება უცვლელი - სიყვარული".
ჯვარი, როგორც გამარჯვება, ჩვენს წინაშე სიყვარულის ყოვლისშემძლეობის პარადოქსს აყენებს. ზოგიერთ გამონათქვამებში, რომლებსაც დოსტოევსკი სტარეც ზოსიმას ათქმევინებს ის ქრისტეს გამარჯვების ჭეშმარიტ არსს უახლოვდება: "ადამიანური ცოდვების შემხედვარე ადამიანი ზოგჯერ გაოგნებული ფიქრობს ძალით შეებრძოლოს მას თუ თავმდაბალი სიყვარულით. ყოველთვის ასე გადაწყვიტე: "შევებრძოლები თავმდაბალი სიყვარულით". თუ ერთხელ და სამუდამოდ მიიღებ ასეთ გადაწყვეტილებას, მთელი სამყაროს დაპყრობას შესძლებ. მოსიყვარულე თავმდაბლობა უზარმაზარი, ყველაფერზე აღმატებული ძალაა, რომელსაც ვერაფერი შეედრება".
მოსიყვარულე თავმდაბლობა უზარმაზარი ძალაა: როდესაც უარს ვამბობთ რაიმეზე ან ვიტანჯებით რაიმეთი არა ამბოხების მწარე განცდით, არამედ ნებაყოფლობითა და სიყვარულით, ამით კი არ ვსუსტდებით, არამედ ვძლიერდებით. ეს ყველაზე მეტად ქრისტეს შესახებ შეიძლება ითქვას. "მისი სისუსტე ძლიერებისა იყო", წერს წმ. ავგუსტინე. ღმერთის ძალა ჩანს არა იმდენად მის მიერ სამყაროს შექმნაში, ან მის რომელიმე სასწაულში, არამედ იმ ფაქტში, რომ სიყვარულის გამო მან "თავი წარმოიცარიელა" (ფილ. 2:7), გადმოიღვარა უხვი თვით-გაცემით და ნებაყოფლობით დათანხმდა ტანჯვასა და სიკვდილზე. ეს თავის წარმოცარიელება თვით-განხორციელებაა: kenosis არის plerosis. ღმერთი არასოდესაა ისე ძლიერი ვიდრე მაშინ, როდესაც ის ყველაზე სუსტია.
სიყვარული და სიძულვილი არა უბრალოდ სუბიექტური გრძნობებია, რომლებიც იმათ შინაგან სამყაროზე ახდენენ გავლენას, ვისაც ეს გრძნობები აქვს, არამედ ობიექტური ძალებია, რომლებიც ჩვენს ირგვლივ სამყაროს ცვლიან. ვინმეს მიმართ სიყვარულით ან სიძულვილით ვაიძულებ მას რაღაც ზომით გახდეს ის, რასაც მე მასში ვხედავ. ჩემი სიყვარული შემოქმედებითია ისევე, როგორც სიძულვილია დამანგრეველი არა მხოლოდ ჩემი, არამედ ჩემს ირგვლივ მყოფების ცხოვრებისათვისაც. და თუ ჩემი სიყვარული მართლაც ასეთია, მაშინ შეუდარებლად უფრო ჭეშმარიტი იქნება ამის თქმა ქრისტეს სიყვარულის შესახებ. ჯვარზე ვნებისას მისი ტანჯული სიყვარულის გამარჯვება უბრალო მაგალითი კი არ არის იმისა, თუ რას შემიძლია მივაღწიო თუ საკუთარი ძალისხმევით მივბაძავ მას, არამედ ამაზე ბევრად აღმატებულია. მისი ტანჯული სიყვარული შემოქმედებით გავლენას ახდენს ჩემზე, გარდაქმნის ჩემს გულსა და ნებას, მათავისუფლებს, მამთლიანებს და შესაძლებლობას მაძლევს მიყვარდეს იმგვარად, როგორი სიყვარულიც ჩემს ძალებზე აღმატებული იქნებოდა პირველს მას რომ არ შევეყვარებინე. რადგან სიყვარულით მან თავისი თავი ჩემთან გააიგივა, მისი გამარჯვება ჩემი გამარჯვებაა და ამგვარად, ქრისტეს ჯვარზე სიკვდილი ჭეშმარიტად "ცხოვრების შემოქმედი სიკვდილია", როგორც ეს წმ. ბასილი დიდის ლიტურგიაშია.
მაშასადამე ქრისტეს ტანჯვა და სიკვდილი არსებითად ფასეულია: მან ისეთი რამ გააკეთა ჩვენთვის, რისი გაკეთების უნარიც სრულებით არ გვექნებოდა მის გარეშე. ამავე დროს უნდა ვთქვათ, რომ ქრისტე იტანჯა არა "ჩვენს მაგივრად", არამედ, ჩვენი სახელით. ღმერთის ძე იტანჯა "სიკვდილდმდე" არა იმიტომ, რომ გაგვათავისუფლოს ტანჯვისაგან, არამედ რათა ჩვენი ტანჯვა მისი ტანჯვის მსგავსი იყოს. ქრისტე გვთავაზობს არა ტანჯვისათვის თავის არიდებას, არამედ ტანჯვით სავალ გზას და კი არ შეგვენაცვლება ამაში, არამედ ჩვენთან ერთად დაიტანჯება.
ასეთი მნიშვნელობა აქვს ქრისტეს ჯვარზე სიკვდილს ჩვენთვის. მას განვიხილავთ განკაცებასთან, ფერისცვალებასა და აღდგომასთან მჭიდრო კავშირში, რადგან ყველა მათგანი განუყოფელი ნაწილია ერთი მოქმედების ანუ "დრამისა" - ჯვარცმისა, რაც ტანჯული სიყვარულის უმაღლესი და სრულყოფილი გამარჯვება, მსხვერპლთშეწირვა და მაგალითია. ამგვარად, ჯვარზე ვხედავთ მოსიყვარულე თავმდაბლობის სრულყოფილ გამარჯვებას სიძულვილსა და შიშზე; მოსიყვარულე თანაგრძნობის სრულყოფილ მსხვერპლთშეწირვას ანუ ნებაყოფლობით თავგანწირვას და სიყვარულის შემოქმედებითი ძალის სრულყოფილ მაგალითს.
ქრისტე აღსდგა.
ქრისტე, როგორც ჭეშმარიტი კაცი, სრული და ნამდვილი ადამიანური სიკვდილით მოკვდა ჯვარზე. მაგრამ რადგან ის არა მხოლოდ ჭეშმარიტი კაცი, არამედ ჭეშმარიტი ღმერთიცაა, თვითონაა სიცოცხლე და სიცოცხლის წყარო, მისი სიკვდილი არ იყო და ვერ იქნებოდა მისი გამომხსნელი მოქმედების დაგვირგვინება.
ჯვარცმა თავისთავად გამარჯვებაა, მაგრამ დიდ პარასკევს ეს გამარჯვება დაფარულია, ხოლო აღდგომის დილას კი განცხადდება. ქრისტე აღსდგა მკვდრეთით და გვიხსნა შიშისა და ძრწოლისაგან: ჯვარზე გამარჯვება დადასტურებულია, სიყვარული აშკარად უფრო ძლიერი ჩანს ვიდრე სიძულვილი და სიცოცხლე კი უფრო ძლიერი ვიდრე სიკვდილი. თვით ღმერთი მოკვდა და აღსდგა მკვდრეთით და სიკვდილი აღარ არსებობს: ისიც კი ღმერთითაა აღსავსე. რადგან ქრისტე აღსდგა, აღარ უნდა გვეშინოდეს სამყაროში არსებული რაიმე ბნელი და ბოროტი ძალისა. ყოველწლიურად აღდგომის შუაღამის მსახურებაზე ვკითხულობთ წმ. იოანე ოქრიპირის სიტყვებს:
დაე ნურავის ეშინია სიკვდილის, რადგან
მაცხოვრის სიკვდილმა გაგვათავისუფლა ჩვენ.
ქრისტე აღსდგა და დემონები დაეცნენ
ქრისტე აღსდგა და ანგელოზები ხარობენ.
(წმ. იოანე ოქრიპირის სააღდგომო ქადაგება)
აქაც, ისევე როგორც სხვაგან, მართლმადიდებლობა მაქსიმალისტია. წმ. პავლე მოციქულთან ერთად ვიმეორებთ: "უკუეთუ ქრისტე არა აღდგომილ არს, ცუდად სამე არს ქადაგებაი ესე ჩუენი და ცუდად არს სარწმუნოებაი ეგე თქუენი" (1კორ. 15:14). როგორ დავრჩებით ქრისტიანებად თუ გვწამს ისეთი ქრისტიანობა, რომელიც ილუზიაზეა დაფუძნებული? ისევე, როგორც ქრისტეს უნდა მოვეპყროთ როგორც განკაცებულ ღმერთს და არა როგორც უბრალოდ წინასწარმეტყველს ან მასწავლებელს, ვისგანაც ვსწავლობთ როგორ გავხდეთ წმინდანები, ასევე არ არის საკმარისი აღდგომა გავიგოთ ისე, თითქოს ქრისტეს "სული" მის მოწაფეებს შორის აგრძელებდა სიცოცხლეს. ვინც არ არის "ღმერთი ჭეშმარიტი ღვთისაგან ჭეშმარიტისა", ვისაც არ დაუმარცხებია სიკვდილი თავისი სიკვდილითა და მკვდრეთით აღდგომით, ვერ იქნება ჩვენი ხსნა და იმედი. მართლმადიდებლებს გვჯერა, რომ მოხდა ნამდვილი მკვდრეთით აღდგომა იმ აზრით, რომ ქრისტეს ადამიანური სხეული მის ადამიანურ სულს შეუერთდა და საფლავი ცარიელი აღმოჩნდა. "ეკუმენური" დიალოგების დროს თანამედროვე ქრისტიანებში ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი დაყოფა არის მათ შორის ვისაც სჯერა აღდგომისა და ვისაც არ სჯერა.
"თქვენ ხართ მოწამე ამის ყოვლისა" (ლუკა 24:48). აღდგომილი ქრისტე გვაგზავნის ქვეყნად, რათა სხვებსაც გავუზიაროთ აღდგომის "უდიდესი სიხარული". მამა ალექსანდრე შმემანი წერს: "დასაწყისიდანვე ქრისტიანობა სიხარულის განცხადება იყო, ერთადერთი შესაძლო სიხარულისა დედამიწაზე... ამ სიხარულის განცხადების გარეშე ქრისტიანობის წვდომა შეუძლებელია. მხოლოდ როგორც სიხარული იყო ეკლესია გამარჯვებული ამა სოფელში და დაკარგა ის, როდესაც დაკარგა სიხარული და შეწყვიტა ამ სიხარულის დამოწმება. ქრისტიანებისადმი წაყენებულ ბრალდებებს შორის ყველაზე საშინელი ნიცშეს ბრალდება იყო, როდესაც თქვა, რომ ქრისტიანებს არა აქვთ სიხარული... "აჰა ესერა გახარებ თქუენ სიხარულსა დიდსა" - ასე იწყება სახარება და დასასრულს კი წერია: "და იგინი თაყუანს-სცემდეს მას და მოიქცეს იერუსალემდ სიხარულითა დიდითა"... (ლუკა 2:10, 24:52). ქრისტიანებმა უნდა აღვადგინოთ ამ უდიდესი სიხარულის მნიშვნელობა.
ღმერთი - როგორც ადამიანი.
"ღმერთი იყო ქრისტეს თანა, სოფელი დააგო თავსა თვისსა"
(2კორ. 5:19)
"გწყუროდეს ქრისტე და ის დაგარწყულებს თავისი სიყვარულით"
წმ. ისააკ ასური
აბბა ისააკმა თქვა: "ერთხელ აბბა პიმენთან ვიყავი, როდესაც ის ექსტაზის მდგომარეობაში იყო. რადგან ჩვეულებრივ გულახდილად ვესაუბრებოდი ხოლმე, მეტანია გავუკეთე და ვკითხე: "მითხარი, სად იყავი ახლა?" მას არ უნდოდა ეთქვა თუ სად იყო, მაგრამ ჩემი დაჟინებული თხოვნის შემდეგ მიპასუხა: "ჩემი ფიქრები იყო მაცხოვრის ჯვართან მდგომარე, მგლოვიარე წმ. მარიამ ღვთისმშობელთან და ნეტავი ყოველთვის შემეძლოს იმდენი ტირილი, რამდენიც მაშინ მან იტირა."
უდაბნოს მამების გამონათქვამები .
ქრისტე, ჩვენი თანამგზავრი.
The Waste Land-ის დასასრულს ტ.ს. ელიოტი წერს:
"ვინ არის ის მესამე, ვინც ყოველთვის გვერდით მოგყვება?
თითქოს მხოლოდ მე და შენ მივდივართ,
მაგრამ როდესაც გავხედავ თეთრ გზას
ყოველთვის ვიღაც მესამის ნაკვალევს ვხედავ შენს გვერდით..."
შენიშვნებში ელიოტი განმარტავს, რომ გულისხმობს ამბავს, რომელსაც შაკლეტონის ექსპედიციის შესახებ ყვებოდნენ: მკვლევართა ჯგუფი, ძალების უკიდურესად დაძაბვის დროს, გამუდმებით გრძნობდა, რომ მათთან ერთად იყო კიდევ ვიღაც, ვინც ნამდვილად შეიძლებოდა ჯგუფის წევრად ჩაეთვალად. შაკლეტონის ექსპედიციამდე დიდი ხნით ადრე, ბაბილონის მეფე ნაბუქოდონორსაც ჰქონდა მსგავსი განცდა: "აჰა, ოთხ ხელ-ფეხ გახსნილ კაცს ვხედავ, შუაგულ ცეცხლში მიმოდიან ისინი უვნებელად, მეოთხე, შესახედაობით ღმერთის შვილს ჰგავს". (დანიელი 3:92).
ასეთი მნიშვნელობა აქვს ჩვენთვის იესო მაცხოვარს, ის ყოველთვის გვერდით მოგვყვება ძალების უკიდურესი დაძაბვისას, ყინულის უდაბნოში თუ ცეცხლის ღუმელში. თითოეული ჩვენგანისადმი, უდიდესი მარტოობის ან განსაცდელის ჟამს შეიძლება ითქვას: შენ არა ხარ მარტო, შენ გყავს თანამგზავრი.
წინამდებარე თავი დავასრულეთ ადამიანის ღმერთისაგან გაუცხოებისა და განდევნის შესახებ საუბრით. ვნახეთ თუ როგორ შექმნა ცოდვამ, პირველქმნილმა და პიროვნულმა, ნაპრალი, რომლის გამთელება ადამიანს საკუთარი ძალისხმევით, დახმარების გარეშე არ შეუძლია. შემოქმედისაგან მოწყვეტილ, მოყვასისაგან განცალკევებულ, შინაგანად დანაწევრებულ ადამიანს არ ჰქონდა საკუთარი თავის განეკურნების ძალა. ვნახეთ ასევე, თუ როგორ ვერ დარჩებოდა წმ. სამება, როგორც პიროვნული სიყვარულის ღმერთი, ადამიანის ტანჯვისადმი ინდიფერენტული. რა საზომს აღწევს ამ ტანჯვაში საღმრთო მონაწილეობა და თანაგანცდა?
ამაზე ვუპასუხებთ, რომ საღმრთო თანაგანცდა უკიდურეს შესაძლებელ საზომს აღწევს. რადგან ადამიანს არ შეეძლო ღმერთთან მისვლა, ღმერთი მივიდა ადამიანთან და გააიგივა თავი მასთან. მარადიული ლოგოსი ძე ღვთისა გახდა, სამების მეორე პირი გახდა ჭეშმარიტი კაცი, ერთი ჩვენთაგანი; მან განკურნა და აღადგინა ადამიანური ბუნება მისი მთლიანად გათავისებით. მრწამსის სიტყვებით თუ ვიტყვით: "მრწამს... ერთი უფალი იესო ქრისტე... ღმერთი ჭეშმარიტი ღვთისაგან ჭეშმარიტისა, ერთარსი მამისა... რომელი ჩვენთვის კაცთათვის და ჩვენისა ცხოვრებისათვის გარდამოხდა ზეცით და სულისაგან წმიდისა და მარიამისაგან ქალწულისა და განკაცნა...". უფალი იესო ქრისტე ჩვენი თანამგზავრია ყინულსა და ცეცხლში. ის, ვინც ხორცნი შეისხნა ქალწულისაგან, სამების ერთ-ერთი წევრი და მაინც ერთი ჩვენთაგანი, ჩვენი ღმერთი და მაინც ჩვენი ძმა.
უფალო იესო, შეგვიწყალე.
წინამდებარე თავებში ვისაუბრეთ იესოს ლოცვის ტრინიტარული მნიშვნელობის შესახებ, "უფალო იესო ქრისტე, ძეო ღვთისაო, შემიწყალე მე ცოდვილი." მოდით ახლა ვნახოთ თუ რას გვეუბნება ეს ლოცვა იესო ქრისტეს განკაცებისა და ჩვენი განკურნების შესახებ მისით და მასში.
იესოს ლოცვაში ორი უკიდურესი "პოლუსია". "უფალი... ძე ღვთისა": ლოცვაში ჯერ საუბარია ღმერთის დიდების შესახებ, ის მიმართავს იესოს როგორც მთელი ქმნილების უფალსა და მარადიულ ძეს. დასკვნით ნაწილში კი ლოცვა უკვე ჩვენი ცოდვილი მდგომარეობისაკენაა მიმართული, - ადამის დაცემის ძალითა და ჩვენი პიროვნული ცოდვილი მოქმედებების გამო ცოდვილებისა: "... მე ცოდვილი". (სიტყვა სიტყვითი მნიშვნელობით ბერძნული ტექსტი უფრო მეტყველია, რომელიც ამბობს "მე (კონკრეტული) ცოდვილი", თითქოს მხოლოდ მე ვიყო ცოდვილი).
ასე რომ, ლოცვა იწყება თაყვანისცემითა და მთავრდება სინანულით. ვინ ან რამ უნდა შეარიგოს საღმრთო დიდებისა და ადამიანური ცოდვილობის ეს ორი უკიდურესობა? ლოცვაში სამი სიტყვაა, რომლებიც ამ კითხვას პასუხს სცემენ. პირველია "იესო", პიროვნული სახელი, რომელიც ქრისტეს მიენიჭა ყოვლადწმინდა ღმრთისმშობელისაგან მისი კაცობრივი შობის შემდეგ. ეს სახელი ნიშნავს მაცხოვარს, როგორც ანგელოზმა ქრისტეს მამობილს, წმ. იოსებს აუწყა: "... და უწოდიან სახელი მისი იესო, რამეთუ მან იხსნეს ერი თვისი ცოდვათა მათთაგან." (მათე 1:21).
მეორე სიტყვაა "ქრისტე", ებრაული "მესიის" ბერძნული შესატყვისი, რაც ცხებულს ნიშნავს, ცხებულს სულიწმიდით. ძველი აღთქმის ებრაელი ხალხისათვის მესია იყო მომავალი გამომხსნელი, მომავალი მეუფე, ვინც სულიწმიდის ძალით მათ მტრებისაგან გაათავისუფლებდა.
მესამე სიტყვაა "შეწყალება", ტერმინი, რომელიც მოქმედ სიყვარულს ნიშნავს. მოქმედ სიყვარულს მოაქვს მიტევება, გათავისუფლება და გამთლიანება. შეწყალება ნიშნავს სხვის გათავისუფლებას დანაშაულებისაგან, რომელსაც ის თავისი ძალისხმევით ვერ აღხოცავს, გათავისუფლებას ვალებისაგან, რომლებსაც თვითონ ვერ გადაიხდის, განკურნებას ავადმყოფობებისაგან, რომლებისგანაც ის დაუხმარებლად ვერ განიკურნება. ამას გარდა, ტერმინი "წყალობა" ნიშნავს, რომ ეს ყველაფერი ადამიანს ენიჭება როგორც საჩუქარი: ვინც შეწყალებას ითხოვს, არა აქვს პრეტენზია იმის მიმართ, ვისაც სთხოვს და უფლებები, რომლების დაცვაც შეიძლება მოითხოვოს.
იესოს ლოცვა აღიშნავს ადამიანის პრობლემასაც და ღმერთის მიერ მის გადაწყვეტასაც. იესო მაცხოვარი, ცხებული მეფეა, ვისაც შეუძლია შეწყალება. მაგრამ ეს ლოცვა ამაზე მეტსაც გვეუბნება თვით იესოს პიროვნების შესახებ. მას მიმართავს როგორც "უფალს" და "ძე ღვთისას": აქ ლოცვა საუბრობს მის ღმერთმთავარზე, მის ტრანსცედენტულობასა და მარადიულობაზე. მაგრამ ლოცვაში მას ასევე ეწოდება ,,იესო”, პირადი სახელი, რომელიც დედამ და მამობილმა დაარქვეს ბეთლემში მისი კაცობრივად შობის შემდეგ. ასე რომ, ლოცვა საუბრობს მის კაცობრივებაზეც, მისი ადამიანად დაბადების რეალობაზე.
ამგვარად, იესოს ლოცვა დადასტურებაა რწმენისა, რომ იესო ქრისტე ჭეშმარიტად ღმერთი და სრული ადამიანია. ის არის თეანთროპოსი (Theanthropos) ანუ "ღმერთ-კაცი", ვინც გვიხსნის ცოდვებისაგან სწორედ იმიტომ, რომ ერთდროულად ღმერთიცაა და კაციც. ადამიანი ვერ მივიდა ღმერთთან და ამიტომ ღმერთი მივიდა ადამიანთან იმით, რომ თვითონ გახდა ადამიანი. თავისი "გახელებული" სიყვარულით ღმერთი უერთდება ქმნილებას ყველა შესაძლო ერთობას შორის უახლოესით, ხდება ის, ვინც მან თვით შექმნა. ღმერთი, როგორც კაცი მედიატორის იმ როლს ასრულებს, რომელზეც ადამიანმა პირველქმნილი ცოდვით უარი თქვა. იესო მაცხოვარი ხიდია ღმერთსა და კაცს შორის არსებულ უფსკრულზე გადებული, რადგან ის ერთდროულად ღმერთიცაა და კაციც. როგორც წინასაშობაო მართლმადიდებლურ საგალობელშია: "ზეცა და დედამიწა შეერთდა დღეს, რადგან ქრისტე იშვა, ღმერთი ჩამოვიდა მიწაზე და კაცი ავიდა ზეცაში". (სადღესასწაულო).
ამგვარად, განკაცება ღმერთის უმაღლესი გამომხსნელი აქტია, რომელიც ჩვენს მასთან ურთიერთობას აღადგენს. მაგრამ რა იქნებოდა, ცოდვით დაცემა რომ არასოდეს მომხდარიყო? თუ ადამიანი არასოდეს შესცოდავდა, მაინც აირჩევდა ღმერთი კაცად გახდომას,? განკაცება დაცემული ადამიანის მძიმე მდგომარეობაზე პასუხია თუ ღმერთის მარადიული განზრახვის ნაწილი? სხვა კუთხით ხომ არ უნდა შევხედოთ ცოდვით დაცემის ფაქტს და განკაცების აქტი დავინახოთ როგორც ადამიანის ჭეშმარიტი მიზნის განხორციელება?
ჩვენს ამჟამინდელ მდგომარეობაში შეუძლებელია რაიმე საბოლოო პასუხი გავცეთ ამ ჰიპოთეზურ შეკითხვას. რადგან ცოდვით დაცემის მდგომარეობაში ვცხოვრობთ, არ გვაქვს უნარი ნათლად წარმოვიდგინოთ თუ როგორი იქნებოდა ღმერთის კაცობრიობისადმი დამოკიდებულება ცოდვით დაცემა რომ არ მომხდარიყო. აქედან გამომდინარე, ქრისტიანი მწერლები უმეტეს შემთხვევაში ღმერთის განკაცების შესახებ განსჯისას ადამიანის დაცემული მდგომარეობის კონტექსტით შემოიფარგლებიან. მაგრამ მათ შორის ზოგიერთმა გარისკა უფრო ფართო თვალსაზრისით განეხილა განკაცება. მათ შორის ყველაზე ღირსშესანიშნავნი არიან წმ. ისააკ ასური და წმ. მაქსიმე აღმსარებელი აღმოსავლეთში და დანს სკოტუსი დასავლეთში. განკაცება, წერს წმ. ისააკ ასური, ყველაზე კურთხეული და სასიხარულო რამაა, რაც კაცობრიობას შეიძლებოდა შემთხვეოდა. განა სწორი იქნებოდა თუ ამ სასიხარულო მოვლენის მოხდენის მიზეზს მივაწერდით იმას, რაც შეიძლებოდა არასოდეს მომხდარიყო და მართლაც არასოდეს არ უნდა მომხდარიყო? ნამდვილად, გვარწმუნებს წმ. ისააკი, ის, რომ ღმერთი იღებს კაცობრივ ბუნებას, უნდა გავიგოთ არა მხოლოდ როგორც კაცობრივი ბუნების თავდაპირველ მდგომარეობაში აღდგენის ფაქტი და ადამიანის ცოდვაზე პასუხი, არამედ უპირველესად როგორც ღმერთის სიყვარულის გამოვლინება და მისი ბუნების გამოხატულება. ცოდვით დაცემა რომც არ ყოფილიყო, ღმერთი, თავისი უსაზღვრო სიყვარულის გამო მაინც აირჩევდა განკაცებას და ამგვარად გაიგივებას ქმნილებასთან.
განკაცების ამგვარი ხედვა ბევრად უფრო მეტ მნიშვნელობას სძენს მას, ვიდრე ცოდვის დაცემის შედეგების გაუქმება და ადამიანის იმ თავდაპირველ მდგომარეობაში აღდგენაა, რომელიც მას სამოთხეში ჰქონდა. ღმერთის განკაცება კაცობრიობის ისტორიაში ახალი ეტაპის დასაწყისია და არა უბრალოდ წარსულთან დაბრუნება. განკაცებას ადამიანი ახალ სიმაღლეზე აჰყავს, რომელიც მის თავდაპირველ მდგომარეობაზე მაღალია. მხოლოდ იესო ქრისტეში ცხადდება სრულად ადამიანური ბუნების შესაძლებლობები; მის კაცობრივ შობამდე ჩვენთვის დაფარული იყო პიროვნულობის ჭეშმარიტი აზრი. როგორც წმ. ბასილი დიდი წერს, ქრისტეს შობა "მთელი კაცობრიობის დაბადებაა". ქრისტე პირველი სრულყოფილი კაცია არა პოტენციური აზრით, როგორიც უმანკო ადამი იყო ცოდვით დაცემამდე, არამედ სრულად განხორციელებული "მსგავსების" აზრით. განკაცება არა უბრალოდ პირველქმნილი ცოდვის შედეგების მოსპობის გზაა, არამედ არსებითი ეტაპია ადამიანის სვლაში ღმერთის ხატებიდან მსგავსებისაკენ. ღმერთის ჭეშმარიტი ხატი და მსგავსი თვითონ ქრისტეა და ამგვარად, ადამიანის ღმერთის ხატებად შექმნის პირველივე წუთიდანვე გარკვეული აზრით უკვე ნაგულისხმევი იყო ქრისტეს განკაცება. ასე რომ, განკაცების ჭეშმარიტი მიზეზი არა ადამიანის ცოდვილობა, არამედ მისი ცოდვით დაცემამდელი ბუნებაა, რომელიც ღმერთის ხატებად შეიქმნა და მასთან ერთობის უნარი აქვს.
ორი და მაინც ერთი.
ღმერთის განკაცების მართლმადიდებლური რწმენა შეჯამებულია წმ. რომანოზ მელოდოსის საშობაო საგალობელში: "ახალშობილი ყრმა, წინა საუკუნეთა ღმერთი". ეს მოკლე ფრაზა სამ მტკიცებულებას შეიცავს:
1. იესო ქრისტე სრულად და მთლიანად ღმერთია;
2. იესო ქრისტე სრულად და მთლიანად კაცია;
3. იესო ქრისტე ერთი პიროვნებაა და არა ორი
მსოფლიო საეკლესიო კრებებმა დეტალურად განიხილეს და დაადასტურეს ეს დებულებები. პირველი ორი კრება განიხილავდა სამების, ხოლო ბოლო ხუთი კი განკაცების დოგმატს.
მესამე კრება (ეფესო, 431) აცხადებს, რომ ქალწული მარიამი ღმერთის მშობელია, "ღვთისმშობელი" ანუ "დედა ღვთისა". ამ წოდების შინაარსი შეეხება არა უპირველესად ქალწულ მარიამს, არამედ იესო ქრისტეს: ღმერთი იშვა. ქალწული დედაა არა ადამიანი პიროვნებისა, რომელიც ლოგოსის საღმრთო პიროვნებასთანაა შეერთებული, არამედ ერთი განუყოფელი პიროვნებისა, ვინც ერთდროულად ღმერთიცაა და კაციც.
მეოთხე მსოფლიო კრებამ (ქალკედონი, 451) განაცხადა, რომ იესო ქრისტეში ორი ბუნებაა, ერთი ღვთაებრივი და მეორე ადამიანური. თავისი ღვთაებრივი ბუნებით ქრსიტე მამა ღმერთის "ერთარსია" (homoousios), ადამიანური ბუნებით კი ჩვენი - ადამიანების. ღვთაებრივი ბუნებით ის სრულად და მთლიანად ღმერთია: სამების მეორე პირი, ერთადერთი, "მხოლოდშობილი" და მარადიული ძე მარადიული მამისა, მამისაგან შობილი უწინარეს ყოველთა საუკუნეთა. ადამიანური ბუნებით კი ის სრულად და მთლიანად კაცია: შობილი ბეთლემში ქალწულ მარიამისაგან როგორც ჩვილი, მას არა მხოლოდ ადამიანის სხეული, არამედ სული და ინტელექტიც ადამიანური აქვს. თუმცა განკაცებული ქრისტე "ორი ბუნებით" არსებობს, ის ერთი, განუყოფელი პიროვნებაა და არა ორი, რომლებიც ერთ სხეულში თანაარსებობენ.
მეხუთე მსოფლიო კრება (კონსტანტინეპოლი, 553), ავითარებდა მესამე მსოფლიო კრებაზე გამოითქვმულ აზრს და ასწავლიდა, რომ "სამების ერთ-ერთმა წევრმა ხორციელად იტანჯა". ისევე, როგორც სრული უფლება გვაქვს ვთქვათ, რომ ღმერთი იშვა, ასევე უფლებამოსილი ვართ ვამტკიცოთ, რომ ღმერთი მოკვდა. რა თქმა უნდა ვაკონკრეტებთ, რომ ამას განკაცებულ ღმერთზე ვამბობთ. ღმერთი თავისი ტრანსცედენტულობის გამო არც იშვება და არც კვდება, არამედ ეს ყველაფერი განკაცებულმა ლოგოსმა განიცადა.
მეექვსე კრებამ (კონსტანტინეპოლი, 680-1) მიიღო მეოთხე კრების დადგენილება და დაადასტურა, რომ ისევე, როგორც ქრიტეს ორი, ღვთაებრივი და ადამიანური ბუნება აქვს, ასევე, მას ნებაც ორი აქვს: ღვთაებრივი და ადამიანური; თუ მას არ ექნებოდა ისეთივე ადამიანური ნება, როგორიც ჩვენ, არ იქნებოდა ნამდვილი ადამიანი. თუმცა, ეს ორი ნება ერთმანეთს არ ეწინააღმდეგება და არ უპირისპირდება, რადგან მასში ადამიანური ნება ყოველთვის ნებაყოფლობით ექვემდებარება საღმრთო ნებას.
მეშვიდე კრებამ (ნიკეა, 787) დაადასტურა წინამდებარე ოთხი კრების დადგენილებები და განაცხადა, რომ რადგან ქრისტე გახდა ჭეშმარიტი ადამიანი, კანონიერი იქნებოდა მისი სახის წმ. ხატებზე გამოხატვა და რადგან ის ერთი პიროვნებაა და არა ორი, ხატებზე გამოსახულია არა მისი ღვთაებრივისაგან განცალკევებული ადამიანური ბუნება, არამედ განკაცებული მარადიული ლოგოსის ერთი პიროვნება.
ამგვარად, სამების დოგმატისა და განკაცების დოგმატის ტექნიკურ ფორმულირებებს შორის განსხვავებაა. წმ. სამების შემთხვევაში ვადასტურებთ, რომ მის სამ პირში არის ერთი არსი ანუ ბუნება და ამ არსის განსაკუთრებული ერთობის ძალით სამების პირებს მხოლოდ ერთი ნება ანუ ენერგია აქვთ. მეორე მხრივ, განკაცებულ ქრისტეს ორი ბუნება აქვს, საღმრთო და ადამიანური, მაგრამ ის მხოლოდ ერთი პიროვნებაა, განკაცებული მარადიული ლოგოსი. მაშინ, როდესაც წმ. სამების სამ პირს მხოლოდ ერთი ნება და ენერგია აქვთ, განკაცებული ქრისტეს ერთ პიროვნებას აქვს ორი ნება და ენერგია, რომლებიც შესაბამისად მის ორ ბუნებაზე არიან დამოკიდებულნი. განკაცებულ ქრისტეში ორი ბუნებისა და ორი ნების არსებობა არ არღვევს მისი პიროვნების მთლიანობას: ყველაფერი, რასაც ამბობს, ასრულებს ან განიცდის ქრისტე, უნდა მიეწეროს ერთი და იმავე პიროვნულ სუბიექტს, მარადიულ ძე ღვთისას, ვინც სივრცესა და დროში დაიბადა როგორც ადამიანი.
მსოფლიო საეკლესიო კრებების განსაზღვრებებს ქრისტეს, როგორც ღმერთისა და კაცის შესახებ, საფუძვლად უდევს ჩვენს ცხონებასთან დაკავშირებული ორი ძირითადი პრინციპი. პირველია ის, რომ მხოლოდ ღმერთს შეუძლია გვაცხოვნოს. წინასწარმეტყველი, მასწავლებელი ან წმინდანი ვერ გამოიხსნის სამყაროს. მაშასადამე, თუ ქრისტე უნდა იყოს ჩვენი მაცხოვარი, ის უნდა იყოს სრულად და მთლიანად ღმერთი. მეორეა ის, რომ ადამიანისათვის გამოხსნა მისაწვდომი უნდა იყოს. ჩვენ კი, ადამიანებს, მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეგვიძლია ვეზიაროთ იმას, რაც მან ჩვენთვის გააკეთა, თუ ქრისტე ისევე სრულად და მთლიანად კაცია, როგორც ჩვენ.
მაშასადამე, გამოხსნის დოგმატისათვის ფატალური იქნებოდა თუ არიანელების მსგავსად ქრისტეს ნახევრადღმერთად მივიჩნევდით, რომელიც ადამიანურობასა და ღვთაებრივობას შორის გაურკვეველ შუალედურ მდგომარეობაში იმყოფება. გამოხსნის ქრისტიანული დოგმატი ითხოვს, რომ მაქსიმალისტები ვიყოთ. არ უნდა ვიფიქროთ ქრისტეზე, რომ ის ორმოცდაათი პროცენტი ღმერთი და ორმოცდაათი პროცენტი ადამიანია. ის ასი პროცენტი ღმერთი და ასი პროცენტი ადამიანია. წმ. ლეო დიდის ეპიგრამატულ გამონათქვამში ის არის totus in suis, totus in nostris (სრული იმაში, რაც მისი საკუთარია და სრული იმაში რაც ჩვენია).
სრული იმაში რაც მისი საკუთარია: ჩვენთვის იესო ქრისტე ფანჯარაა ღვთაებრივ სამყაროში, საიდანაც ვხედავთ თუ ვინ არის ღმერთი. "ღმერთი არავინ სადა იხილა; მხოლოდ-შობილმან ძემან, რომელი იყო წიაღთა მამისათა, მან გამოთქუა". (იოანე 1:18).
სრული იმაში, რაც ჩვენია: იესო ქრისტე მეორე ადამია და გვიჩვენებს ჩვენი ადამიანური პიროვნულობის ჭეშმარიტ ხასიათს. მხოლოდ ღმერთია სრულყოფილი ადამიანი.
ვინ არის ღმერთი? ვინ ვარ მე? იესო ქრისტე გვპასუხობს ამ ორივე შეკითხვაზე.
გამოხსნა, როგორც გაზიარება.
გამოხსნის ქრისტიანული აზრი ყველაზე საუკეთესოდ შეიძლება შეჯამდეს გაზიარების, სოლიდარობისა და გაიგივების ტერმინებში. გაზიარების ცნება გასაღებია სამება ღმერთისაც და განკაცებული ღმერთის დოგმატისათვისაც. სამების დოგმატი ამტკიცებს, რომ ისევე, როგორც ადამიანი ნამდვილი პიროვნებაა მხოლოდ მაშინ, როდესაც ის სხვებთანაა ურთიერთობაში, ასევე ღმერთი არა ერთი, მარტომყოფი პიროვნებაა, არამედ სამი, რომლებიც ერთმანეთის ცხოვრებას ეზიარებიან სრულყოფილი სიყვარულით. განკაცებაც ასევე თანაბარია გაზიარების ანუ მონაწილეობის დოგმატისა. ქრისტე სრულიად ეზიარება იმას რაც ჩვენ ვართ და ამგვარად ჩვენც შესაძლებლობას გვაძლევს ვეზიაროთ იმას, რაც ის არის, მის საღმრთო სიცოცხლესა და დიდებას. ის გახდა ჩვენი მსგავსი, რომ ჩვენც გავეხადეთ თავისი მსგავსი.
წმ. პავლე მოციქული მეტაფორულად გამოხატავს ამ აზრს სიმდიდრისა და სიგლახაკის ტერმინებში: "რამეთუ იცით მადლი იგი უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესი, რამეთუ თქუენთვის დაგლახაკნა მდიდარი იგი, რაითა თქუენ მისითა მით სიგლახაკითა განმჰდიდრდეთ". (2კორ. 8:9). ქრისტეს სიმდიდრე მისი მარადიული დიდებაა, ხოლო სიგლახაკე კი მისი სრული გაიგივება ჩვენს დაცემულ ადამიანურ მდგომარეობასთან. მართლმადიდებლური საშობაო საგალობლის სიტყვებით: "ეზიარე სრულად ჩვენს სიგლახაკეს და ამით განაღმრთე ჩვენი მიწიერი ბუნება შენი მასთან შეერთებითა და მასში მონაწილეობით". (სადღესასწაულო). ქრისტე ეზიარება ჩვენს სიკვდილს, ჩვენ კი - მის სიცოცხლეს; ის "წარმოიცარიელებს თავს" და ჩვენ "აღვმაღლდებით" (ფილიპ. 2:5-9). ღმერთის გარდამოსვლა შესაძლებელს ხდის ადამიანის ზეცად აღსვლას. წმ. მაქსიმე აღმსარებელი წერს: უსასრულო, ენით გამოუთქმელად შემოისაზღვრავს თავს, ხოლო სასრული კი უსასრულობამდე იზრდება". (წმ. მაქსიმე აღმსარებელი, წერილი 21)
ქრისტემ საიდუმლო სერობაზე ამბობს: "და მე დიდებაი, რომელი მომეც მე, მივეც მათ, რაითა იყვნენ ერთ, ვითარცა ჩვენ ერთ ვართ. მე მათ შორის, და შენ ჩემ თანა, რაითა იყვნენ სრულ ერთობითა" (იოანე 17:22-23). ის საშუალებას გვაძლევს ვეზიაროთ მამის საღმრთო დიდებას. ის არის ჩვენი დამაკავშირებელი მამასთან და მასთან შეხვედრის ადგილია: რადგან ის კაცია, ჩვენ და ის ერთნი ვართ, ხოლო რადგან ის ღმერთიცაა, ის და მამა ერთნი არიან. ამგვარად, მისით და მასში ჩვენ ერთნი ვხდებით ღმერთთან და მამის დიდება ჩვენი დიდება ხდება. ღმერთის განკაცება გზას უხსნის ადამიანის განღმრთობას. უფრო ზუსტად, განღმრთობა არის "გაქრისტევება": საღმრთო მსგავსება, რომლის მისაღწევადაც მოწოდებულნი ვართ, ქრისტეს მსგავსებაა. იესოს, ღმერთკაცის მეშვეობით ვხდებით ჩვენ "გაღვთიურებულები", "საღმრთო ბუნების ზიარები" (2 პეტრე 1:4). ქრისტე, ბუნებით ღმერთის ძე, კაცობრივ ბუნებას იღებს და ჩვენ ღმერთის ძეები ვხდებით მადლით. მამა ღმერთის მიერ "ნაშვილები" ვართ ქრისტეში და ღმერთის შვილები ვხდებით მის ძეში.
გამოხსნის ცნება, როგორც გაზიარებისა, განკაცებასთან დაკავშირებით ორ რამეს გულისხმობს. პირველია, რომ ქრისტემ მიიღო არა მხოლოდ ისეთი ადამიანური სხეული, როგორც ჩვენ გვაქვს, არამედ ადამიანური სულიც, გონებაცა და სამშვინველიც. როგორც ვნახეთ (გვ. 58), ცოდვის სათავე არა ფიზიკურ, არამედ სულიერ სფეროშია მაშასადამე, ადამიანის ის ასპექტი, რომელიც გამოხსნას საჭიროებს არა უპირველესად მისი სხეული, არამედ მისი ნება და ზნეობრივი არჩევანის სფეროა. ქრისტეს ადამიანური გონება რომ არ ჰქონოდა, ფაქტიურად ნიადაგი გამოეცლებოდა გამოხსნის მეორე პრინციპს, რომ საღმრთო გამოხსნა ადამიანისათვის მისაწვდომი უნდა იყოს.
ამ პრინციპის მნიშვნელობაზე ხელახლა გამახვილდა ყურადღება მეოთხე საუკუნის მეორე ნახევარში, როდესაც აპოლინარიმ განავითარა თეორია - რისთვისაც ის მაშინვე დაგმეს როგორც ერეტიკოსი - რომ განკაცებისას ქრისტემ მიიღო მხოლოდ ადამიანური სხეული, მაგრამ არა ინტელექტი, ანუ გონიერი სული. ამას წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველმა პასუხი გასცა, "რაც არ მიუღია, ის არ განკურნებულა" (წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი, წერილი 101, კლედონიუსისადმი). ე. ი. ქრისტე გამოგვიხსნის იმით, რომ ხდება ის, რაც ჩვენ ვართ; გვკურნავს ჩვენი განძარცული ადამიანური ბუნების თავის თავში მიღებით, მისი საკუთრად "მიღებით", ჩვენი ადამიანური განცდების გათავისებითა და მათი შინაგანი ცოდნით. მაგრამ ადამიანური ბუნების მის მიერ გაზიარება რაიმეგვარად არასრული რომ ყოფილიყო, მაშინ ადამიანის გამოხსნაც არასრული იქნებოდა. თუ გვწამს, რომ ქრისტემ სრულად გამოგვიხსნა, მაშინ ეს ნიშნავს, რომ მან მიიღო ყველაფერი ადამიანური.
მეორეა ის, რომ გამოხსნის ცნება, როგორც გაზიარებისა გულისხმობს - თუმცა ბევრი თავს იკავებს ამის შესახებ გახსნილად საუბრისაგან - რომ ქრისტემ მიიღო არა მხოლოდ დაცემამდელი, არამედ დაცემული ადამიანური ბუნება. როგორც ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეშია (მთელ ახალ აღთქმაში არ არის ამაზე მნიშვნელოვანი ქრისტოლოგიური ტექსტი): "რამეთუ არაეგევითარი გვივის მღვდელთმოძღუარი, რომელიმცა ვერ შემძლებელ იყო შეწყალებად უძლურებათა ჩუენთა, გამოცდილი ყოვლითავე მსგავსებითა, თვინიერ ცოდვისა" (ებრაელთა 4:15). ის თავის მიწიერ ცხოვრებას ცოდვით დაცემის პირობებში ატარებს. მართალია, თვითონ უცოდველია, მაგრამ დაცემულ ადამიანთან სოლიდარობით სრულად იღებს ადამის ცოდვის შედეგებს. ის სრულად იღებს არა მხოლოდ ფიზიკურ შედეგებს, როგორიცაა დაღლილობა, ფიზიკური ტკივილი და ბოლოს სხეულისა და სულის გაყრა სიკვდილის დროს, არამედ ზნეობრივსაც: მარტოობას, გაუცხოებასა და შინაგან კონფლიქტს. შეიძლება სითამამე იყოს ეს ყველაფერი ცოცხალ ღმერთს მივაწეროთ, მაგრამ განკაცების დოგმატის სიმტკიცე მოითხოვს ამის აღიარებას. თუ ქრისტე მიიღებდა ადამიანის ცოდვით დაცემამდელ ბუნებას და თავის მიწიერ ცხოვრებას ადამის სამოთხეში ყოფნის მდგომარეობაში გაატარებდა, მაშინ მას ვერ შესძრავდა ჩვენი უძლურებების განცდა და არც ყველაფერში გამოიცდებოდა ზუსტად ისე, როგორც ჩვენ. ასეთ შემთხვევაში კი ჩვენი მაცხოვარიც არ იქნებოდა.
წმ. პავლე მოციქული იმასაც კი წერს, რომ: "რამეთუ რომელმან-იგი არა იცოდა ცოდვაი, ჩუენთვის ცოდვაი ქმნა, რაითა ჩუენ ვიქმნნეთ სიმართლე ღმრთისა მას შინა" (2 კორ. 5:21). ეს არ უნდა გავიგოთ, როგორც იურიდიული გარიგება, სადაც უდანაშაულო ქრისტე გარეგნულად "მიიწერს" თავის თავზე ჩვენს დანაშაულს. აქ უფრო მეტი იგულისხმება. ქრისტე, როგორც ერთი ჩვენთაგანი, გამოგვიხსნის ყველაფერ იმის შინაგანად განცდით რითიც ჩვენ ვიტანჯებით ცოდვილ სამყაროში ცხოვრების გამო.
რატომ ქალწულისაგან შობა?
ახალ აღთქმაში ნათლად წერია, რომ იესო ქრისტეს დედა ქალწული იყო (მათე 1:18, 23, 25). ჩვენს უფალს ჰყავს მარადიული მამა ზეცაში, მაგრამ არა ჰყავს მამა დედამიწაზე. ის იშვა დროის მიღმა, მამისაგან დედის გარეშე და იშვა დროში დედისაგან მამის გარეშე. თუმცა, ქალწულისაგან შობის ამგვარი რწმენა სრულებით არ ამცირებს ქრისტეს ადამიანური ბუნების სრულყოფილებას. თუმცა მისი დედა ქალწული იყო, მაინც მოხდა რეალური შობა ადამიანი ჩვილისა.
ვსვამთ კითხვას: მაინც რატომ უნდა ჰქონოდა მის ადამიანად შობას ასეთი განსაკუთრებული ფორმა? პასუხი შეიძლება იყოს, რომ დედის ქალწულება ძის უნიკალურობის "ნიშანია". ამას ის აკეთებს სამი ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებული გზით. პირველი ფაქტი, რომ ქრისტეს მიწიერი მამა არ ჰყავს ნიშნავს, რომ ის ყოველთვის დროისა და სივრცის მიღმაა და მიუთითებს თავისი ზეციური და მარადიული წარმომავლობისაკენ. მარიამის ბავშვი ჭეშმარიტად ადამიანია, მაგრამ არა მხოლოდ ადამიანი; ისტორიაშია, მაგრამ ამავე დროს ისტორიაზე აღმატებული. მისი ქალწულისაგან შობა ხაზს უსვამს, რომ იმანენტურობასთან ერთად ის ტრანსცედენტულიცაა, თუმცა სრული ადამიანია, ამასთანავე სრულყოფილი ღმერთიცაა.
მეორე ფაქტი, რომ ქრისტეს დედა ქალწული იყო ნიშნავს, რომ მისი შობა საღმრთო ინიციატივის შედეგია. თუმცა ის სრული ადამიანია, მისი შობა არა მამაკაცსა და ქალს შორის სექსუალური ურთიერთობის, არამედ განსაკუთრებული გზით ღმერთის მოქმედების შედეგი იყო.
მესამე, ქრისტეს ქალწულისაგან შობა ხაზს უსვამს იმას, რომ განკაცებისას ახალ პიროვნებას არ დაუწყია არსებობა. როდესაც ბავშვი იბადება მშობლებისაგან ჩვეულებრივი გზით, არსებობას იწყებს ახალი პიროვნება, მაგრამ განკაცებული ქრისტეს პიროვნება წმ. სამების მეორე პირია და მაშასადამე მისი დაბადებისას ახალ პიროვნებას კი არ დაუწყია არსებობა, არამედ წინა-არსებულმა პიროვნებამ, ძე ღვთისამ დაიწყო ცხოვრება არსებობის როგორც ადამიანური, ასევე საღმრთო ფორმით. ამგვარად, ქალწულებრივი შობა ასახავს ქრისტეს მარადიულ წინა-არსებობას.
რადგან განკაცებული ქრისტესა და ლოგოსის პიროვნება ერთიდაიგივეა, ქალწულ მარიამს სამართლიანად შეიძლება ეწოდოს ,,ღვთისმშობელი”. ის დედაა არა ადამიანი ძისა, რომელიც საღმრთო ძესთანაა შეერთებული, არამედ ღმერთის მხოლოდშობილი, ადამიანი ძისა.. მარიამის ძე და ღმერთის მხოლოდშობილი ძე ერთიდაიგივე პიროვნებაა და ამგვარად, განკაცების ძალით, მარიამი ჭეშმარიტად "დედა ღვთისაა".
მართლმადიდებლობა უდიდეს პატივს მიაგებს კურთხეულ ქალწულს, როგორც ქრისტეს დედას, მაგრამ საჭიროდ არ მიიჩნევს "უბიწოდ ჩასახვის” შესახებ რაიმე დოგმატის შემოტანას. კათოლიკური ეკლესიის მიერ 1854 წელს ჩამოყალიბებული ეს დოგმატი აცხადებს, რომ ქალწული მარიამი, თავისი დედის, წმ. ანას მიერ მისი ჩასახვის წუთიდანვე თავისუფალი იყო "პირველქმნილი ცოდვის ყოველგვარი ბიწისაგან". აქ ორი რამ უნდა გვახსოვდეს. პირველი, რაც ზემოთ უკვე აღვნიშნეთ (გვ. 62), მართლმადიდებლობა არ იღებს ცოდვით დაცემის ნეტარი ავგუსტინესეულ გაგებას, როგორც მემკვიდრეობითი დანაშაულის ლაქას. მართლამდიდებლებს რომ მიგვეღო ლათინთა შეხედულება პირველქმნილი ცოდვის შესახებ, შეიძლება ჩვენც გვეგრძნო საჭიროება უბიწოდ ჩასახვის დოგმატის არსებობისა. ჩვენი სწავლება განსხვავებულია. ლათინთა ეს დოგმატი, ჩვენი აზრით, არა იმდენად მცდარია, რამდენადაც ზედმეტია. მეორეც, მართლმადიდებლურ სწავლებაში ქალწული მარიამი წმ. იოანე ნათლისმცემელთან ერთად ძველი აღთქმისეული სიწმინდის გვირგვინი და მწვერვალია. ის ძველი და ახალი აღთქმის "დამაკავშირებელი” ფიგურაა: უკანასკნელი და უდიდესია ძველი აღთქმის მართალ კაცებსა და ქალებს შორის და ამავე დროს სამოციქულო ეკლესიის ფარული გულია (საქმე 1:14). ჩვენი აზრით, უბიწოდ ჩასახვის დოგმატს გამოჰყავს ქალწული მარიამი ძველი აღთქმიდან რათა მას მთლიანად ახალ აღთქმაში მიუჩინოს ადგილი. ლათინთა სწავლების მიხედვით ის აღარ არის თანაბარი ძველი აღთქმის სხვა წმინდანებისა და ამგვარად მცირდება მისი, როგორც "დამაკავშირებლის" როლი.
თუმცა მართლმადიდებლური სწავლება არ იღებს ლათინთა დოგმატს უბიწოდ ჩასახვის შესახებ, ლიტურგიკულ ღვთისმსახურებაში ის დედა ღვთისას მიმართავს, როგორც "უბიწო" (achrantos), "ყოვლადწმინდა" (panagia) და "ყოვლად უმანკო" (panamomos). მართლმადიდებლებს გვწამს, რომ სიკვდილის შემდეგ ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელი ზეცად ატაცებულ იქნა, სადაც ახლა მყოფობს სხეულითა და სულით მარადიულ დიდებაში ძესთან ერთად. ის "მთელი ქმნილების სიხარულია" (წმ. ბასილი დიდის ლიტურგია), "კაცობრიობის ყვავილი და ზეცის კარიბჭეა" (დოგმატიკონი, ხმა პირველი), "მთელი სამყაროს ძვირფასი განძია" (წმ. კირილე ალექსანდრიელი) და წმ. ეფრემ ასურთან ერთად ვამბობთ: "მხოლოდ შენ იესო, დედასთან ერთად ხარ მშვენიერი ყოველმხრივ: რადგან ბიწი არ არის შენში უფალო და არც დედაშენში".
აქედან ჩანს თუ რა მაღალი და საპატიო ადგილი უკავია მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებასა და ლოცვაში ყოვლადწმიდა ქალწულს. ის უმაღლესი ძღვენია კაცობრიობისა ღმერთისადმი. საშობაო საგალობლის სიტყვებით:
რაიმე შევსწიროთ შენდა ქრისტე, რამეთუ მოხვედ
ქუეყანად ვითარცა კაცი ჩუენთვის და თვითოეულნი
შენგან ქმნილნი და დაბადებულნი ესრეთ მადლობასა
შენდა შესწირვენ, ანგელოსნი ქებასა, ცანი ვარსკვლავთმთავარსა,
მოგუნი საღმრთოისა ძღუენსა, მწყემსნი საკვირველებასა,
ქუეყანა ქუაბსა, უდაბნო ბაგასა, ხოლო ჩუენ დედასა და ქალწულსა.
(საშობაო საგალობელი)
მორჩილ ვიდრე სიკვდილამდე.
ქრისტეს განკაცება თავისთავად უკვე გამოხსნის აქტია. დაზიანებული ადამიანური ბუნების გათავისებით ქრისტე აღადგენს მას. საშობაო საგალობლის სიტყვებით რომ ვთქვათ, "მან აღამაღლა დაცემული ხატება". რატომ იყო აუცილებელი ჯვარზე სიკვდილი? ნუთუ საკმარისი არ იყო წმ. სამების ერთ-ერთ წევრს ეცხოვრა დედამიწაზე, ეფიქრა, ეგრძნო და ენება როგორც ადამიანს და არ ყოფილიყო აუცილებელი მისი სიკვდილი როგორც ადამიანისა?
ცოდვით დაცემამდელ სამყაროში ქრისტეს განკაცება მართლაც საკმარისი იქნებოდა, როგორც ღმერთის უხვად გადმოღვრილი სიყვარულის სრულყოფილი გამოხატულება, მაგრამ დაცემულ და ცოდვილ სამყაროში მისი სიყვარული უფრო მეტს უნდა გასწვდეს. სამწუხაროდ, ცოდვისა და ბოროტების არსებობის გამო ადამიანის ბუნების აღდგენა ძალიან ძვირი საფასურით უნდა მომხდარიყო. კურნებისათვის ისეთი მსხვერპლი იყო საჭირო, როგორიც მხოლოდ ტანჯულ და ჯვარცმულ ღმერთს შეეძლო შეეწირა.
ზემოთ ვთქვით, რომ განკაცება გაიგივებისა და გაზიარების აქტია. ღმერთი გამოგვიხსნის თავისი თავის ჩვენთან გაიგივებითა და ჩვენი ადამიანობის შინაგანად განცდით.
ჯვარი ყველაზე სრულყოფილად და მტკიცედ აღნიშნავს, რომ გაზიარების აქტი უკიდურეს ზღვარს აღწევს. განკაცებული ღმერთი მთლიანად ითავისებს ყოველგვარ ადამიანურ განცდას. იესო ქრისტე, ჩვენი თანამგზავრი, სრულად იზიარებს არა მხოლოდ ადამიანურ ცხოვრებას არამედ ადამიანურ სიკვდილსაც. "ნამდვილად, მან იკისრა ჩვენი სნეულებები და იტვირთა ჩვენი სატანჯველი" (ისაია 53:4) - ჩვენი ყველა სნეულება და სატანჯველი. "რაც არ მიუღია ის არ განკურნებულა": ქრისტემ კი, ჩვენმა მკურნალმა მიიღო ყველაფერი, სიკვდილიც კი.
სიკვდილს ფიზიკური ასპექტიცა აქვს და სულიერიც და ამ ორიდან სულიერი უფრო საშინელია. ფიზიკური სიკვდილი ადამიანის სხეულისა და სულის გაყრაა, სულიერი კი ადამიანის სულის გაყრა ღმერთისაგან. როდესაც ვამბობთ, რომ ქრისტე იქმნა "მორჩილ ვიდრე სიკულდიდმდე" (ფილ. 2:8), არ უნდა ვიგულისხმოთ მხოლოდ ფიზიკური სიკვდილი. არ უნდა წარმოვიდგინოთ მხოლოდ ის სხეულებრივი ტანჯვა, რომელიც ქრისტემ გადაიტანა ჯვარზე ვნების დროს - გვემა, ჯვრის სიმძიმის ქვეშ წაფორხილება, სამსჭვალნი, წყურვილი და სიცხე, ხეზე გაკრული და ჩამოკიდებული წამება. ვნების ჭეშმარიტი აზრი არა მხოლოდ ამაში, არამედ უფრო მეტად მის სულიერ ტანჯვაშია - წარუმატებლობის, მიტოვებულობისა და უკიდურესი მარტოობის განცდაში, შეთავაზებული და უარყოფილი სიყვარულით გამოწვეულ ტკივილში.
გასაგებია, თუ რატომ იკავებენ თავს მახარებლები მისი შინაგანი ტანჯვის აღწერისაგან და მაინც, გარკვეულად ეხებიან მას. პირველია ქრისტეს აგონია გეთსიმანიის ბაღში, როდესაც ის შეძრწუნებულია საშინელების მოლოდინითა და ელდით, მისი ტკივილიანი ლოცვა მამისადმი "უკუეთუ შესაძლებელ არს, თანა-წარმხედინ ჩემგან სასუმელი ესე" (მათე 26:39) და როდესაც მისი ოფლი მიწაზე იღვრება "ვითარცა ცუარი სისხლისაი" (ლუკა 22:44). გეთსიმანია, როგორც მიტროპოლიტი ანტონ კიეველი წერს, გვაძლევს გამოხსნის დოგმატის გასაღებს. ქრისტე არჩევანის წინაშე დგას. ყოველგვარი იძულების გარეშე ის ნებაყოფლობით ირჩევს სიკვდილს და ამგვარი თავგანწირვით იმას, რაც იქნებოდა სასტიკი ძალადობა და მკვლელობა, გამომხსნელ მსხვერპლად გადააქცევს. მაგრამ, თავისუფალი არჩევანის ეს აქტი განუზომლად რთულია. დაპატიმრებისა და ჯვარცის მიღების გადაწყვეტილების გამო, უილიამ ლოუს სიტყვებით, იესო განიცდის "დაღუპული სულის მტკივნეულ შეძრწუნებას... მარადიული სიკვდილის რეალობას". სრული დატვირთვა უნდა მივანიჭოთ ქრისტეს მიერ გეთსიმანიაში ნათქვამ სიტყვებს "შეწუხებულ არს სული ჩემი ვიდრე სიკუდილდმდე" (მათე 26:38). ამ წუთში იესო მთლიანად განიცდის სულიერ სიკვდილს და ითავისებს მთელი კაცობრიობის სასოწარკვეთილებასა და ფსიქიკურ ტკივილს. ამგვარი გათავისება კი ბევრად მნიშვნელოვანია ვიდრე მისი მონაწილეობა ჩვენს ფიზიკურ ტკივილში.
მეორე ადგილი, სადაც სახარება იესოს ტანჯვის საკითხს ეხება ჯვარცმის ეპიზოდია, როდესაც ქრისტეს აღმოხდება: "ღმერთო ჩემო, ღმერთო ჩემო, რაისათვის დამიტევე მე?" (მათე 27:46). ამ სიტყვებსაც სრული დატვირთვა უნდა მიეცეს. აქ ჩანს ქრისტეს მარტოობის განცდა, როდესაც ის თავს მიტოვებულად გრძნობს არა მხოლოდ ადამიანებისაგან, არამედ ღმერთისაგანაც. ვერ დავიწყებთ იმის ახსნას თუ როგორაა შესაძლებელი, რომ მან, ვინც თვითონ ცოცხალი ღმერთია, დაკარგოს ღმერთის მყოფობის შეგრძნება, მაგრამ ეს აქ აშკარად ჩანს. ქრისტეს ვნებაში არც ერთი მოქმედება არ არის გათამაშებული და მხოლოდ გარეგნულად საჩვენებელი. მის მიერ ჯვარზე ყოფნისას წარმოთქმული თითოეული სიტყვა ნიშნავს იმას, რასაც ის ამბობს და თუ ამოძახილი ,,ღმერთო ჩემო, ღმერთო ჩემო..." საერთოდ რამეს უნდა ნიშნავდეს, ეს იქნება, რომ ამ წუთში იესო ჭეშმარიტად განიცდის ღმერთისაგან განშორების სულიერ სიკვდილს. ის არა მხოლოდ სისხლს ღვრის ჩვენთვის, არამედ ჩვენი გულისათვის ღმერთის დაკარგვაზეც თანხმდება.
"შთახდა ჯოჯოხეთად" (მოციქულთა მრწამსი) მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ ქრისტე ჯოჯოხეთში ჩავიდა რათა გარდაცვლილი სულებისათვის ექადაგა დიდი პარასკევის საღამოდან აღდგომის დილამდე (1 პეტრე 3:19) შუალედში? ამ სიტყვებს უფრო ღრმა აზრიცა აქვს. ჯოჯოხეთი ადგილია არა სივრცეში, არამედ სულში. ეს არის ადგილი, სადაც ღმერთი არ არის. (და მაინც, ღმერთი ყველგანაა!) ქრისტე ჭეშმარიტად "შთახდა ჯოჯოხეთად", ნიშნავს, რომ ის ღმერთის არყოფნის სიღრმეებში შთახდა. სრულიად გაითავისა ყველა ადამიანის ტკივილი და გაუცხოების განცდა და განკურნა ის. განკურნების სხვა გზა არ არსებობდა.
ამგვარია ჯვარცმის მნიშვნელობა თითოეული ჩვენგანისათვის. თუმცა, რამდენიც არ უნდა ვიმოგზაურო სიკვდილის წყვდიად ველზე, მაინც არასოდეს ვარ მარტო. მე მყავს თანამგზავრი და ის არა მარტო ჭეშმარიტი ადამიანი, არამედ ასევე ღმერთია ჭეშმარიტი ღვთისაგან ჭეშმარიტისა. ქრისტეს უდიდესი დამცირების წუთებშიც ის ისეთივე მარადიული და ცოცხალი ღმერთია, როგორიცაა მთელი თავისი დიდებით თაბორის მთაზე ფერისცვალებისას. როდესაც ვუყურებ ჯვარცმულ ქრისტეს, ვხედავ არა მხოლოდ ტანჯულ ადამიანს, არამედ ტანჯულ ღმერთსაც.
სიკვდილი, როგორც გამარჯვება.
ქრისტეს სიკვდილი ჯვარზე არ არის მარცხი, რომელიც მისი აღდგომით გამოსწორდა. ჯვარზე სიკვდილი თავისთავად გამარჯვებაა. რისი გამარჯვება? ამაზე მხოლოდ ერთი პასუხი შეიძლება იყოს: ტანჯული სიყვარულის გამარჯვება. "ძლიერია სიკვდილივით სიყვარული... ვერ დაშრეტს სიყვარულს წყალი მრავალი" (ქებათა-ქება 8:6-7). ჯვარი გვიჩვენებს სიყვარულს, რომელიც სიკვდილივით ძლიერია და სიკვდილზე ძლიერია.
წ. იოანე ღვთისმეტყველი საიდუმლო სერობისა და ჯვარზე ვნების შესახებ თხრობას შემდეგი სიტყვებით იწყებს: "რამეთუ შეიყუარნა თვისნი იგი ამას სოფელსა შინა და სრულიად შეიყუარნა იგინი” (13:1). "სრულიად" - ბერძნულ ტექსტშია eis telos, რაც ნიშნავს "ბოლომდე", "უმაღლესად (უაღმატებულეს ხარისხში)". ეს სიტყვა telos გვხვდება შემდგომაც ბოლო ამოძახილში, რომელიც ქრისტეს ჯვარზე აღმოხდა: "აღსრულდა", tetelestai (იოანე 19:30). ეს არის არა იმედის დაკარგვის ან სასოწარკვეთილების, არამედ გამარჯვების ამოძახილი: დასრულდა, შესრულდა, გამხორციელდა.
რა განხორციელდა? ვპასუხობთ: ტანჯული სიყვარულის მოქმედება, სიყვარულის სიძულვილზე გამარჯვება. ქრისტემ, ჩვენმა ღმერთმა შეიყვარა თვისნი იგი უაღმატებულეს ხარისხში. სიყვარულიდან გამომდინარე შექმნა სამყარო, იშვა ამა სოფელში როგორც კაცი, მიიღო ჩვენი განძარცული ადამიანური ბუნება და გაითავისა ჩვენი ყველა მწუხარება. სიყვარულის გამო შესწირა თავი მსხვერპლად და გეთსიმანიის ბაღში ნებაყოფლობითი არჩევანი გააკეთა ვნებულიყო: "სულსა ჩემსა დავსდებ ცხოვართათვის... არავინ მიმიღოს იგი ჩემგან, არამედ მე დავსდებ მას თავით ჩემით" (იოანე 10:15,18). ნებსითი სიყვარულით და არა იძულებით მიეახლა ის სიკვდილს. გეთსიმანიის ბაღში, როდესაც სულიერად იტანჯებოდა და ჯვარცმის დროს, როდესაც ბნელეთის ძალები მთელი ძალით ესხმოდნენ თავს, მისი თანაგრძნობა მაინც არ შეიცვალა სიძულვილით და მისი სიყვარული უწინდებური დარჩა. მისი სიყვარული უკიდურესად გამოიცადა, მაგრამ არ შეიცვალა. "და ნათელი იგი ბნელსა შინა ჩანს, და ბნელი იგი მას ვერ ეწია" (იოანე 1:5). ქრისტეს მიერ ჯვარზე მოპოვებულ გამარჯვებას შეგვიძლია მივუსადაგოთ ციხე-კოლონიიდან ახლადგათავისუფლებული რუსი მღვდლის გამონათქვამი: "ტანჯვამ ყველაფერი შემუსრა, მხოლოდ ერთი რამ რჩება უცვლელი - სიყვარული".
ჯვარი, როგორც გამარჯვება, ჩვენს წინაშე სიყვარულის ყოვლისშემძლეობის პარადოქსს აყენებს. ზოგიერთ გამონათქვამებში, რომლებსაც დოსტოევსკი სტარეც ზოსიმას ათქმევინებს ის ქრისტეს გამარჯვების ჭეშმარიტ არსს უახლოვდება: "ადამიანური ცოდვების შემხედვარე ადამიანი ზოგჯერ გაოგნებული ფიქრობს ძალით შეებრძოლოს მას თუ თავმდაბალი სიყვარულით. ყოველთვის ასე გადაწყვიტე: "შევებრძოლები თავმდაბალი სიყვარულით". თუ ერთხელ და სამუდამოდ მიიღებ ასეთ გადაწყვეტილებას, მთელი სამყაროს დაპყრობას შესძლებ. მოსიყვარულე თავმდაბლობა უზარმაზარი, ყველაფერზე აღმატებული ძალაა, რომელსაც ვერაფერი შეედრება".
მოსიყვარულე თავმდაბლობა უზარმაზარი ძალაა: როდესაც უარს ვამბობთ რაიმეზე ან ვიტანჯებით რაიმეთი არა ამბოხების მწარე განცდით, არამედ ნებაყოფლობითა და სიყვარულით, ამით კი არ ვსუსტდებით, არამედ ვძლიერდებით. ეს ყველაზე მეტად ქრისტეს შესახებ შეიძლება ითქვას. "მისი სისუსტე ძლიერებისა იყო", წერს წმ. ავგუსტინე. ღმერთის ძალა ჩანს არა იმდენად მის მიერ სამყაროს შექმნაში, ან მის რომელიმე სასწაულში, არამედ იმ ფაქტში, რომ სიყვარულის გამო მან "თავი წარმოიცარიელა" (ფილ. 2:7), გადმოიღვარა უხვი თვით-გაცემით და ნებაყოფლობით დათანხმდა ტანჯვასა და სიკვდილზე. ეს თავის წარმოცარიელება თვით-განხორციელებაა: kenosis არის plerosis. ღმერთი არასოდესაა ისე ძლიერი ვიდრე მაშინ, როდესაც ის ყველაზე სუსტია.
სიყვარული და სიძულვილი არა უბრალოდ სუბიექტური გრძნობებია, რომლებიც იმათ შინაგან სამყაროზე ახდენენ გავლენას, ვისაც ეს გრძნობები აქვს, არამედ ობიექტური ძალებია, რომლებიც ჩვენს ირგვლივ სამყაროს ცვლიან. ვინმეს მიმართ სიყვარულით ან სიძულვილით ვაიძულებ მას რაღაც ზომით გახდეს ის, რასაც მე მასში ვხედავ. ჩემი სიყვარული შემოქმედებითია ისევე, როგორც სიძულვილია დამანგრეველი არა მხოლოდ ჩემი, არამედ ჩემს ირგვლივ მყოფების ცხოვრებისათვისაც. და თუ ჩემი სიყვარული მართლაც ასეთია, მაშინ შეუდარებლად უფრო ჭეშმარიტი იქნება ამის თქმა ქრისტეს სიყვარულის შესახებ. ჯვარზე ვნებისას მისი ტანჯული სიყვარულის გამარჯვება უბრალო მაგალითი კი არ არის იმისა, თუ რას შემიძლია მივაღწიო თუ საკუთარი ძალისხმევით მივბაძავ მას, არამედ ამაზე ბევრად აღმატებულია. მისი ტანჯული სიყვარული შემოქმედებით გავლენას ახდენს ჩემზე, გარდაქმნის ჩემს გულსა და ნებას, მათავისუფლებს, მამთლიანებს და შესაძლებლობას მაძლევს მიყვარდეს იმგვარად, როგორი სიყვარულიც ჩემს ძალებზე აღმატებული იქნებოდა პირველს მას რომ არ შევეყვარებინე. რადგან სიყვარულით მან თავისი თავი ჩემთან გააიგივა, მისი გამარჯვება ჩემი გამარჯვებაა და ამგვარად, ქრისტეს ჯვარზე სიკვდილი ჭეშმარიტად "ცხოვრების შემოქმედი სიკვდილია", როგორც ეს წმ. ბასილი დიდის ლიტურგიაშია.
მაშასადამე ქრისტეს ტანჯვა და სიკვდილი არსებითად ფასეულია: მან ისეთი რამ გააკეთა ჩვენთვის, რისი გაკეთების უნარიც სრულებით არ გვექნებოდა მის გარეშე. ამავე დროს უნდა ვთქვათ, რომ ქრისტე იტანჯა არა "ჩვენს მაგივრად", არამედ, ჩვენი სახელით. ღმერთის ძე იტანჯა "სიკვდილდმდე" არა იმიტომ, რომ გაგვათავისუფლოს ტანჯვისაგან, არამედ რათა ჩვენი ტანჯვა მისი ტანჯვის მსგავსი იყოს. ქრისტე გვთავაზობს არა ტანჯვისათვის თავის არიდებას, არამედ ტანჯვით სავალ გზას და კი არ შეგვენაცვლება ამაში, არამედ ჩვენთან ერთად დაიტანჯება.
ასეთი მნიშვნელობა აქვს ქრისტეს ჯვარზე სიკვდილს ჩვენთვის. მას განვიხილავთ განკაცებასთან, ფერისცვალებასა და აღდგომასთან მჭიდრო კავშირში, რადგან ყველა მათგანი განუყოფელი ნაწილია ერთი მოქმედების ანუ "დრამისა" - ჯვარცმისა, რაც ტანჯული სიყვარულის უმაღლესი და სრულყოფილი გამარჯვება, მსხვერპლთშეწირვა და მაგალითია. ამგვარად, ჯვარზე ვხედავთ მოსიყვარულე თავმდაბლობის სრულყოფილ გამარჯვებას სიძულვილსა და შიშზე; მოსიყვარულე თანაგრძნობის სრულყოფილ მსხვერპლთშეწირვას ანუ ნებაყოფლობით თავგანწირვას და სიყვარულის შემოქმედებითი ძალის სრულყოფილ მაგალითს.
ქრისტე აღსდგა.
ქრისტე, როგორც ჭეშმარიტი კაცი, სრული და ნამდვილი ადამიანური სიკვდილით მოკვდა ჯვარზე. მაგრამ რადგან ის არა მხოლოდ ჭეშმარიტი კაცი, არამედ ჭეშმარიტი ღმერთიცაა, თვითონაა სიცოცხლე და სიცოცხლის წყარო, მისი სიკვდილი არ იყო და ვერ იქნებოდა მისი გამომხსნელი მოქმედების დაგვირგვინება.
ჯვარცმა თავისთავად გამარჯვებაა, მაგრამ დიდ პარასკევს ეს გამარჯვება დაფარულია, ხოლო აღდგომის დილას კი განცხადდება. ქრისტე აღსდგა მკვდრეთით და გვიხსნა შიშისა და ძრწოლისაგან: ჯვარზე გამარჯვება დადასტურებულია, სიყვარული აშკარად უფრო ძლიერი ჩანს ვიდრე სიძულვილი და სიცოცხლე კი უფრო ძლიერი ვიდრე სიკვდილი. თვით ღმერთი მოკვდა და აღსდგა მკვდრეთით და სიკვდილი აღარ არსებობს: ისიც კი ღმერთითაა აღსავსე. რადგან ქრისტე აღსდგა, აღარ უნდა გვეშინოდეს სამყაროში არსებული რაიმე ბნელი და ბოროტი ძალისა. ყოველწლიურად აღდგომის შუაღამის მსახურებაზე ვკითხულობთ წმ. იოანე ოქრიპირის სიტყვებს:
დაე ნურავის ეშინია სიკვდილის, რადგან
მაცხოვრის სიკვდილმა გაგვათავისუფლა ჩვენ.
ქრისტე აღსდგა და დემონები დაეცნენ
ქრისტე აღსდგა და ანგელოზები ხარობენ.
(წმ. იოანე ოქრიპირის სააღდგომო ქადაგება)
აქაც, ისევე როგორც სხვაგან, მართლმადიდებლობა მაქსიმალისტია. წმ. პავლე მოციქულთან ერთად ვიმეორებთ: "უკუეთუ ქრისტე არა აღდგომილ არს, ცუდად სამე არს ქადაგებაი ესე ჩუენი და ცუდად არს სარწმუნოებაი ეგე თქუენი" (1კორ. 15:14). როგორ დავრჩებით ქრისტიანებად თუ გვწამს ისეთი ქრისტიანობა, რომელიც ილუზიაზეა დაფუძნებული? ისევე, როგორც ქრისტეს უნდა მოვეპყროთ როგორც განკაცებულ ღმერთს და არა როგორც უბრალოდ წინასწარმეტყველს ან მასწავლებელს, ვისგანაც ვსწავლობთ როგორ გავხდეთ წმინდანები, ასევე არ არის საკმარისი აღდგომა გავიგოთ ისე, თითქოს ქრისტეს "სული" მის მოწაფეებს შორის აგრძელებდა სიცოცხლეს. ვინც არ არის "ღმერთი ჭეშმარიტი ღვთისაგან ჭეშმარიტისა", ვისაც არ დაუმარცხებია სიკვდილი თავისი სიკვდილითა და მკვდრეთით აღდგომით, ვერ იქნება ჩვენი ხსნა და იმედი. მართლმადიდებლებს გვჯერა, რომ მოხდა ნამდვილი მკვდრეთით აღდგომა იმ აზრით, რომ ქრისტეს ადამიანური სხეული მის ადამიანურ სულს შეუერთდა და საფლავი ცარიელი აღმოჩნდა. "ეკუმენური" დიალოგების დროს თანამედროვე ქრისტიანებში ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი დაყოფა არის მათ შორის ვისაც სჯერა აღდგომისა და ვისაც არ სჯერა.
"თქვენ ხართ მოწამე ამის ყოვლისა" (ლუკა 24:48). აღდგომილი ქრისტე გვაგზავნის ქვეყნად, რათა სხვებსაც გავუზიაროთ აღდგომის "უდიდესი სიხარული". მამა ალექსანდრე შმემანი წერს: "დასაწყისიდანვე ქრისტიანობა სიხარულის განცხადება იყო, ერთადერთი შესაძლო სიხარულისა დედამიწაზე... ამ სიხარულის განცხადების გარეშე ქრისტიანობის წვდომა შეუძლებელია. მხოლოდ როგორც სიხარული იყო ეკლესია გამარჯვებული ამა სოფელში და დაკარგა ის, როდესაც დაკარგა სიხარული და შეწყვიტა ამ სიხარულის დამოწმება. ქრისტიანებისადმი წაყენებულ ბრალდებებს შორის ყველაზე საშინელი ნიცშეს ბრალდება იყო, როდესაც თქვა, რომ ქრისტიანებს არა აქვთ სიხარული... "აჰა ესერა გახარებ თქუენ სიხარულსა დიდსა" - ასე იწყება სახარება და დასასრულს კი წერია: "და იგინი თაყუანს-სცემდეს მას და მოიქცეს იერუსალემდ სიხარულითა დიდითა"... (ლუკა 2:10, 24:52). ქრისტიანებმა უნდა აღვადგინოთ ამ უდიდესი სიხარულის მნიშვნელობა.
Комментариев нет:
Отправить комментарий