ბოროტების წარმოშობა.

   ქმნილი ყოფიერების არსებობის განთიადზე, ღმერთის მიერ ჯერ კიდევ ხილული სამყაროს შექმნამდე, მაგრამ უკვე ანგელოზების შექმნის შემდეგ სულიერ სამყაროში მოხდა გრანდიოზული კატასტროფა, რომლის შესახებაც ჩვენ ვიცით მხოლოდ მისი შედეგებით. ანგელოზთა ნაწილი შეეწინააღმდეგა ღმერთს, მოსწყდა მას და თავისი მდგომარეობითა და დამოკიდებულებით გახდა მტრული ყოველგვარი სიკეთისა და სიწმინდის მიმართ. ამ განდგომილ მხედრობათა სათავეში იდგა ეოსფორი, ანუ ლუციფერი, რომლის სახელიც (სიტყვასიტყვით: ‘ნათლისმატარებელი~) აჩვენებს, რომ ის თავიდან კეთილი იყო, მაგრამ შემდგომ თავისი საკუთარი ნებითა ‘და თვითნებურობით დავიდა ბუნებრივიდან არაბუნებრიობამდე, გაამპარტავნდა მისი შემოქმედიღმერთის წინაშე, შეეცადა, წინაღდგომოდა მას, და პირველი მოსწყდა რა სიკეთეს, ბოროტებაში აღმოჩნდა~ (ღირსი იოანე დამასკელი).

ლუციფერი, რომელსაც ასევე უწოდებენ ეშმაკს და სატანას, ანგელოზთა იერარქიის ერთ-ერთ უმაღლეს რანგს მიეკუთვნებოდა. მასთან ერთად განდგნენ სხვა ანგელოზებიც, რის შესახებაც იგავურად არის მოთხრობილი ‘გამოცხადებაში~:და გარდამოვარდა ზეცით ვარსკულავი დიდი, მოტყინარე ვითარცა ლამპარი, და დავარდა მესამედსა ზედა მდინარეთასა და წყაროთა ზედა წყალთასა. და მეოთხემან ანგელოზმან დასცა საყჳრსა, და იწყლა მესამედი მზისაჲ და მესამედი მთოვარისაჲ და მესამედი ვარსკულავთაჲ, რაჲთა დაბნელდეს მესამედი მათი, და მესამედი მათი არღარა გამოჩნდეს. და დღე და ღამე ეგრეთვე. ( გამოცხ. 8: 10, 12) ზოგიერთი განმმარტებელი ამ სიტყვებში ხედავს მინიშნებას იმაზე, რომ მთიებთან (იხ. ესაია 14, 12) ერთად ღმერთს განუდგა ანგელოზთა მესამედი. ეშმაკი და დემონები საკუთარი ნებით აღმოჩნდნენ ბნელში.

ყოველ გონიერ არსებას, იქნება ის ანგელოზი თუ ადამიანი, ღმერთისგან მინიჭებული აქვს თავისუფალი ნება, ანუ არჩევნის უფლება კეთილსა და ბოროტს შორის. ნების თავისუფლება ცოცხალ არსებას იმისთვის მიეცა, რომ სიკეთეში გაიწვრთნას და შეძლოს, ონტოლოგიურად ეზიაროს ამ სიკეთეს, ანუ სიკეთე რომ არ დარჩეს რაღაც ისეთად, რომელიც მხოლოდ გარედან არის მოცემული, არამედ გახდეს მისი საკუთარი მონაპოვარი. სიკეთე რომ ღმერთისგან ყოფილიყო თავს მოხვეული, როგორც აუცილებელი და გარდაუვალი, მაშინ ვერც ერთი ცოცხალი არსება ვერ გახდებოდა სრულყოფილი და თავისუფალი პიროვნება. ‘არავინ არასდროს გამხდარა კეთილი ძალდატანებით~, ამბობენ წმინდა მამები. სიკეთეში მუდმივი ზრდით, ანგელოზები სრულყოფილების სისავსემდე, თვით ზესახიერი ღმერთის სრულ მსგავსებამდე უნდა ასულიყვნენ. მაგრამ მათი ერთი ნაწილი ღმერთს დაუპირისპირდა და ამით განსაზღვრა როგორც თავისი, ისე სამყაროს ხვედრი, რომელიც იქიდან მოყოლებული ორი პოლარული მთავრობის (თუმცა, ერთმანეთში არათანაბარი ძალის) კეთილის, ღვთაებრივისა, და ბოროტის, დემონურის ორთაბრძოლის არენად იქცა.

თანაბარი ძალა _ კეთილი და ბოროტი, რომლებიც მართავენ სამყაროს და, ერთგვარად, ნაწილებად გლეჯენ მას. მე-3 საუკუნის ბოლოს აღმოსავლეთში ფართოდ გავრცელდა მანიქეველობა (ასე ეწოდა ერთ-ერთ მწვალებლურ მიმართულებას მისი დამფუძნებლის, მანის სახელიდან გამომდინარე). ამ სწავლებამ, სხვადასხვა სახელწოდებით (პავლეანელობა, ღვთისმოწყალეობა, ალბიგენელობა), თითქმის გვიანდელ შუასაუკუნეებამდე იარსება: მასში ქრისტიანობის ცალკეული ელემენტები გადაეჭდო აღმოსავლური დუალისტური რელიგიის ელემენტებს. მანიქეველების სწავლებით, ყოფიერების მთელი ერთობა ორ სამეფოს წარმოადგენს, რომლებიც ყოველთვის ერთად არსებობდნენ: ნათლის სამეფო, სავსე მრავალრიცხოვანი კეთილი ეონებით (ანგელოზებით), და სიბნელის სამეფო, სავსე ბოროტი ეონებით (დემონებით). ნათლის ღმერთს ექვემდებარება მთელი სულიერი რეალობა, ხოლო სიბნელის ღმერთი (დემონი) ერთპიროვნულად ბატონობს მატერიალურ სამყაროზე. თვით მატერია არის ცოდვილი და ბოროტი საწყისი: ადამიანმა ყოველმხრივ უნდა მოაკვდინოს თავისი სხეული, რათა გათავისუფლდეს მატერიისგან და დაბრუნდეს სიკეთის არამატერიალურ სამეფოში.

ქრისტიანული ღვთისმეტყველება ბუნებისა და ბოროტების წარმოშობას სხვაგვარად განმარტავს. ბოროტება არ არის რამე თავდაპირველი არსი, ღმერთის თანამარადიული და თანასწორი; ის არის სიკეთისგან განდგომა, სიკეთის წინააღმდეგობა. ამ აზრით მას საერთოდ არ შეიძლება ეწოდოს ‘არსი~ იმიტომ, რომ თავისთავად არ არსებობს. როგორც სიბნელე ან ჩრდილი არ არის დამოუკიდებელი ყოფიერება, არამედ მხოლოდ სინათლის მოკლება, ასევე, ბოროტება არის მხოლოდ სიკეთის მოკლება. ბოროტება, ამბობს წმინდა მღვდელთმთავარი ბასილი დიდი, არის არა განსულიერებული არსი, არამედ სათნოებათა საწინააღმდეგო სულის მდგომარეობა და წარმოშობილი... სიკეთისაგან განდგომით. ამიტომ, ნუ ეძებ ბოროტებას შენს გარეთ, ნუ წარმოიდგენ, თითქოს არსებობდეს რაღაც პირველყოფილი ბოროტი ბუნება, არამედ თითოეულმა უნდა აღიაროს საკუთარი თავი დამნაშავედ საკუთარ უზნეობაში~. ღმერთს ბოროტი არაფერი შეუქმნია: ანგელოზებიც, ადამიანებიც და მატერიალური სამყაროც კეთილი და მშვენიერია. მაგრამ გონიერ პიროვნულ არსებებს (ანგელოზებსა და ადამიანებს) მიეცათ ნების თავისუფლება, და მათ შეუძლიათ, საკუთარი თავისუფლება ღმერთის წინაღმდეგ მიმართონ და ამით წარმოშვან ბოროტება. ასეც მოხდა: ნათლისმატარებელი-მთიები, თავიდან კეთილად შექმნილი, ბოროტად იყენებს თავისუფლებას, ამახინჯებს საკუთარ კეთილ ნებას და აკლდება სიკეთის წყაროს.

მიუხედავად იმისა, რომ ბოროტებას არ გააჩნია არც არსი, არც ყოფიერება, ის მაინც იქცევა აქტიურ დამანგრეველ საწყისად, ის ჰიპოსტაზირდება, ანუ იქცევა რეალობად ეშმაკისა და დემონის სახით. ღვთაებრივი ყოფიერებისგან განსხავავებით, ბოროტების აქტიურობა ილუზიური და მოჩვენებითია: ეშმაკს არანაირი ძალა არ აქვს იქ, სადაც ღმერთი უკრძალავს მოქმედებას, ან, სხვა სიტყვებით, ის მოქმედებს მხოლოდ იმ ფარგლებში, რომლებშიც მას ღმერთი უშვებს. მაგრამ როგორც ცილისმწამებელი და ცრუ, ის ტყუილს იყენებს თავის მთავარ იარაღად: შეცდომაში შეჰყავს მსხვერპლი, აჩვენებს, თითქოს ხელთ ეპყრას ძლიერება და ხელმწიფება, მაშინ, როდესაც მას ამის ძალა სრულებითაც არ გააჩნია. ვლადიმერ ლოსკი აღნიშნავს, რომ ლოცვაში ‘მამაო ჩვენო~, ჩვენ არ ვითხოვთ, რომ ღმერთმა განსაცდელი აგვარიდოს, ანუ საერთოდ ყოველგვარი ბოროტება, არამედ ‘გვიხსნენ ჩუენ ბოროტისაგან~, ესე იგი, კონკრეტული პიროვნებისაგან, რომელმაც თავის თავში განახორციელა ბოროტება. ეს ‘ბოროტი~, რომელიც თავიდან ბოროტი არ იყო თავისი ბუნებით, წარმოადგენს იმ ლეშისებური არსებობის და იმ უსიცოცხლობის მატარებელ უსახურობას, რომელსაც სიკვდილამდე მიჰყავს თავისი თავიც და მისი მსხვერპლიც.

ღმერთს არანაირი წილი არ აქვს ბოროტებაში, თუმცა ბოროტება მისი კონტროლის ქვეშ იმყოფება, რამეთუ სწორედ ღმერთი განსაზღვრავს იმ საზღვრებს, რომლებშიც ბოროტებას შეუძლია იმოქმედოს. უფრო მეტიც, თავისი გამოუკვლეველი განგებულებით, პედაგოგიური ან სხვა მიზნებით, ღმერთი ზოგჯერ ბოროტებას იარაღად იყენებს. ეს ჩანს ბიბლიის იმ ადგილებიდან, სადაც ღმერთი წარმოჩენილია ადამიანებზე ბოროტების მომავლინებლად: მაგალითად, ღმერთმა გაასასტიკა ფარაონის გული (გამოს. 4, 21; 7, 3; 14, 4); ღმერთმა მოუვლინა საულს ბოროტი სული (1 მეფ. 16, 14; 19, 9); ღმერთმა მისცა ერს ‘ბრძანებანი არაკეთილნი~ (ეზეკ. 20, 25); ღმერთმა მისცა ადამიანები ‘მათივე გულისთქმათა უწმინდურებას~, ‘საგინებელ ვნებებს~ და ‘გაუკუღმართებულ გონებას~ (რომ. 1, 24-32). ყველა ამ შემთხვევაში საუბარია არა იმაზე, რომ ღმერთი არის ბოროტების სათავე, არამედ იმაზე, რომ ღმერთს, როგორც სრულ მეუფებას სიკეთეზეც და ბოროტებაზეც, შეუძლია, ბოროტება სიკეთის მისაღწევად ან კიდევ უფრო მეტი ბოროტებისაგან ადამიანების გამოსახსნელად გამოიყენოს.

ბუნებრივად იბადება კითხვა: მაინც, რატომ აძლევს ღმერთი ბოროტებასა და ეშმაკს მოქმედების საშუალებას? რატომ უშვებს ბოროტებას? ნეტარმა ავგუსტინემ აღიარა, რომ მას არ აქვს ამ კითხვაზე პასუხი: ‘მე არ შემიძლია, შევაღწიო ამ გადაწყვეტილების სიღრმეში და ვაღიარებ, რომ მასზე პასუხის გაცემა ჩემს ძალებს აღემატება~. გასცა რა პასუხი ბოროტების წარმოშობაზე, ღვთისმეტყველება არ იძლევა მკაფიო პასუხს კითხვაზე, რატომ აძლევს ღმერთი ბოროტებას მოქმედების საშუალებას, როდესაც თავად არ არის მისი შემქმნელი. როდესაც ამაზე ლაპარაკობს, ღვთისმეტყველი გონება კიდევ ერთხელ ირინდება საიდუმლოს წინაშე, რადგან ვერ ძალუძს შეაღწიოს საღვთო განჩინებათა სიღრმეში, როგორც ღმერთი ამბობს ესაია წინასწარმეტყველის წიგნში: რამეთუ არა არიან განზრახვანი ჩემნი, ვითარცა განზრახვანი თქუენნი, არცა ვითარცა გზანი თქუენნი, გზანი ჩუენნი, არამედ ვითარცა განშორებულ არს ცაჲ ქუეყანისაგან, ეგრეთ განშორებულ არს გზაჲ ჩემი გზათაგან თქუენთა და გაგონებანი თქვენნი გაგონებისაგან ჩემისა. (ესაია 55, 8, 9).

მიტროპოლიტი: ილარიონ ალფეევი.

faith.ge