გრიგოლ დიაჩენკო
მასალები ცდისეული ფსიქოლოგიისა და ქრისტეანობის საბუნებისმეტყველო-სამეცნიერო აპოლოგიისთვის.
მღვდელ გრიგოლ დიაჩენკოს (1850-1903) წიგნის "იდუმალების სფერო"-ს (Область таинственного) გადათარგმნა გადაგვაწყვეტინა იმავე მოსაზრებამ, რაც თვით ამ წიგნის ავტორს ამოძრავებდა მისი შედგენისას, კერძოდ, - მტკიცებამ სულის არსებობისა და მისი გასაოცარი უნარებისა. სულის არსებობის მტკიცებას ხომ მისი შემოქმედის, ღმერთის არსებობის აღიარებამდე მივყავართ. ავტორის თქმით წიგნში შემოკრებილია ფაქტები და განსჯა, რომლებსაც საზოგადოდ სულიერი სამყაროს აღიარებასთან მივყავართ.
წინათქმა
როდესაც აკვირდები, რომელ სფეროებში ხარჯავს ადამიანი საკუთარ ენერგიას და არ ზოგავს არც სახსრებს, არც დროს და არც ძალებს ამა თუ იმ ცნობის მოსაპოვებლად, ან გარკვეული წარმატების მისაღწევად მეცნიერბისა და თუ საზოგადოებრივი ცხოვრების სხვადასხვა სფეროში, შეუძლებელია არ გაგვაკვირვოს იმ აღმოჩენამ, რომ უმეტეს შემთხვევაში ადამიანი ყველაზე ნაკლებად სწორედ საკუთარი შინაგანი, სულიერი ბუნების, ღმრთის "ხატად და მსგავსად" შექმნილი თავისი სულის შეცნობას ცდილობს, რომელიც ისეთი დიდი, მრავალფეროვანი და იდუმალი თვისებებით არის დაჯილდოებული, რომ გეჩვენება - უნდა მიატოვო ყველაფერი და მთელი ყურადღება გადაიტანო საკუთარი თავის, საკუთარი სულის შემეცნებაზე, რომელიც ჩვენი სულიერ-გრძნობითი არსის მატარებელია.
ადამიანის ცნობისმოყვარე გონებას ფიზიკური ბუნება თუ ისე იპყრობს, რომ ზოგჯერ რომელიმე მიკროსკოპული მწერის ან რომელიმე მინერალის, ან კიდევ ცხოველისა თუ მცენარის გამოკვლევას უთმობს მთელს თავის ცხოვრებას; თუკი ჩვენ, ეთნოგრაფიული ცნობებების გსასამდიდრებლად ვინტერესდებით და ვსწავლობთ ცხრა ზღვასა და ცხრა მთას იქით მდებარე ტომების წესებსა და ცხოვრებას; თუკი დედამიწის ისტორიის შესასწავლად ადამიანი არ ერიდება არანაირ საშიშროებას და მრავალგვარი საშიშროების მიუხედავად მიწის გულამდე ცდილობს ჩასვლას, განა კიდევ უფრო არ უნდა აღძრავდეს ჩვენს ცნობისმოყვარეობას საკუთარი სულიერი სამყარო, რომლის შესწავლით ვიპოვით გასაღებს როგორც ფიზიკური ბუნების საიდუმლოებათა, ასევე საკუთარი არსებობისაც და ცხოვრებისაც?
საუკუნეების სიღრმიდან ისმის ხმა ფილოსოფოსისა: "შეიცან თავი შენი" (1). დასავლეთის ეკლესიის უდიდესი მოძღვარი ნეტარი ავგუსტინე ზნეობრივი განახლების გზას საკუთარი თავისა და სულიერი უძლურებების შესწავლაში ხედავს: "ადამიანის მოდგმა, - წერს ავგუსტინე, - ძალზედ მნიშვნელოვნად მიიჩნევს მიწიერი და ზეციერი საგნების შესწავლას; მაგრამ ამათზე უმნიშვნელოვანესია საკუთარი თავის შემეცნება; უფრო ის ადამიანია ქების ღირსი, რომელმაც საკუთარი უძლურება უწყის, ვიდრე ის, ვინც იკვლევს და იძიებს ვარკსვლავთა მოძრაობას, მაგრამ საკუთარი ცხოვნების გზა მისთვის უცნობია". ბრძენს ყოველთვის ურჩევნია საკუთარი უძლურების შეცნობა, ვიდრე სამყაროს საიდუმლოებებისა; ურჩევნია შეიგნოს თავისი უსუსურება, ვიდრე იკვლიოს საზღვრები კოსმოსისა, საფუძველი მიწისა და მწვერვალი ზეცისა და ამგვარ ცოდნას თვითნებობას უწოდებს" (De Trin. IV. Proem.). მაშ, შეიცან თავი შენი! შეიცან შენი უძლურება და აღიარე შენი ცოდვილიანობა. შენს აღსარებაში გაიხსნება ლაქა შენი გულისა, ხოლო საკუთარი ცოდვების შეგნება გაიძულებს მკურნალის მოძიებას.
მაგრამ ვინ შეიძლება იყოს ეს მკურნალი? ცხადია, უფალი ჩვენი იესუ ქრისტე. აი ჩვენი ცხოვრების უზენაესი მიზანი: ჩვენ რაც შეიძლება ხშირად უნდა ვიხედებოდეთ საკუთარ გულში იმისთვის, რათა საკუთარი თავის შეცნობით დავრწმუნდეთ ჩვენს უძლურებაში და ღმრთის შეწევნის აუცილებლობაში, რომელიც არის მხოლოდ ერთადერთი წყარო სიცოცხლისა, განათლებისა და ნეტარებისა.
ჩვენი სული გონიერია, მასშია ღმრთის ხატება, მასშია დავანებული იესუ ქრისტე. მაშ ჩაუღრმავდი შენს სულს, და იქ, შენს შინაგან კაცში გამხნევდები მოღვაწეობისთვის, ღმერთს მიმსგავსებისთვის. საკუთარ ხატში შეიცნობ შენს შემოქმედს. ღმერთი ჩვენშია, ჩვენს გულებშია, ის ჩვენს სულშია და ამიტომაც, სულის ჭეშმარიტი შემეცნება განუყრელად არის დაკავშირებული ღმრთის შემეცნებასთან" (Проф. К. Скворцов. Блаж. Августин как психолог. Киев, 1870 г., стр. 48-49).
ყოველდღიური გამოცდილება გვასწავლის, რომ არ არის იმაზე დიდი უბედურება, ვიდრე ის, რომელიც ადამიანის სულის თვისებათა არცნოდნისგან მოდის, რადგან სწორედ სულშია განპირობებული ხასიათის ჩასახვა და განვითარება, ტალანტები და გენიალურობა. მსოფლიო ისტორია, განსაკუთრებით შუასაუკუნეების პერიოდი გვიჩვენებს, რომ სრულიად უბრალო ადამიანთა წინააღმდეგ ყველაზე საშინელ დანაშაულებს ჩადიოდნენ მხოლოდ იმიტომ, რომ უმეცარი ბრბო მათ მოგვებად, ჯადოქრებად და კუდიანებად მიიჩნევდა, არადა მათ წინაშე იდგნენ ადამიანები, რომლებმაც იცოდნენ ცხოვრების ფსიქოფიზიკური კანონები, მაგალითად, გააჩნდათ ჰიპნოტიზმის, ან ცხოველი მაგნეტიზმის ცოდნა და ა. შ. ან კიდევ ესენი იყვნენ ავადმყოფი, ისტერიული, სომნამბულური, მთვარეული და დაჰიპნოტიზირებული ადამიანები, რომელთა მკურნალობა მართებდათ და არა კოცონზე დაწვა.
საშინელია იმის შეგნება, რომ შუასაუკუნეებში დაახლოებით ათ მილიონი ასეთი ადამიანი დაახრჩვეს ან ცოცხლად დაწვეს სრულიად შეუგნებელმა ადამიანებმა! ასეთია საშინელი ხარკი შუასაუკუნეების ფსიქოლოგიური უმეცრებისა!
მაგრამ უმეცრებით ჩვენს დროშიც გამოირჩევიან ადამიანები და ბევრად როდი ჯობიან შუასაუკუნეების ბრბოს "განათლებას". ადამიანის სულიერი ცხოვრების თვისებები და კანონები არც დღევანდელმა ადამიანებმა უწყიან. ოჯახში, სამსახურში, სასამართლოებში და კერძო თუ საზოგადოებრივი ცხოვრების სხვა სფეროებში ჩვენ ვიმკით მწარე ნაყოფს ადამიანის სულის თვისებათა უცოდინრობისა. მეცნიერებათაგან ყველაზე უდიდესს - ადამიანის აღზრდას, შეუძლებელია გააჩნდეს ჯეროვანი მიმართულება და გონიერება, თუ მას საფუძვლად არ უდევს ადამიანის სულიერი ცხოვრების, ადამიანის სულის თვისებების ზუსტი და სწორი ცოდნა. საკმარისია მივუთითოთ, მაგალითად, იმგვარ ფსიქოლოგიუირ ფაქტზე ადამიანის ცხოვრებიდან, რომლის თანახმადაც, ადამიანის მიერ ადრეულ პერიოდში, თვით სამი თვის ასაკში მიღებული არც ერთი შთაბეჭდილება, უკვალოდ არ ქრება და მისი ცხოვრების სულიერ-ზნეობრივ დანაშრევად ილექება, მისგან ყალიბდება შემდგომ ადამიანის პიროვნება, ხასიათი და ბუნება. იმისთვის, რათა გაიზარდოს სულიერ-ზნეობრივი პიროვნება, ბავშვების აღზრდისას აუცილებლად გასათვალისწინებელია კანონი: დავიცვათ მათი მხედველობა, სმენა და ყველა გრძნობა სულის დამაზიანებელი არასასურველი სანახაობებისგან, ხმებისგან თუ მოვლენებისგან. მაგრამ გარდა ადამიანის სულიერი ცხოვრების ცოდნის სარგებლობისა პრაქტიკულ ცხოვრებაში, ის ძალზედ მნიშვნელოვანია რელიგიურ-ზნეობრივი მნიშვნელობითაც, რომელიც ყოველთვის იყო, არის და იქნება უპირატესობის მქონე, რაც გინდა თქვან ქარაფშუტა ადამიანებმა.
იმის შემდეგ, რაც ექსპერიმენტალური ფსიქოლოგიის გზით ერთხელ დარწმუნდება ადამიანის სულის, როგორც ღმრთის მსგავსი ქმნილების არსებობაში, ყველა მისი საკვირველი გამოვლინებითურთ, ადამიანი უკვე ვეღარასოდეს შეძლებს მიჰყვეს იმ უხეშ მატერიალიზმს, რომელსაც მცენარეთა და სხვადასხვა ორგანიზმთა პროცესებში აკვირდება. გრძნობითი და სულიერი ცხოვრების გაუხეშებით, ადამიანი იქამდეც კი მიდის, რომ უარყოფს ადამიანში სულის არსებობას და საკუთარი წარმომავლობა გამოჰყავს ცხოველთა სამყაროდან, თანაც ამტკიცებს: "ადამიანი არის ის, რაც არის" ან "აზრი გამოიყოფა ტვინისგან ისევე, როგორც ნაღველი ღვიძლისგან", ან კიდევ: "აზრი არის მატერიის მოძრაობა".
ჩვენი სულის თვალი თუ ჯანსაღია და დაბნედილი არ არის ცოდვისმიერი მიდრეკილებებით, საკუთარი სულის დაკვირვება სულ უფრო გაგვიხსნის ცოდნას ღმრთის შესახებ, რაც ბრწყინვალედ გამოხატა ეკლესიის უდიდესმა მამამ კლიმენტი ალექსანდრიელმა: " ვინც საკუთარი თავი შეიმეცნა, მან ღმერთი შეიმეცნა" (იხ. Еп. Сильвестр. Опыт прав. Догм. Богословия, т. I, стр. 197).
ზუსტად ასევე, საკუთარი სულის ძალთა და თვისებათა ცოდნის გარეშე შეუძლებელია ჭეშმარიტი ზნეობრივი მოღვაწეობა, როგორც საკუთარი თავის, ასევე სხვა ადამიანებისა და თვით ღმერთის მიმართ, რადგან, ადამიანმა, სანამ გაიგებდეს რა უნდა აკეთოს, ჯერ უნდა იცოდეს, ვინ არის ის, როგორი ძალები და უნარები მიანიჭა მას ღმერთმა, რა შეუძლია და რისკენ უნდა ისწრაფვოდეს, რას აარიდოს თავი, როგორც მავნეს, და რა უნდა დატოვოს, როგორც აღმატებული მისი ძალასა და შეძლებაზე.
გაგრძელება იქნება______________________
1*. წარწერა დელფოსის ტაძარზე, რომელიც უმთავრესი პრინციპი გახდა სოკრატეს ფილოსოფიისა.
მასალები ცდისეული ფსიქოლოგიისა და ქრისტეანობის საბუნებისმეტყველო-სამეცნიერო აპოლოგიისთვის.
მღვდელ გრიგოლ დიაჩენკოს (1850-1903) წიგნის "იდუმალების სფერო"-ს (Область таинственного) გადათარგმნა გადაგვაწყვეტინა იმავე მოსაზრებამ, რაც თვით ამ წიგნის ავტორს ამოძრავებდა მისი შედგენისას, კერძოდ, - მტკიცებამ სულის არსებობისა და მისი გასაოცარი უნარებისა. სულის არსებობის მტკიცებას ხომ მისი შემოქმედის, ღმერთის არსებობის აღიარებამდე მივყავართ. ავტორის თქმით წიგნში შემოკრებილია ფაქტები და განსჯა, რომლებსაც საზოგადოდ სულიერი სამყაროს აღიარებასთან მივყავართ.
წინათქმა
როდესაც აკვირდები, რომელ სფეროებში ხარჯავს ადამიანი საკუთარ ენერგიას და არ ზოგავს არც სახსრებს, არც დროს და არც ძალებს ამა თუ იმ ცნობის მოსაპოვებლად, ან გარკვეული წარმატების მისაღწევად მეცნიერბისა და თუ საზოგადოებრივი ცხოვრების სხვადასხვა სფეროში, შეუძლებელია არ გაგვაკვირვოს იმ აღმოჩენამ, რომ უმეტეს შემთხვევაში ადამიანი ყველაზე ნაკლებად სწორედ საკუთარი შინაგანი, სულიერი ბუნების, ღმრთის "ხატად და მსგავსად" შექმნილი თავისი სულის შეცნობას ცდილობს, რომელიც ისეთი დიდი, მრავალფეროვანი და იდუმალი თვისებებით არის დაჯილდოებული, რომ გეჩვენება - უნდა მიატოვო ყველაფერი და მთელი ყურადღება გადაიტანო საკუთარი თავის, საკუთარი სულის შემეცნებაზე, რომელიც ჩვენი სულიერ-გრძნობითი არსის მატარებელია.
ადამიანის ცნობისმოყვარე გონებას ფიზიკური ბუნება თუ ისე იპყრობს, რომ ზოგჯერ რომელიმე მიკროსკოპული მწერის ან რომელიმე მინერალის, ან კიდევ ცხოველისა თუ მცენარის გამოკვლევას უთმობს მთელს თავის ცხოვრებას; თუკი ჩვენ, ეთნოგრაფიული ცნობებების გსასამდიდრებლად ვინტერესდებით და ვსწავლობთ ცხრა ზღვასა და ცხრა მთას იქით მდებარე ტომების წესებსა და ცხოვრებას; თუკი დედამიწის ისტორიის შესასწავლად ადამიანი არ ერიდება არანაირ საშიშროებას და მრავალგვარი საშიშროების მიუხედავად მიწის გულამდე ცდილობს ჩასვლას, განა კიდევ უფრო არ უნდა აღძრავდეს ჩვენს ცნობისმოყვარეობას საკუთარი სულიერი სამყარო, რომლის შესწავლით ვიპოვით გასაღებს როგორც ფიზიკური ბუნების საიდუმლოებათა, ასევე საკუთარი არსებობისაც და ცხოვრებისაც?
საუკუნეების სიღრმიდან ისმის ხმა ფილოსოფოსისა: "შეიცან თავი შენი" (1). დასავლეთის ეკლესიის უდიდესი მოძღვარი ნეტარი ავგუსტინე ზნეობრივი განახლების გზას საკუთარი თავისა და სულიერი უძლურებების შესწავლაში ხედავს: "ადამიანის მოდგმა, - წერს ავგუსტინე, - ძალზედ მნიშვნელოვნად მიიჩნევს მიწიერი და ზეციერი საგნების შესწავლას; მაგრამ ამათზე უმნიშვნელოვანესია საკუთარი თავის შემეცნება; უფრო ის ადამიანია ქების ღირსი, რომელმაც საკუთარი უძლურება უწყის, ვიდრე ის, ვინც იკვლევს და იძიებს ვარკსვლავთა მოძრაობას, მაგრამ საკუთარი ცხოვნების გზა მისთვის უცნობია". ბრძენს ყოველთვის ურჩევნია საკუთარი უძლურების შეცნობა, ვიდრე სამყაროს საიდუმლოებებისა; ურჩევნია შეიგნოს თავისი უსუსურება, ვიდრე იკვლიოს საზღვრები კოსმოსისა, საფუძველი მიწისა და მწვერვალი ზეცისა და ამგვარ ცოდნას თვითნებობას უწოდებს" (De Trin. IV. Proem.). მაშ, შეიცან თავი შენი! შეიცან შენი უძლურება და აღიარე შენი ცოდვილიანობა. შენს აღსარებაში გაიხსნება ლაქა შენი გულისა, ხოლო საკუთარი ცოდვების შეგნება გაიძულებს მკურნალის მოძიებას.
მაგრამ ვინ შეიძლება იყოს ეს მკურნალი? ცხადია, უფალი ჩვენი იესუ ქრისტე. აი ჩვენი ცხოვრების უზენაესი მიზანი: ჩვენ რაც შეიძლება ხშირად უნდა ვიხედებოდეთ საკუთარ გულში იმისთვის, რათა საკუთარი თავის შეცნობით დავრწმუნდეთ ჩვენს უძლურებაში და ღმრთის შეწევნის აუცილებლობაში, რომელიც არის მხოლოდ ერთადერთი წყარო სიცოცხლისა, განათლებისა და ნეტარებისა.
ჩვენი სული გონიერია, მასშია ღმრთის ხატება, მასშია დავანებული იესუ ქრისტე. მაშ ჩაუღრმავდი შენს სულს, და იქ, შენს შინაგან კაცში გამხნევდები მოღვაწეობისთვის, ღმერთს მიმსგავსებისთვის. საკუთარ ხატში შეიცნობ შენს შემოქმედს. ღმერთი ჩვენშია, ჩვენს გულებშია, ის ჩვენს სულშია და ამიტომაც, სულის ჭეშმარიტი შემეცნება განუყრელად არის დაკავშირებული ღმრთის შემეცნებასთან" (Проф. К. Скворцов. Блаж. Августин как психолог. Киев, 1870 г., стр. 48-49).
ყოველდღიური გამოცდილება გვასწავლის, რომ არ არის იმაზე დიდი უბედურება, ვიდრე ის, რომელიც ადამიანის სულის თვისებათა არცნოდნისგან მოდის, რადგან სწორედ სულშია განპირობებული ხასიათის ჩასახვა და განვითარება, ტალანტები და გენიალურობა. მსოფლიო ისტორია, განსაკუთრებით შუასაუკუნეების პერიოდი გვიჩვენებს, რომ სრულიად უბრალო ადამიანთა წინააღმდეგ ყველაზე საშინელ დანაშაულებს ჩადიოდნენ მხოლოდ იმიტომ, რომ უმეცარი ბრბო მათ მოგვებად, ჯადოქრებად და კუდიანებად მიიჩნევდა, არადა მათ წინაშე იდგნენ ადამიანები, რომლებმაც იცოდნენ ცხოვრების ფსიქოფიზიკური კანონები, მაგალითად, გააჩნდათ ჰიპნოტიზმის, ან ცხოველი მაგნეტიზმის ცოდნა და ა. შ. ან კიდევ ესენი იყვნენ ავადმყოფი, ისტერიული, სომნამბულური, მთვარეული და დაჰიპნოტიზირებული ადამიანები, რომელთა მკურნალობა მართებდათ და არა კოცონზე დაწვა.
საშინელია იმის შეგნება, რომ შუასაუკუნეებში დაახლოებით ათ მილიონი ასეთი ადამიანი დაახრჩვეს ან ცოცხლად დაწვეს სრულიად შეუგნებელმა ადამიანებმა! ასეთია საშინელი ხარკი შუასაუკუნეების ფსიქოლოგიური უმეცრებისა!
მაგრამ უმეცრებით ჩვენს დროშიც გამოირჩევიან ადამიანები და ბევრად როდი ჯობიან შუასაუკუნეების ბრბოს "განათლებას". ადამიანის სულიერი ცხოვრების თვისებები და კანონები არც დღევანდელმა ადამიანებმა უწყიან. ოჯახში, სამსახურში, სასამართლოებში და კერძო თუ საზოგადოებრივი ცხოვრების სხვა სფეროებში ჩვენ ვიმკით მწარე ნაყოფს ადამიანის სულის თვისებათა უცოდინრობისა. მეცნიერებათაგან ყველაზე უდიდესს - ადამიანის აღზრდას, შეუძლებელია გააჩნდეს ჯეროვანი მიმართულება და გონიერება, თუ მას საფუძვლად არ უდევს ადამიანის სულიერი ცხოვრების, ადამიანის სულის თვისებების ზუსტი და სწორი ცოდნა. საკმარისია მივუთითოთ, მაგალითად, იმგვარ ფსიქოლოგიუირ ფაქტზე ადამიანის ცხოვრებიდან, რომლის თანახმადაც, ადამიანის მიერ ადრეულ პერიოდში, თვით სამი თვის ასაკში მიღებული არც ერთი შთაბეჭდილება, უკვალოდ არ ქრება და მისი ცხოვრების სულიერ-ზნეობრივ დანაშრევად ილექება, მისგან ყალიბდება შემდგომ ადამიანის პიროვნება, ხასიათი და ბუნება. იმისთვის, რათა გაიზარდოს სულიერ-ზნეობრივი პიროვნება, ბავშვების აღზრდისას აუცილებლად გასათვალისწინებელია კანონი: დავიცვათ მათი მხედველობა, სმენა და ყველა გრძნობა სულის დამაზიანებელი არასასურველი სანახაობებისგან, ხმებისგან თუ მოვლენებისგან. მაგრამ გარდა ადამიანის სულიერი ცხოვრების ცოდნის სარგებლობისა პრაქტიკულ ცხოვრებაში, ის ძალზედ მნიშვნელოვანია რელიგიურ-ზნეობრივი მნიშვნელობითაც, რომელიც ყოველთვის იყო, არის და იქნება უპირატესობის მქონე, რაც გინდა თქვან ქარაფშუტა ადამიანებმა.
იმის შემდეგ, რაც ექსპერიმენტალური ფსიქოლოგიის გზით ერთხელ დარწმუნდება ადამიანის სულის, როგორც ღმრთის მსგავსი ქმნილების არსებობაში, ყველა მისი საკვირველი გამოვლინებითურთ, ადამიანი უკვე ვეღარასოდეს შეძლებს მიჰყვეს იმ უხეშ მატერიალიზმს, რომელსაც მცენარეთა და სხვადასხვა ორგანიზმთა პროცესებში აკვირდება. გრძნობითი და სულიერი ცხოვრების გაუხეშებით, ადამიანი იქამდეც კი მიდის, რომ უარყოფს ადამიანში სულის არსებობას და საკუთარი წარმომავლობა გამოჰყავს ცხოველთა სამყაროდან, თანაც ამტკიცებს: "ადამიანი არის ის, რაც არის" ან "აზრი გამოიყოფა ტვინისგან ისევე, როგორც ნაღველი ღვიძლისგან", ან კიდევ: "აზრი არის მატერიის მოძრაობა".
ჩვენი სულის თვალი თუ ჯანსაღია და დაბნედილი არ არის ცოდვისმიერი მიდრეკილებებით, საკუთარი სულის დაკვირვება სულ უფრო გაგვიხსნის ცოდნას ღმრთის შესახებ, რაც ბრწყინვალედ გამოხატა ეკლესიის უდიდესმა მამამ კლიმენტი ალექსანდრიელმა: " ვინც საკუთარი თავი შეიმეცნა, მან ღმერთი შეიმეცნა" (იხ. Еп. Сильвестр. Опыт прав. Догм. Богословия, т. I, стр. 197).
ზუსტად ასევე, საკუთარი სულის ძალთა და თვისებათა ცოდნის გარეშე შეუძლებელია ჭეშმარიტი ზნეობრივი მოღვაწეობა, როგორც საკუთარი თავის, ასევე სხვა ადამიანებისა და თვით ღმერთის მიმართ, რადგან, ადამიანმა, სანამ გაიგებდეს რა უნდა აკეთოს, ჯერ უნდა იცოდეს, ვინ არის ის, როგორი ძალები და უნარები მიანიჭა მას ღმერთმა, რა შეუძლია და რისკენ უნდა ისწრაფვოდეს, რას აარიდოს თავი, როგორც მავნეს, და რა უნდა დატოვოს, როგორც აღმატებული მისი ძალასა და შეძლებაზე.
გაგრძელება იქნება______________________
1*. წარწერა დელფოსის ტაძარზე, რომელიც უმთავრესი პრინციპი გახდა სოკრატეს ფილოსოფიისა.
Комментариев нет:
Отправить комментарий